In partnership with

Goedemorgen,

Het nieuws is bijna niet meer bij te houden. Importtarieven komen en ze gaan soms ook weer heel snel. Dan weer krijgt Canada dubbele staaltarieven, dan is het binnen een dag van tafel. De handelsoorlog was al een economische bedreiging, maar die wispelturigheid die er nu bij komt, is ook heel slecht. Dat zien beleggers in Amerika ook. Het spookt deze week op de aandelenbeurzen.

In deze nieuwsbrief ga ik daarop in. Ook neem ik de Europese tegenreactie onder de loep. Stelt dat iets voor of is het klein bier? Met dat Europese antwoord is de handelsoorlog echt begonnen. Met als risico dat het van kwaad tot erger gaat.

Ik bekijk ook het expert-rapport over de vele ramingsmissers van de afgelopen jaren. Steeds weer viel ons begrotingstekort mee. Goed nieuws, zou je denken. Behalve voor politici die graag geld hadden willen uitgeven maar dat vanwege de sombere ramingen niet mochten. Ligt er geld op de plank in Den Haag?

En tot slot ga ik in op het Europese defensieplan. Drie van de vier coalitiepartijen zijn kritisch vanwege de eurobonds. Is dat het belangrijkste bezwaar tegen dit plan? En moeten we boekhouders het beleid laten bepalen in tijden van grote Russische dreiging?

Ik wens je veel leesplezier!

Martin

Verward Amerika

Beleggers en ondernemers houden niet van onvoorspelbaarheid. Slecht nieuws is tot daaraan toe, als je maar weet waar je aan toe bent. Dat gevoel begint in de Verenigde Staten rap te verdwijnen, zoals zichtbaar is op de beurs. De winst op de Amerikaanse aandelenbeurs na de verkiezing van Donald Trump tot president is inmiddels weggevaagd. Afgelopen week spookte het op de beurzen, dankzij de grilligheid van Trump.

Dat hij een handelsoorlog zou beginnen, mag geen verrassing zijn. Die heeft hij immers luid en duidelijk vooraf aangekondigd. In zijn eerste termijn heeft hij daar ook al iets van laten zien, deze keer gaat hij nog een paar stappen verder. Zo zijn de tarieven hoger en breder, is de toon agressiever en begon hij ogenblikkelijk na zijn inauguratie.

Maar de wispelturigheid is om gek van te worden. Zo kondigde hij vrijwel direct importtarieven aan op Canadese, Mexicaanse en Chinese waar. Toen Mexico en Canada met wat vage beloften kwamen over extra grensbewaking gingen die tarieven voor een maand on hold. Maar inmiddels is die maand voorbij en tovert hij de tarieven gewoon weer tevoorschijn.

De tarieven tegen Canada en Mexico brachten uitgerekend de Amerikaanse autobouwers in beweging. Zij beklaagden zich erover dat hun auto’s deels of geheel in die landen worden gemaakt of dat er onderdelen uit die landen komen. Amerikaanse auto’s zouden dus in Amerika zelf een stuk duurder worden door Trumps strijd tegen Canada en Mexico.

De Financial Times pakte als voorbeeld de Chevrolet Silverado erbij, een populaire pick up-truck van General Motors. Hoeveel Amerikaanser wil je het hebben? GM produceert deze wagen onder meer in Fort Wayne, Indiana, in Flint, Michigan én in Silao, Mexico. De krant laat zien waar alle onderdelen vandaan komen: Amerika, Japan Maleisië en China. Een handelsoorlog van de VS met andere landen kan deze wagen zomaar duizenden dollars duurder maken.

Die tarieven zijn daarom uitgesteld, maar of de klap alsnog komt voor de Amerikaanse auto-industrie is afwachten. Nog zo’n voorbeeld van wispelturigheid: deze week kondigde Trump ineens aan dat de staaltarieven voor Canada niet tot 25% worden verhoogd, maar tot maar liefst 50%. Binnen een dag was dit dreigement alweer van tafel.

Grofweg heeft Trump vier doelen met de handelsoorlog:

1. bescherming van eigen economie en industrie

2. rechttrekken van de onbalans tussen Amerika en andere landen: Amerikaanse import verminderen, export verhogen

3. vullen van de staatskas met importtarieven die via de Douane aan de Staat moeten worden afgedragen

4. politieke doelen rond illegale immigratie, drugshandel en defensie

Het is niet altijd duidelijk welk doel gediend is met welk tarief. Zo blijft het voor de getroffen landen gissen wat ze moeten doen om een einde te maken aan de handelsoorlog. Voor beleggers en ondernemers is het ook gissen. Moeten Amerikaanse autobouwers nu hun hele productieproces omgooien en alles naar de VS halen? Zo’n operatie van reshoring is duur en ingrijpend. Dan zullen die bedrijven wel zeker willen weten dat het beleid de komende tijd een beetje consistent is.

