Het is even wennen, een nieuwe provider van mijn nieuwsbrief. Maar hopelijk merk jij er als lezer weinig tot niets van. Twitter trok totaal onverwacht de stekker uit Revue en nu krijg je deze Achter de cijfers via Beehiiv, Hier en daar ziet het er anders uit, maar de opbouw van de nieuwsbrief oogt hopelijk vertrouwd. Laat je mening weten via de poll verderop.

Vorige week sloeg ik een keertje over en prompt heb ik onderwerpen te over om over te schrijven. Het is een selectie geworden, waarbij ik zoiets belangrijks als de stemming over de pensioenwet nota bene links heb laten liggen. Wellicht volgende week in het jaaroverzicht? Daarvoor kun je ook onderwerpen aandragen. Zie ook verderop in de nieuwsbrief.

Deze keer kijk ik voor de zoveelste keer naar de ontwikkeling van de prijzen. Want dat is toch wel een hoofdpijndossier voor kabinet, vakbonden en werkgevers. Hoe vangen we de klappen van de energiecrisis op? Het kabinet hield er deze week nog een Catshuis-sessie over, waarover je in deze nieuwsbrief meer leest. Daar waren meerdere economen aanwezig die het kabinet opriepen te stoppen met pleisters plakken en een structureler beleid op te tuigen. Dat belooft een interessant thema te worden in het nieuwe jaar.

Verder blik ik nog terug op de renteverhoging én de nieuwe ramingen van de Europese Centrale Bank. Waarom reageren beleggers zo geschrokken en wat betekent het rentebeleid voor de verhoudingen in Europa? 

Ik hoop dat je de nieuwsbrief weer de moeite waard vindt. Reacties zijn welkom. Of je deze nieuwsbrief kunt liken in Beehiiv weet ik eerlijk gezegd (nog) niet. Als je de nieuwsbrief graag leest, kun je die ook eens onder de aandacht brengen van collega's, vrienden of familie. Als je oom, nicht, oma of dochter vraagt tijdens de kerstmaaltijd: maar wat zit jij daar nou te doen? Dan zeg je: ik zit lekker de nieuwsbrief van Martin Visser te lezen, dat zou jij ook moeten doen ;-)

Ik wens je heel fijne kerstdagen!

Catshuis

Woensdagavond kwamen kabinetsleden en economen bij elkaar in het Catshuis. Premier Mark Rutte en de meest betrokken bewindslieden lieten zich adviseren door economen Pieter Hasekamp (Centraal Planbureau), Klaas Knot (De Nederlandsche Bank), Bas Jacobs (VU), Arnoud Boot (UvA) en Marieke Blom (ING) over het beste economische beleid in deze crisis. Want het kabinet zit klem. In een potje paniekvoetbal buitelden de koopkrachtingrepen over elkaar heen het afgelopen jaar.

Premier Rutte en minister Sigrid Kaag van Financiën zijn niet in control. Ze willen compensatie graag beperkt houden, maar konden onder maatschappelijke en politieke druk niet veel anders doen dan steeds weer met nieuwe maatregelen komen. De chaotische besluitvorming rondom het prijsplafond op Prinsjesdag is daar een duidelijke illustratie van.

Economen benadrukken voortdurend dat koopkrachtcompensatie tijdelijk en gericht moet zijn. Het kabinet realiseert zich dit ook. Let maar op de communicatie rond het prijsplafond, dat officieel 'het tijdelijke prijsplafond' heet. Voor de zomer benadrukte Kaag steeds dat we als land collectief armer waren geworden en dat generieke compensatie geen zin had. Die toon veranderde toen de koopkrachtplaatjes er wel heel beroerd uit bleken te zien. Maar Kaag pakt die draad weer op en maakt steeds duidelijk dat het na 2023 afgelopen is met de brede steun.

Alleen moet het kabinet nu op zoek naar een verhaal, naar een exit-strategie. Want het weet ook dat er in het komend jaar onvermijdelijk weer druk zal komen om uit te pakken. Immers, als het prijsplafond per 1 januari 2024 wordt geschrapt, schiet de inflatie omhoog, zo waarschuwen experts.

