Januari is de maand dat je de achterstand van het voorgaande jaar nog kunt inlopen. Ik luister snel nog platen die ik had gemist en die in de jaarlijstjes hoog staan. Ook keek ik deze week 'Het jaar van Fortuyn' dat door de Volkskrant was uitgeroepen tot beste serie van 2022. In dit lijstje wint deze serie over de strijd tussen Ad Melkert en Pim Fortuyn in verkiezingsstrijd van 2002 het van internationale series.

Mocht je de 5-delige serie nog niet gezien hebben dan is het zeker de moeite waard die op NPO Plus terug te kijken. Niet alleen zet Jeroen Spitzenberger een geloofwaardige Fortuyn neer en Ramsey Nasr een sublieme Melkert, ook is er op inventieve manier van deze recente geschiedenis interessant drama gemaakt. Natuurlijk was de moord op de LPF-leider al drama genoeg, maar in de aanloop daar naartoe zijn van Fortuyn en Melkert ook boeiende personages gemaakt. Uiteraard met de nodige fictie en dramatisering. Dat Fedja van Huêt als Mat Herben de alwetende verteller is, is een schitterende vondst! Dat maakt de serie ook nog enigszins licht.

Fortuyn twijfelt of hij deze last wel kan dragen, Melkert worstelt omdat hij in de serie de analyse van de verweesde samenleving eigenlijk deelt maar die als zittende macht niet kan uitdragen. Ik zie de serie ook als een poging om Melkert te rehabiliteren. Voor de evenwicht in de serie is dat goed, maar ik betwijfel wel of het recht doet aan de situatie zoals die was. In de serie vraagt Wim Kok zich hardop af waarom hij die latente ontevredenheid in de bevolking nooit heeft gevoeld. Zou Melkert die intuïtie dan wel hebben gehad?

Heftig is het om weer te zien hoe de vlam in de pan slaat in het land als Fortuyn is vermoord. Ik kan me dat nog zo goed herinneren. Tot dan waren we ogenschijnlijk het land uit '15 miljoen mensen', een land waarin mensen tevreden en tolerant naast elkaar woonden. Maar zo nuchter bleken we helemaal niet te zijn. Al die jaren was er blijkbaar een onderstroom van ontevredenheid en het was wachten tot de deksel van de pan werd gehaald. 

Nog altijd dreunt die explosie na. Van de LPF werd al snel niks meer gehoord, maar met de erfenis van Fortuyn hebben we nog altijd te maken. Mensen die zich ongehoord voelen kunnen via een proteststem aan de flanken van ons politiek spectrum hun ongenoegen laten blijken. Het lijdt tot een versnippering die coalitievorming bemoeilijkt en daardoor steeds weer de middenpartijen erop attendeert dat er nog altijd iets aan de hand is. Ook om die reden zou je die uitlaatklep niet ongedaan moeten willen maken door verhoging van de kiesdrempel. Maar dan doe ik de discussie van de vorige nieuwsbrief weer over. 

Zorgelijk vind ik wel dat we twintig jaar later nog altijd geen antwoorden hebben gevonden. Is er eigenlijk wel iets veranderd en verbeterd sindsdien? Toen was het zogezegd allemaal de schuld van de PvdA die de gewone man aan zijn lot had overgelaten. Nu komt het allemaal door de VVD en de marktwerking. Totale versimpelingen van de realiteit natuurlijk. Maar een goede tegenreactie is er ook niet. En met de stapeling van schandalen en affaires rond onder meer toeslagen en gas is er ook voldoende reden om boos te blijven.

Het heeft ertoe geleid dat we die nuchterheid uit dat zoetsappige '15 miljoen mensen' ook nooit meer terug hebben gevonden. Sterker nog, uit een recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat wij Nederlanders de polarisatie als een van de grootste problemen zien. "Mensen zien die verharding vooral in de politiek en in het publieke debat in de (sociale) media." Die publieke discussies, in de Tweede Kamer, op twitter, in talkshows, zetten de toon. Terwijl de overgrote meerderheid van de Nederlanders nog altijd genuanceerd is en bereid is zich in de standpunten van anderen te verplaatsen, zetten verhitte zwart-wit-debatten de toon. Het maakt het er op (sociale) media niet gezelliger op en in de politiek niet constructiever.