(Lees ook Trump helpt autobouwers niet met uitstel heffingen: Amerikaanse bak dreigt lot van te dure Lada, de analyse van collega Gert van Harskamp.)

Europese tegenactie

De handelsoorlog tussen Amerika en Europa is nu echt begonnen. De Amerikaanse importtarieven van 25% op staal en aluminium zijn ingegaan en de Europese Commissie heeft meteen de tegentarieven bekendgemaakt. Die gaan overigens pas in april in. Brussel wekt een oud tarievenpakket uit 2018 weer tot leven. Dat ging om tarieven op typisch Amerikaanse producten als Harley Davidsons, bourbon en jeans. Omdat de klap vanuit de Amerika deze keer harder is (hoger tarief op aluminium dan in 2018) is de tegenactie ook uitgebreider: er komen ook tarieven op textiel, leer, plastic, groente, vlees, melk.

Brussel rekent precies uit hoeveel de exportwaarde is van de door Amerika getroffen goederen. Dat zou $28 miljard zijn. Daar zet Europa nu tarieven tegenover voor goederen die een importwaarde hebben van €26 miljard. Zo wil de Commissie met gelijke munt terugslaan. Mij viel op dat bankeconomen deze week nogal koeltjes reageerden. Het gaat immers over slechts 5-7% van de Europese import die uit de VS komt. Getalsmatig stelt het dus nog weinig voor.

Voor specifieke producten geldt dat niet. Van economen van Rabobank begreep ik dat Nederland jaarlijks $145 miljoen aan whiskey uit de VS importeert. Dat is bijna een kwart van onze totale whiskey-import. Bij Nieuws van de Dag zei een slijter dat die fles bourbon dan geen €20 meer kost maar €25. Dat is toch een fikse prijsstijging. Spijkerbroeken komen grappig genoeg amper uit de VS, slechts 0,21%. Levi’s komen niet of nauwelijks meer uit Amerika, die worden op talloze andere plekken in de wereld gemaakt.

Het lijkt dat erop dat de Nederlandse import zeer beperkt wordt geraakt. Wij halen vooral aardolie, gas en machines uit de VS. Nog wel voor €433 miljoen aan groente en fruit, dat is niet niks. Maar de bulk is dat niet. Ook als Europa straks veel breder zou inzetten op tarieven op Amerikaanse landbouw, dan nog lijkt dat Nederland niet te treffen. Het wordt voor ons pas link als energie ook onderdeel van de handelsoorlog wordt. Nederland is namelijk netto-importeur (in tegenstelling tot landen om ons heen) en dat komt de laatste jaren vooral doordat we Amerikaanse energie nodig hebben, nu we geen Russisch gas meer willen en onze Groningse gaskraan is dichtgedraaid.

Hoewel de huidige Europese tarieven betrekkelijk beperkt zijn, zie ik dit vooral als openingssalvo. Dit gaat van kwaad tot erger. Dat blijkt ook wel uit de impulsieve reactie van Trump. Hij dreigt wijn, champagne en andere Europese alcohol met een tarief van 200% te belasten, nu wij zijn whiskey treffen. Zo gaat dat bij een handelsoorlog. Tit for tat, oog om oog, tand om tand. Als dit uit de hand loopt, komen de donkere economische scenario’s in beeld. Daarin loopt de inflatie op, hier en in Amerika. In Nederland kan de economie tot stilstand komen, Europa zou in een recessie terecht komen. Zelfs in Amerika waart het recessiespook nu rond.

(Lees Europa en VS in strategisch steekspel met importtarieven: ’Je moet met de vuist op tafel slaan, anders bereik je niets’ van collega Wouter van Bergen.)

Ramingsfouten

Pieter Omtzigt vertrouwt de ramingen niet meer. Ieder jaar doet de minister van Financiën alsof er een enorm begrotingstekort dreigt en steeds blijkt dat enorm mee te vallen. Dat is tenminste het beeld. Zitten die ramingen er dan zo naast? Op verzoek van de NSC-leider heeft minister Eelco Heinen van Financiën dat laten uitzoeken door een paar experts, onder leiding van André de Jong, oud-directeur generaal Rijksbegroting. In het vrijdag verschenen rapport zijn de voorspellingen van Financiën onderzocht, niet die van het onafhankelijke Centraal Planbureau.