Afgaand op wat de economen die er woensdagavond bij waren in het Catshuis in de openbaarheid hebben gezegd, zou het verhaal kunnen zijn: de energiecrisis heeft blijvende gevolgen, prijzen blijven hoog, pleisters plakken helpt niet, de economie structureel aanpassen wel. Dat betekent dat veel meer moet worden ingezet op snelle verduurzaming van bedrijven en met spoed huizen isoleren en van zonnepanelen voorzien.

Al veel eerder sprak ik een keer met Arjan Vliegenthart, de directeur van budgetinstituut Nibud, die opriep tot een breed overleg over de energiecrisis. Ook hij vond dat woningcorporaties en verhuurders aan tafel moesten komen met het kabinet. Want nu wordt vooral naar de portemonnee van mensen gekeken en verengt de discussie zich tot koopkrachtplaatjes. Maar je kunt mensen met lage inkomens die in een 'doorwaaiwoning' wonen ook helpen door hun huis versneld duurzaam te maken. Daar zijn bijvoorbeeld de corporaties aan zet. 

Hoe dan ook belooft 2023 een ingewikkeld jaar te worden. Kaag moet nog altijd een gat van €7,5 miljard op de begroting dichten. Daarmee ligt ook de vraag op tafel of er bezuinigd gaat worden of belastingen verhoogd of dat de staatsschuld mag oplopen. Die kwestie moet bij de Voorjaasnota zijn opgelost. Dan is ongetwijfeld ook al duidelijker wat het nieuwe jaar gaat brengen op het gebied van energieprijzen en overige prijsstijgingen. De recente voorspelling van DNB dat we zowel in 2023 als in 2024 te maken krijgen met een inflatie van 5% belooft weinig goeds.

(Lees hier de presentatie die Klaas Knot gaf in het Catshuis. En hier de presentatie van Pieter Hasekamp. Arnoud Boot deed bij BNR heel mysterieus over de sessie, luister dat hier. Bas Jacobs was bij BNR iets openhartiger en deelde zijn analyse met de luisteraars.)

Luister hier het item op Radio Eenvandaag terug waarin ik vertel wat er op het Catshuis besproken is: 

Lonen

Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank, heeft vaker geroepen dat de lonen harder omhoog kunnen. Deze week zette hij de megafoon aan en verkondigde hij die boodschap nog eens extra luid. Ik sprak hem dinsdag en donderdag stond zijn oproep voor een loongolf prominent op onze voorpagina.

Ik vond deze keer vooral opmerkelijk dat hij een concreet percentage noemde. Volgens zijn berekeningen moet een gemiddelde loonstijging van 5 tot 7% prima te doen zijn voor de meeste bedrijven:

Zo mengt hij zich actief in de cao-strijd tussen werkgevers en vakbonden. De bonden wijzen er ook voortdurend op dat de winstgevendheid van het bedrijfsleven enorm gestegen is. En dat klopt ook. Het zijn natuurlijk gemiddelden, dus niet elke bakker om de hoek of elke kweker beleeft nu geweldige tijden. Maar over de hele linie is wel het beeld dat de winsten tegen de plinten klotsen. Record na record wordt er geboekt.

Je ziet dat 2021 een topjaar was, ondanks corona. Het niet-financiële bedrijfsleven boekte in dat jaar een brutowinst van €287,5 miljard. Inmiddels zijn de cijfers voor de eerste drie kwartalen van dit jaar binnen en zitten we al op €240,6 miljard. Stel dat in het vierde kwartaal winst wordt geboekt die het gemiddelde is van de voorgaande drie kwartalen dan komt de eindstand rond de €320 miljard uit. Dan moet ik de schaal van de grafiek gaan aanpassen. Ondanks ondernemers die problemen hebben door de energiecrisis is het algemene beeld dus goed.

En dan kom je ook nog bij de aiq, de arbeidsinkomensquote. In de vorige nieuwsbrief schreef ik daar ook al over. Dat is het deel van het nationale inkomen dat naar werkenden gaat. Dat getal is aan het dalen, wat betekent dat een groter deel van de winsten naar aandeelhouders gaan. Werkgevers spreken dit tegen. Zij zien alleen een beeld van een stabiele aiq over de jaren. Maar Knot refereerde in het interview ook aan deze aiq die hij 'historisch bezien laag' noemde.