Vandaar deze gezellige en constructieve nieuwsbrief :-) Deze week over de discussie over de toenemende eisen die aan grote bedrijven worden gesteld. Klaagt baggeraar Boskalis terecht dat een nieuw wetsvoorstel over maatschappelijk ondernemen te veeleisend is? Verder kijk ik naar twee recente cao-akkoorden die zonder de FNV zijn afgesloten. Zet de vakbond zichzelf buitenspel? Of kun je er ook anders naar kijken? Tot slot een blik op de huizenmarkt en de dalende prijzen. Is dat een welkome afkoeling?

Onderaan de nieuwsbrief kun je reageren. Ik doe mijn best om op zoveel mogelijk mailtjes te antwoorden, maar lezen doe ik ze sowieso. Mocht je de nieuwsbrief interessant vinden, laat dat dan weten aan familie, vrienden en collega's. Reclame maken voor 'Achter de Cijfers' wordt zeer op prijs gesteld.

Veel leesplezier!

Modder

Het was vrij schieten op Boskalis-topman  Peter Berdowski deze week. In het FD en op Radio 1 had de baas van het baggerbedrijf gezegd dat hij overweegt Nederland te verlaten. Ons land is geen prettig thuisland meer voor grote bedrijven, zo betoogde Berdowski. Ruim een jaar geleden al had hij iets vergelijkbaars in de Telegraaf gezegd, tegen collega Yteke de Jong:

Hij constateerde dat Nederland steeds wispelturiger is in zijn beleid richting het bedrijfsleven. De ceo richtte vooral zijn pijlen op het klimaatbeleid, dat het voor hem lastig maakt langjarige investeringen te doen. Verder wordt er vanuit de bredere bedrijvenlobby op gewezen dat de regeldruk toeneemt en dat ook de belastingdruk steeds hoger wordt. Daarbij staat 'het bedrijfsleven' er gewoon niet goed op in Den Haag.

In de recente interviews kwam daar een specifieke klacht van Berdowski bij. De zes fracties van CU, SP, PvdA, GL, D66 en Volt hebben het initiatief-wetsvoorstel Wet duurzaam en verantwoord internationaal ondernemen ingediend. In die wet worden grote bedrijven gehouden aan een zorgplicht waarmee ze verantwoordelijk worden voor arbeidsomstandigheden en milieugevolgen van hun activiteiten waar ook ter wereld. Volgens Boskalis, ook nader toegelicht door VNO NCW-voorzitter Ingrid Thijssen bij Op1, zijn de normen in die wet zo vaag dat het bedrijfsleven daarmee in een juridisch moeras terecht kan komen. CDA en VVD lijken gevoelig voor de kritiek, in de coalitie is daardoor verdeeldheid. 

Prompt kreeg hij commentatoren, columnisten en andere opiniemakers over zich heen. Dat bedoelde ik met het 'vrij schieten'. Zijn bezwaar kon gemakkelijk belachelijk worden gemaakt. Alsof de ceo zich niet verantwoordelijk voelde voor de gevolgen van zijn acties:

Dit is maar een van de reacties. Veel andere commentaren klonken ongeveer net zo: de wet stelt redelijke eisen die we anno 2023 heel normaal vinden, Boskalis leeft nog in de vorige eeuw, gelukkig steekt de politiek daar nu een stokje voor.

Jammer dat er niet gekeken is naar de ínhoud van de kritiek. De klacht vanuit bedrijven is niet dát ze verantwoordelijk worden gehouden voor arbeidsomstandigheden en gevolgen voor milieu en klimaat, maar de manier waaróp. In de wet komt een zorgplicht en die norm kan door iedereen ter toetsing worden voorgelegd aan de rechter. De vraag is dan: wat toetst de rechter precies.

