Aanhoudende inflatie

Christine Lagarde zal blij zijn. De inflatie in de eurozone is onder de beoogde 2% gedoken. Nu kan de president van de Europese Centrale Bank (ECB) de teugels weer verder laten vieren. Alom wordt verwacht dat er komende maand opnieuw een verlaging van de rente aankomt. Het inflatiebeest is bestreden en overwonnen, zo zal men in Frankfurt constateren.

Maar Klaas Knot zal iets minder blij zijn. De ECB voert beleid voor de eurozone, dat is dus niet op maat gesneden voor elk individueel euroland. In Nederland ligt de inflatie nog duidelijk hoger dan in de rest van de eurozone. En dus zal het voor de president van De Nederlandsche Bank (DNB) lastig zijn om een renteverlaging in eigen land uit te leggen. Terwijl de inflatie in de eurozone in september uitkwam op 1,8% (volgens de Europese definitie) was die in Nederland nog 3,3%. In Nederland is de inflatie een stuk hardnekkiger dan in sommige landen om ons heen.

Knot maakt zich zorgen over de zogeheten loon-prijs-spiraal, waarbij hogere prijzen reden zijn om hogere lonen te eisen die door ondernemers vervolgens weer worden doorberekend in hogere prijzen. Hij waarschuwde al vrij vroeg hiervoor, maar de afgelopen twee jaar hadden we daar niet of nauwelijks last van. Inmiddels ligt dat anders. Nu de loongroei bijna even groot is als de prijzengroei gaan bedrijven die hogere salarissen steeds meer doorvertalen naar hogere prijzen en ontstaat er toch een loon-prijs-spiraal. Of op zijn minst een loon-prijs-spiraalTJE.

Maar in Nederland speelt er nog iets anders, een effect waar het rentewapen niet tegen helpt. In Nederland gaan de prijzen ook flink omhoog door belastingverhogingen. Dat zie je in onderstaand plaatje. De blauwe lijn ligt inmiddels een vol procentpunt hoger dan de oranje. In die blauwe lijn zitten ook belastingverhogingen (zoals accijns), in de oranje is dat effect eruit gefilterd.

In juli 2023 is de eerdere verlaging van accijns op benzine en diesel deels teruggedraaid. In januari 2024 volgden een hogere belasting op frisdranken en op alcohol. En per 1 april 2024 is de accijns op tabak verhoogd, nadat die op 1 april 2023 ook al was verhoogd. Later zullen hier de effecten van de geplande btw-verhoging ook weer in terug te zien zijn, maar dat is pas in 2026.

Dit soort effecten loopt er altijd na een jaar weer uit, want de hogere prijzen door accijns worden vergeleken met de prijzen met de lagere accijns van precies een jaar eerder. Na een jaar vergelijk je dus prijzen met hogere accijns met prijzen waar ook al die hogere accijns in zit. Maar tot een blijvende prijsstijging heeft dat dan wel geleid.

Dat met name de zogeheten Verbruiksbelasting op niet-alcoholische dranken erin hakt, is te zien in de top 5 prijsstijgers aan voedingsmiddelen, zoals RaboResearch die bijhoudt. De belasting wordt verkocht als een suikertaks, maar maakt alle frisdranken en sappen duurder, of er nu veel suiker in zit of niet.

Ramingen onder vuur

De Tweede Kamer is chagrijnig. Met Prinsjesdag maakte minister Eelco Heinen van Financiën bekend dat hij beknibbelt op de begroting. Zo is de beloofde lastenverlichting kariger en over meerdere jaren uitgesmeerd. Anders zou het begrotingstekort uit de hand lopen. Maar in de eerste helft van dit jaar het nogal mee te vallen met dat tekort. Reden voor veel Kamerfracties om bij de Financiële Beschouwingen aan de bel te trekken: begroten we niet veel te conservatief en kloppen die ramingen eigenlijk wel?

Het klopt dat het begrotingstekort regelmatig minder beroerd uitpakt dan eerder gedacht. Als het kabinet voor Prinsjesdag de begroting uitonderhandelt, baseert het zich daarbij op de zogeheten augustusraming van het Centraal Planbureau. Het is nu al vaker voorgekomen dat het uiteindelijke begrotingssaldo beter uitpakt dan in augustus het jaar ervoor nog gedacht. Zo dacht het CPB in augustus 2021 dat het begrotingstekort in 2022 uit zou komen op 0,9%, maar dat werd uiteindelijk 0,1%. En in augustus 2022 rekende het CPB op een tekort van 1,6% in 2023 maar dat werd 0,4%

Zit het CPB er dan zo vaak naast? Ik heb de ramingen van het Planbureau voor economische groei en begrotingssaldo eens op een rij gezet. Je ziet steeds wat het CPB voorspelt voor een bepaald jaar. Ik zet de ramingen op een rij van het jaar ervoor, het jaar zelf en het jaar erna. Dan heb je verschillende ramingsmomenten en aan het eind is de raming inmiddels de realisatie geworden. In het rood is het cruciale moment van augustus waarin de raming voor het jaar daarna bepalend is voor de begrotingsbesprekingen.