Oftewel: een loonstijging van 5 tot 7% is grosso modo uit de bedrijfswinsten te betalen. Dan is er voor bedrijven nog geen reden om de prijzen weer te verhogen en blijven we weg bij de loon-prijsspiraal. In dat geval blijft het aandeel van werkend Nederland van de nationale koek nog gelijk. Wil je dat rechttrekken, dan kun je zelfs nog hoger gaan zitten dan die 5 tot 7%, aldus Knot. Een pittige stelling. Zeker omdat werkgeversvereniging het 'gevaarlijk' had genoemd als de huidige loongolf (in november +6,4%) komend jaar door zou zetten.

Ondernemers zijn dan ook niet blij. Op de ochtend van het interview kreeg ik dan ook meteen een appje van Jacco Vonhof, de voorzitter van MKB-Nederland. Hij was not amused.

Lees ook de terugblik-interviews die collega Connie de Jonge en ik hielden met werkgeversvoorzitter Ingrid Thijssen en vakbondsvoorman Tuur Elzinga. We hadden ze graag gezamenlijk gesproken maar dat zag Elzinga niet zitten. Het interview is hier te lezen. Of kijk dit item van Nieuwsuur terug waarin Klaas Knot uitgebreid ingaat op zijn oproep de lonen te verhogen:

Rente

De rentestap van de Europese Centrale Bank (ECB) was vorige week niet verrassend. Het bijbehorende verhaal wel. In een persbericht maakte de centrale bank bekend dat de rente wordt verhoogd van 1,5% naar 2%. Daarmee is een rentestap van 0,5 procentpunt genomen, terwijl er de voorgaande keren voor stappen met 0,75 procentpunt is gekozen. Maakt dat uit? Jazeker. Dit tempo bepaalt hoe snel de ECB de rente optrekt, hoe groter de stap hoe agressiever de strijd tegen inflatie.

Omdat de inflatie in de eurozone met 10% in november zijn hoogtepunt achter zich leek te laten (oktober was 10,6%) werd er al op gerekend dat ECB voorzichtiger zou worden. Zou Christine Lagarde, president van de ECB, bang zijn te hard door te schieten? Zou ze gaan pappen en nathouden om de Zuid-Europese landen ter wille te zijn? Bij het uitkomen van het persbericht leek het daar heel even op.

Behalve als je doorlas (en daarna de persconferentie volgde). Want de ECB maakte ook bekend de strijd nog lang niet op te geven: "the Governing Council judges that interest rates will still have to rise significantly at a steady pace to reach levels that are sufficiently restrictive to ensure a timely return of inflation to the 2% medium-term target". Hier werd aangekondigd dat de rente nog fors zal gaan stijgen om de inflatie weer terug in zijn hok te krijgen.

Wat bleek? De ECB heeft als doelstelling dat de inflatie (of beter: de kerninflatie, waar energie en voeding uitgehaald zijn) uitkomt op 2%. Nou, daar zitten we ver vanaf. In de raming van september dacht de centrale bank nog dat de inflatie in 2024 wel uit zou komen rond die 2%. Maar die verwachting moest worden bijgesteld. 

Nu is het al wonderlijk dat ramingen van de ECB aan het einde van de grafiek altijd op de officiële doelstelling uitkomen. Dat is modellenwerk. Die tenderen altijd naar het gewenste evenwicht. Dus mogelijk zit hier een portie wensdenken in. Maar Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank (DNB), vertelde deze week in mijn interview dat deze nieuwe raming toch als een onaangename schok kwam. In stevige woorden maakte Lagarde in haar persconferentie vervolgens duidelijk dat de strijd tegen inflatie nog niet gestreden is. Er komen nog meer rentestappen (van steeds 0,5 procentpunt) aan. 

Dat heeft op allerlei manieren gevolgen. Spaarrentes zullen dan verder stijgen, maar ook hypotheekrentes. De rente op bedrijfskredieten gaan omhoog, en ook de rente die overheden betalen over hun staatsleningen. Opvallend genoeg leek die druk de laatste tijd iets van de ketel te gaan. De Italiaanse rente was recent weer wat gezakt. Maar met de persconferentie van Lagarde ging ook die weer omhoog, zoals je hier aan het einde van de grafiek kunt zien:

Daar heb je meteen een van de gevoeligheden te pakken. Want als de Italiaanse rente blijft doorstijgen in de komende maanden dan gaat de rentelast steeds zwaarder drukken op de Italiaanse begroting. Zo zou de ECB zelf spanningen in de eurozone kunnen veroorzaken, terwijl diezelfde ECB zich als de redder van de euro ziet. Dat belooft een interessante spanning op te leveren.