Volgende week is er een hoorzitting in de Tweede Kamer over dit wetsvoorstel. (Daar wordt ook Berdowski gehoord, dus zijn klacht dat er niemand naar hem luistert is een tikkie overdreven.) En ongetwijfeld zal daar ook ter sprake komen wat de Raad van State van het voorstel vindt. Want de Raad van State, toch een onverdachte bron in deze, heeft exact dezelfde kritiek: de normen zijn te vaag.

Toegegeven, ik moest ook even opzoeken wat het lex certa-beginsel is. Maar dat betekent dus dat vooraf duidelijk is welk handelen tot welke juridische consequenties leidt.  En dat is in deze wet dus niet het geval. En dat worden de bezwaren van het bedrijfsleven ineens wel heel begrijpelijk. Als zij steeds vaker voor de rechter worden gedaagd, zoals nu ook al gebeurt bij bedrijven én overheid, en vervolgens worden ze gehouden aan onduidelijke normen, dan voelen ze zich juridisch vogelvrij. Omdat Nederland dit als enige in Europa zo doet, wordt het steeds logischer dat dit soort bedrijven ook naar andere landen gaan kijken als mogelijke vestigingslocatie.

Het gemak waarmee in de publieke opinie over deze wezenlijke bezwaren wordt heen gewalst, is tekenend voor het verdomhoekje waarin multinationals zich bevinden. Je kunt betogen dat ze het er zelf naar hebben gemaakt. Allemaal tot je dienst. Ik heb ook kritisch geschreven over de belastingmoraal, de topbeloningen, de rechtstreekse lobby bij onze premier, maar dat is nog geen vrijbrief voor de politiek om dit soort bedrijven in hun eigen sop te laten gaarkoken.

Natuurlijk was het bizar dat Unilever en Shell destijds rechtstreeks bij de premier gedaan kregen dat de dividendbelasting zou worden afgeschaft. Dat daar een stokje voor is gestoken, is heel begrijpelijk. Maar vervolgens erbij staan te grijzen als dit soort bedrijven ons land de rug toekeren, is weer het andere uiterste.

Buitenspel

De cao-strijd lijkt zich te verharden. Vakbond FNV doet al maanden alsof het een hete herfst is, maar in de praktijk worden er talloze cao-akkoord gesloten. Steeds onder de enorme looneis van 14,3%. Vaak ruim daaronder. De FNV eist volledige compensatie van de inflatie (en baseert zich daarbij op een cijfer uit het najaar), maar realiseert zich kennelijk dat dit nergens haalbaar is. 

Maar de verharding lijkt te zien bij twee recente akkoorden, in de retail en bij PostNL, waarbij de FNV is gepasseerd. Of waarbij de bond zichzelf buitenspel heeft gezet. Daar kun je over twisten. Met brancheorganisatie INRetail zijn de verhouding al heel lang niet goed, dus dat akkoord zonder de FNV is op zichzelf niet zo'n verrassing. Maar dat dit nu ook bij PostNL gebeurt, is wel opvallend.

In een artikel van collega Connie de Jonge oordelen arbeidseconoom Pieter Gautier en cao-expert Henk Strating hard over de opstelling van de FNV. Gautier vraagt zich af 'of het slim is' dat de FNV overal 14,3% meer loon eist. Strating meent dat de bond zijn doel voorbijschiet: "Ze schieten daar iedere keer in de oude reflex. Dat werkgevers niet deugen, ze worden als tegenstanders neergezet. Wat dat betreft was de vergelijking met Scrooge van FNV-voorzitter Tuur Elzinga in de Telegraaf nog gematigd. Toen Agnes Jongerius voorzitter was noemde ze werkgevers tuig van de richel."

Ik zie dit heel anders.