De conclusie van het rapport ‘Op drift of op koers?’ is kort gezegd: de ramingen zijn niet op drift, maar ook niet op koers. Iedereen krijgt een beetje gelijk, het beste recept om de gemoederen weer tot bedaren te brengen.

De experts constateren dat de ramingen van het begrotingstekort er in de periode 2021-2023 gemiddeld 2,7 procentpunt naast zaten. Consequent viel het tekort op de begroting mee. Dat gaat toch al gauw om €30 miljard per jaar. Logisch dat politici daar kritisch (en gretig) naar kijken. Maar concludeert de commissie ook: in die jaren waren er twee perfect storms (corona, energiecrisis) en die zorgden voor 60% van de afwijkingen. Dan blijft er 40% over aan beïnvloedbare ramingsafwijkingen.

Er komen een paar factoren steeds terug. Eéntje is de ramingsfout van de belastinginkomsten doordat de economische groei regelmatig meeviel. In de jaren 2021 en 2022 maakte dat ruim 2 procentpunt van het tekort uit. Daarnaast konden uitgaven mee- of tegenvallen doordat de economie zich anders ontwikkelde dan verwacht. Bij de belastinginkomsten gaat er ook structureel iets mis, wordt geconstateerd. Er wordt al gauw zo’n €4 miljard te weinig aan belastingen te laag ingeschat, vooral de winstbelasting van bedrijven wordt vaak fout geraamd. Dat kan beter.

Verder is onderuitputting een terugkerend issue. Dat betekent dat de politiek zó ambitieus is met extra uitgaven (vaak investeringen genoemd) dat ministeries van gekkigheid niet weten hoe ze dit geld weggezet moeten krijgen. Dat komt onder meer door de krapte op de arbeidsmarkt. Dit geld blijft op de plank liggen en wordt in de jaren erna alsnog uitgegeven. Dit gaat al snel om 0,8 tot 1 procentpunt van het begrotingstekort.

Ook gebeurt het nogal eens dat de Tweede Kamer na Prinsjesdag de begroting verbouwt. Uiteraard pakt het tekort dan anders uit dan verwacht. Ook zijn er regelmatig meevallers bij gemeenten en provincies. Ook dat telt mee in het tekortcijfers. Voor Financiën is dat deel van het begrotingssaldo een black box.

Al met al ziet de commissie wel ruimte voor betere ramingen. Maar de afdronk is toch ook dat er geen structureel extra geld beschikbaar is. Jazeker, het tekort viel vaak mee. Maar dat leidt nauwelijks tot structureel lagere tekorten in de jaren daarna. Inmiddels lijken de ramingen van 2024 alweer veel beter omdat de crises achter ons liggen. Achteraf gezien had Omtzigt wellicht meer kunnen uitgeven, maar dat zou incidenteel geld zijn geweest. Er ligt helaas geen pot met goud aan het einde van deze regenboog.

En over die perfect storms: misschien komt er wel weer zo’n ongelukkige samenloop van economische omstandigheden aan nu Trump een handelsoorlog ontketent.

(Lees hier in een eerdere nieuwsbrief hoe ik de ramingen en uitkomst al eens op een rij zette. En lees ’Meevallers’ op begroting komen vooral door grote spendeerdrift en onvoorziene crises van collega Leon Brandsema.)

Eurobonds

Met veel bravoure kondigde voorzitter Ursula von der Leyen onlangs aan dat Europa fors gaat investeren in defensie. Zoals gewoonlijk in Brussel moet dat meteen een ronkende naam krijgen: ReArm Europe. Het gaat om een bedrag van maar liefst €800 miljard. Dat moest indruk maken. Er zijn veel redenen om hier kritisch op te zijn.

Om te beginnen is de omvang helemaal niet groot als het lijkt. Het gaat hier om €800 miljard in vier jaar tijd. Dat is 4,7% van het Europese bbp, oftewel 1,2% per jaar. Als het Europa menens is om de defensie-uitgaven te verhogen van 2% naar 3,5% van het bbp, dan moet er jaarlijks 1,5% bbp extra worden geïnvesteerd. Structureel, ieder jaar opnieuw. Dat is een bedrag van ruim €250 miljard. Wat de Commissie nu op tafel legt voor vier jaar is dus pas het begin.