Ondertussen maakt de ECB ook eindelijk, eindelijk, eindelijk een begin aan het afbouwen van de gigantisch opgelopen balans. Al sinds de eurocrisis voert de ECB een extreem stimulerend beleid. Niet alleen door een rente van 0% maar ook door maand na maand voor vele miljarden aan (staats)obligaties te kopen. Ook tijdens de coronacrisis was dat weer een middel om de economie te stutten. Inmiddels wordt dat opkoopprogramma afgebouwd. Alleen betekent dat niet meteen dat er ook daadwerkelijk staatsobligaties worden verkocht. Eerst is besloten geen nieuwe meer bij te kopen. Maar zodra een staatslening afliep, werd die wel weer vernieuwd. Zo bleef de ECB-balans stabiel.

Vorige week maakte de ECB bekend dat het steeds hernieuwen ook wordt afgeschaald. Dat betekent dat de ECB zich als grote koper van Europese staatsschuld steeds verder terugtrekt. Opnieuw voor Italië een bron van zorg. Want in onderstaand plaatje zie je hoe groot het aandeel is van de staatsschuld in de eurozone dat in bezit is van de ECB (bron):

Beleggers zijn niet blij. Zij gedijen bij een lage rente. Dus elk signaal dat de inflatie hoger is dan gedacht en/of dat centrale banken aggressiever blijven optreden zorgt voor dalende koersen van aandelen. Ook op de Amsterdamse beurs zag je de laatste tijd een opleving, verliezen werden enigszins goedgemaakt. Maar Lagarde heeft dat feestje verstoord en daarmee eindigt de AEX dit jaar in mineur. Een jaar geleden stond de AEX nog rond de 800 punten en nu bungelt die rond de 700 punten.

Moment van het jaar

Volgende week verschijnt de laatste Achter de cijfers van 2022. Dan blik ik terug op het jaar in een bredere beschouwing. Ik ben ook benieuwd wat jou dit jaar heeft bezig gehouden. Op economisch terrein uiteraard. Was dat vooral de prijsstijgingen, de pensioenwet, de verhoudingen in Europa, de stikstofperikelen, Elon Musk, het rentebeleid, de coronaboost of iets totaal anders? Ik ben benieuwd naar jouw politiek-economische moment van het jaar. Laat het me weten via een mailtje. Ik ben benieuwd wat de meest genoemde gebeurtenissen zijn. Ik maak een selectie van de reacties voor mijn volgende nieuwsbrief, dus geef aan als je niet met naam en toenaam genoemd wil worden. Klik hier:

Song of the week

Op zoek naar de betere kerstmuziek? Luister dan zeker eens naar Sufjan Stevens. Hij heeft heel veel kerstliedjes opgenomen, echt de moeite waard als je de zoetsappigheid even zat bent. Ook vind ik de plaat How to throw a christmas party ook heel erg mooi. Blaudzun zingt een prachtige O come all ye faithfull.

Podcast

In de laatste Kwestie van Centen van 2022 blikken Herman Stam en ik terug op een bewogen jaar. De coalitie sloot een jaar geleden een regeerakkoord dat vooral gericht was op het uitgeven van geld. Zien we daar al effect van? En hoe lang kan het kabinet deze koers aanhouden in tijden van crisis? Ook gaan we in op de vraag of een eurocrisis een reëel scenario kan zijn. Tot slot geef ik 'tips' om het kerstdiner zo goedkoop mogelijk te maken en er wordt vooruit geblikt op 2023. Luister de nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen hier. Ook op Spotify en iTunes.

De grafiek die hoort bij de podcast staat hieronder. Wat zijn de voedingsmiddelen die tussen november 2021 en november 2022 het hardst in prijs zijn gestegen? En welke het minst hard? In de podcast heb ik ook restaurantbezoek en tabak erbij gehaald, maar hieronder zie je louter eten en drinken, mét de officiële CBS-benamingen, zoals 'wijn van druiven' en 'overige eetbare olie'. De rode draad is dat alles rond olie en boter en rond vlees fors duurder is geworden. Maar groente en fruit heeft hier minder last van.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/