Om te beginnen heb je al te maken met de bizarre coronajaren. Daar was voor voorspellers geen peil op te trekken. Ze zagen het niet aankomen en toen het eenmaal daar was, waren de ramingen veel beroerder dan de daadwerkelijke uitkomst. De economische krimp van 2020 werd overschat, het herstel van 2021 werd onderschat en in 2022 zat het CPB er weer redelijk in de buurt. Wat betreft economische groei dan. Het begrotingssaldo werd bepaald door de diepte van de economische crisis én de omvang en de duur van de steunpakketten.

Om de stelling van een Kamermeerderheid te kunnen toetsen moeten we vooral naar de ramingen voor 2022 en 2023 kijken. Voor 2022 werd de economische groei 0,3 procentpunt overschat en voor 2023 met 0,6 procentpunt overschat. Als de groei wordt overschat, zou je eerder denken dat de belastinginkomsten lager uitpakken dan hoger en dus zou het begrotingstekort eerder slechter dan beter moeten zijn. Maar zoals in hierboven al schreef was het tekort in beide jaren lager dan eerder gedacht.

Om van het gezeur af te zijn heeft Heinen toegezegd de ramingsfouten onafhankelijk te laten onderzoeken. Ik ben benieuwd wie dan als ‘schuldige’ wordt aangewezen. Want het is de vraag hoe de ramingsfouten ontstaan. Zeker, het CPB zit er bijna altijd naast. Niet voor niets spreekt het CPB zelf nooit van voorspellingen maar altijd van ramingen. Het Planbureau pretendeert zelf ook niet 100% trefzeker te zijn. In de laatste Macro-Economische Verkenning, gepubliceerd op Prinsjesdag, stond ook weer een overzichtje van de ramingsafwijkingen.

Als we kijken naar het jaar 2023 zie je een paar dingen gebeuren. Inderdaad, de groei van de economie pakt soms anders uit dan de rekenmeesters vooraf dachten. Ook bleken de belastinginkomsten in dat jaar veel hoger dan geraamd: maar liefst €19,1 miljard hoger.

Dat blijkt deels te komen door een onderschatting. Maar zeker voor de helft komt het ook door nieuw beleid dat na Prinsjesdag nog door de Kamer is gefietst. Maatregelen rond het prijsplafond, een verhoging van de belasting op frisdranken en wijzigingen in box 2 zorgden voor meer dan €10 miljard aan extra inkomsten.

En ook aan de uitgavenkant liep het allemaal anders dan met Prinsjesdag voorzien. Het toverwoord: onderuitputting. De overheid had allemaal ambities en wilde bakken extra geld uitgeven maar kreeg dat geld gewoon niet weggezet. Vaak door de krapte op de arbeidsmarkt. In 2023 was die onderuitputting zo’n €7,2 miljard. Niet voor niets wijzen Centraal Planbureau en Raad van State er al langer op dat de overheid zelf ook wat realistischer moet zijn met ramingen. En de Rekenkamer constateert dat deze onderuitputting alsmaar groter wordt. Let op: dit zijn miljarden, geen miljoenen zoals de Rekenkamer abusievelijk boven de grafiek heeft gezet.

Toegegeven: het wordt wel lastig om in de begroting te snijden als het tekort jaar op jaar minder erg is dan vooraf gedacht. Dan worden ook de waarschuwingen vanuit CPB en Raad van State een beetje een loze roep. Die wijzen er continue op dat dit kabinet en voorgaande kabinetten te straks langs de randen van wat verstandig begrotingsbeleid is scheren. Het vorige kabinet ging volgens de Raad van State vlak langs de vangrail, het huidige kabinet rijdt over de vluchtstrook. Als je dat steeds roept, maar het eindplaatje is veel minder ernstig, dan loop je het risico dat de Kamer dit soort waarschuwingen op den duur in de wind gaan slaan.

Daarom is het niet eens zo heel gek eens kritisch naar die ramingen te kijken om beter te begrijpen wat er ieder jaar precies gebeurt. Als we maar voorkomen dat de ramingen op den duur uit het raam worden gegooid. Want als de onafhankelijke ramingen van het CPB worden losgelaten weet je zeker dat Den Haag alleen nog gaat werken met politiek gestuurde voorspellingen. En dan zijn we veel verder van huis.

Geen commentaar

Podcast - Kwestie van Centen

Nederland springt eruit. Terwijl de inflatie in de meeste Europese landen alweer onder de 2% is gezakt, gaan hier de prijzen nog met 3,5% omhoog. In ‘Kwestie van Centen’ bespreken Robbert Ophorst en ik de oorzaken van de bovengemiddelde inflatie. „Door het rentebeleid van de ECB zal de inflatie in Nederland nog iets langer hoog blijven. Bernard Vogelsang vertelt wat je moet doen om de stookkosten in de hand te houden. Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/