Het leek er aanvankelijk op dat dit een grootschalige Europese investering is, maar dat is niet zo. Van die €800 miljard bestaat €150 miljard uit Europees geld, gefinancierd met nieuw uit te geven leningen (eurobonds). De overige €650 miljard moet komen van de lidstaten. Daarvoor mogen ze de begrotingsregels overtreden, vier jaar lang. Als je stap voor stap hun begrotingstekort laten lopen met 1,5% dan telt dat bij elkaar op tot die €650 miljard. De lidstaten moeten dus voor dat bedrag aan extra schulden maken. Hoe dat verder moet na die vier jaar is niet bekend.

Het investeringsplan is dus een schuldenplan.

Ik ben daar zeer kritisch over. Misschien nog niet eens zozeer vanwege die eurobonds, waar NSC, PVV en BBB een mini-kabinetscrisis over veroorzaakten. Maar wel vanwege het aloude automatisme om problemen met schulden op te lossen. Eurocrisis, coronacrisis, veiligheidscrisis, ga maar weer geld lenen. Dan komt alles goed. Dat is de allereerste reflex. Terwijl Navo-baas Mark Rutte nog zei dat landen de kaasschaaf over hun begroting moeten halen om dit geld bij elkaar te sprokkelen is vanuit Brussel al geregeld dat iedereen lekker de begrotingsteugels mag laten vieren.

Nagenoeg alle economen zijn laaiend enthousiast. Velen vinden zelfs dat er nog wel meer eurobonds uitgegeven mogen worden. Want ja, déze veiligheidsdreiging is zo ernstig, dan heiligt dit doel alle middelen. Natuurlijk is daar iets voor te zeggen. We gaan onze bescherming tegen Rusland toch niet laten afhangen van wat boekhoudkundig gedoe? Helemaal eens. We gaan Polen niet aan te strakke regels houden omdat dat land zijn defensie-uitgaven snel verhoogt naar 5%. Dit kan tijdelijk als escape voor sommige landen worden ingezet. Maar waarom wordt er niet kritisch gekeken naar die gemakzuchtige reflex? Op voorhand geldt de coulance voor alle landen voor de volle vier jaar. Waarom lees ik niks over het plan voor na die vier jaar?

Niet voor niets zijn die drie mopperende coalitiepartijen ‘principieel tegen’ eurobonds en maken ze een minder groot punt van de lossere begrotingsregels. Want daar kunnen ze zelf ook lekker van profiteren. Meer geld naar defensie, maar ondertussen ook leuke dingen voor de mensen blijven betalen. Vraagt niemand zich dan af of deze nieuwe crisis ons noodzaakt nieuwe prioriteiten te stellen op de begroting? Welk normaal bedrijf of huishouden zou zo reageren als er een enorme kostentegenvaller te verwerken was?

Tot slot: als na vier jaar tijd de begrotingsregels wel werking in werking zijn, dan komt een dubbele klap. Dan moeten lidstaten (dus ook Nederland) dat opgelopen tekort met 1,5% goedmaken én financiering vinden voor de structurele defensie-uitgaven met 1,5%. Ik hoop dat regeringen er nu al over nadenken hoe ze die enorme bezuiniging denken te realiseren.

(Lees mijn columns Europa lost elke crisis op met meer schulden, het lijkt wel een ziekte, Brussel goochelt met miljarden: klap van extra geld voor defensie komt later en Defensieplan Brussel ondermijnt euro en dat komt niet door eurobonds.)

Podcast - Kwestie van Centen

Het stroomnet loopt vast doordat we massaal overstappen op zonnepanelen, warmtepompen en elektrische auto’s. Robbert Ophorst en ik bespreken in Kwestie van Centen met Theo Besteman wat er moet gebeuren om het net weer op orde te krijgen. Volgens ambtenaren kost het €192 miljard om het net uit te breiden. Nu zitten steeds meer ondernemers zonder stroom en kunnen nieuwe woonwijken soms niet worden aangesloten. Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/

Looking for unbiased, fact-based news? Join 1440 today.

Join over 4 million Americans who start their day with 1440 – your daily digest for unbiased, fact-centric news. From politics to sports, we cover it all by analyzing over 100 sources. Our concise, 5-minute read lands in your inbox each morning at no cost. Experience news without the noise; let 1440 help you make up your own mind. Sign up now and invite your friends and family to be part of the informed.

Subscribe to 1440 today.