Plaatst de FNV zichzelf nu buitenspel of hapt het CNV te snel? Wat mij betreft doet de FNV eindelijk wat die bond al jaren had moeten doen: vasthoudend zijn in de onderhandelingen. Dat de FNV zichzelf zou diskwalificeren met die absurde looneis van 14,3% klopt niet. Want in alle akkoorden worden lagere loonstijgingen afgesproken. Er is dus wel degelijk zaken te doen met de bond. Maar de lonen kruipen wel eindelijk omhoog. +6,5% in cao's die in november zijn afgesloten, +6% in cao's van december. Zelfs volgens Klaas Knot van De Nederlandsche Bank is de vakbeweging daarmee eindelijk op de goede weg.

Misschien overspeelt de FNV zijn hand door bij PostNL acties aan te kondigen. Want vooralsnog was de actiebereidheid vrijdag zeer gering. Maar in de publiciteit en marketing kan de FNV het prima gebruiken dat de bond niet overál akkoord gaat. Ondertussen laadt het CNV de verdenking op zich dat het de werkgeversbijdrage zo hard nodig heeft, dat uiteindelijk wel getekend moet worden. Uit een jaarrekening die ik online vond, blijkt bijvoorbeeld dat CNV Vakmensen voor maar liefst 38% van de inkomsten afhankelijk is van die bijdrage van werkgevers die bonden krijgen als ze een cao afsluiten. Zou het in andere CNV-afdelingen anders zijn? Bekend is ook dat de FNV een veel groter vermogen heeft en zich daardoor veel meer kan permitteren.

Bij PostNL is nu een loonstijging met maximaal 9,5% afgesproken, zo ronken PostNL en het CNV. Maar er zitten twee dikke adders onder het gras. Die 9,5% is er niet voor alle loonschalen, alleen voor de onderste. De middelste schalen krijgen 9% en de hoogste schalen 7,5%. En niet over een jaar, maar over twee jaar! Dus de onderste schalen krijgen op jaarbasis 4,75%, de hoogste schalen 3,75% per jaar. De cao ging met terugwerkende kracht in op 1 april 2022 en loopt tot in 2024. 

Als de gemiddelde loonstijging op jaarbasis inmiddels al zo'n 6-6,5% is, waarom zou je dan instemmen met 3,75-4,75%? Plaats je jezelf buitenspel door niet te tekenen of plaats je jezelf buiten de realiteit om wel te tekenen?

Huizen

Zoals journalisten altijd neiging hebben de negatieve kant te belichten, zijn belangenorganisaties er een meester in het omgekeerde te doen. Terwijl media in het nieuwe bericht van makelaarsclub NVM vooral dalende huizenprijzen zagen, kopte de NVM zelf in een persbericht: 'Meer keuze voor kopers op woningmarkt'. Feitelijk correct. Maar of dat nu helemaal aansluit bij het sentiment op de woningmarkt?

Voor het tweede kwartaal op rij constateert de NVM dat de gemiddelde woningprijs daalt ten opzichte van het kwartaal ervoor. Er is terughoudendheid in de huizenmarkt. Mensen raken hun huis minder snel kwijt. Het aantal transacties neemt af. En ja, dat leidt er als vanzelf toe dat er dus meer woningen te koop staan, de voorraad begint op te hopen. Makelaars proberen dat als goed nieuws te verkopen, omdat ze huizen willen blijven slijten. Ze hebben er geen belang bij dat kopers zo schuw worden, dat ze voorlopig even niks doen. Overigens is het ook niet zo dat er niks meer gebeurt. In het vierde kwartaal van 2022 zijn er nog altijd 32.537 huizen gekocht en verkocht. Een jaar eerder was dat 35.340. NVM meldt dat er nog altijd op 45% van de huizen wordt overboden.

In de laatste voorspelling gaat De Nederlandsche Bank (DNB) ervan uit dat de huizenprijzen dit jaar én volgend jaar steeds met ongeveer 3% dalen. Of dat nog reëel is, met deze nieuwste cijfers weet ik niet. Maar ik kan me goed voorstellen dat DNB eerder aan de voorzichtige kant gaat zitten. De huizenmarkt laat zich moeilijk voorspellen, en onnodig paniek veroorzaken wil DNB ook niet.

In een recent interview probeerde Knot de prijsdaling in perspectief te plaatsen:

Ten opzichte van een prijsverdubbeling in tien jaar zou een daling met 6-6,5% in twee jaar tijd niet zo'n probleem moeten zijn. Helemaal waar. Je verkoopt je huis voor iets minder, maar het huis dat je koopt is ook iets minder duur. Niks aan de hand. Maar praktisch gezien is het wel lastig. Kopers en verkopers moeten omschakelen. Waar je tot voor kort beter eerst kon kopen omdat je je eigen huis toch zo kwijt was, is dat nu andersom. Mensen die precies op het kantelpunt hebben gekocht, zitten nu soms nog met hun huis. Daarbij voedt dit soort voorspellingen wel de onzekerheid. Kopers kunnen uiteindelijk kopschuw worden. Vertrouwen is de economische toekomst is van zeer groot belang willen mensen dit soort grote beslissingen blijven nemen.

Tijdens de coronacrisis was er op de woningmarkt geen vuiltje aan de lucht. De schaarste aan woningen was zo groot dat dit prijsopdrijvend effect de overhand hield. Én de centrale bank hield de rente extreem laag, waardoor mensen met een lage hypotheekrente behoorlijke bedragen konden blijven bieden op een huis. Deze crisis heeft een ander karakter. Dit is geen overwaaiend virus (al voelde dat destijds overigens ook niet altijd zo, lockdowns duurden gevoelsmatig eindeloos), maar een energiecrisis met blijvende gevolgen.

Twee blijvende gevolgen: 1) de rente is aanzienlijk hoger en zal vermoedelijk hoger blijven dan die in jaren was. Daardoor steeg de hypotheekrente in korte tijd van gemiddeld 1-1,5% naar 4-4,5%. Nog geen bizarre percentages, in historisch perspectief bezien, maar wel een heel snelle verandering van de financieringsvoorwaarden. En 2) de energieprijzen blijven vermoedelijk hoog. Hoger tenminste dan voor de oorlog in Oekraïne. Ook dat beïnvloed het plaatje. Niet voor niets blijken nieuwe Vinex-woningen gewilder dan moeilijker isoleerbare huizen uit de jaren dertig.

Positief gezien zou je kunnen zeggen dat we eindelijk in een 'normale' situatie terechtkomen. Vroeg of laat moesten we toch al naar verduurzamen en nadenken over ons energiegebruik. Dat proces wordt nu onder druk versneld. En een hypotheekrente van 1% was natuurlijk ook niet gezond. Juist die krankzinnig lage rente heeft huizenprijzen opgedreven. Dat er nu een beetje lucht uit die huizenbubbel loopt, is dus goed nieuws. Als dat maar een beetje beheerst gebeurt. 

Geen commentaar

Song of the week - Huizenprijzen zakken weg

Podcast

Wat staat ons komend jaar op de financiële markten te wachten? De beurs deed het in de eerste twee weken verrassend goed. Maar de stijgende rente zit consumenten juist dwars. Zo blijft de hypotheekrente maar stijgen, met dalende huizenprijzen tot gevolg. Hoewel de hypotheekbedragen nu een stuk hoger liggen dan tijdens de huizencrisis van pakweg tien jaar geleden, is er nu toch een cruciaal element dat het verschil zal gaan maken. Verder blikken presentator Robbert Ophorst en ik in deze nieuwe aflevering van de Kwestie van Centen terug op het rampzalige beursjaar 2022. Luister hier de nieuwste aflevering van Kwestie van Centen. Ook op Spotify en iTunes. 

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/