De financiële beschouwingen zijn weer achter de rug. Dit jaar werd dat een reparatieronde voor de politieke beschouwingen. De Tweede Kamer kwam van een koude kermis thuis omdat de verbouwing van de begroting voor €4 miljard niet mogelijk bleek. De scherpe randjes zijn er nu vanaf, maar nog altijd kun je van alles vinden van dit verkiezingsbeleid: lagere benzine-accijns, lagere energiebelasting en hoger minimumloon.

In een column die ik deze week uitspraak op een symposium ga ik in op de ad hoc-maatregelen die genomen worden en de structurele aanpak die uitblijft. Iedereen heeft de mond vol van bestaanszekerheid, maar gebeurt er wel iets? Verandert en verbetert er fundamenteel nou iets rond toeslagen, arbeidsmarkt en betaalbare woningen?

Ook de problemen rond de vermogensbelasting in box 3 komen aan bod. Wat nu als de fiscus opnieuw nat gaat bij de Hoge Raad? Dan moeten ook beleggers een eerlijke belastingsysteem krijgen. Kan de Belastingdienst dat wel aan? En wat het gaat het de overheid kosten?

Reageren kan altijd, via de button onderin of via de comments. Iedere week komen er weer nieuwe lezers bij, daar ben ik blij mee. Vind je de nieuwsbrief de moeite waard, blijf dan vooral reclame maken bij vrienden, familie en collega’s.

Veel leesplezier!

Box 3

Alle hens aan dek voor de Belastingdienst. Staatssecretaris Marnix van Rij van Financiën houdt er rekening mee dat de fiscus straks nat gaat bij de Hoge Raad (ik schreef er al eerder over). Van Rij heeft een herstelwet opgetuigd om spaarders tegemoet te komen, nadat de Hoge Raad eerder al een streep zette door de systematiek van de vermogensbelasting. Maar de manier waarop die reparatie geregeld is, pakt niet goed uit voor beleggers, oordeelt de advocaat-generaal. En als de Hoge Raad dat advies zal volgen in een uitspraak over enkele maanden, dan moet de Belastingdienst aan de bak.

In een recente Kamerbrief beschrijft Van Rij wat er dan moet gebeuren. Waar voorheen werd gewerkt met een fictief rendement voor spaarders én beleggers, gaat de fiscus in de nieuwe systematiek alleen nog uit van een fictief rendement voor beleggers. Of je nu in aandelen belegt, in obligaties of in vastgoed, of je nu een goed of slecht jaar hebt, je betaalt belasting over een fictief rendement. Als ook die werkwijze op de helling moet van de rechter, dan zal de Belastingdienst van beleggers moeten weten hoeveel rendement ze werkelijk hebben behaald.

In dat geval wordt de Belastingdienst gedwongen een belasting op echte rendementen in te voeren terwijl eerder was vastgesteld dat de uitvoering dat pas in 2027 aan zou kunnen. Het is nog zoeken hoe dat precies moet gaan. Want als alleen beleggers die te veel belasting hebben betaald zich melden, dan pakt dat onrechtvaardig uit. En het gaat de staat flink geld kosten. Mogelijk meer dan een miljard. Ook zal het gevolgen hebben voor het tempo waarin de uitvoering binnen de Belastingdienst op orde kan worden gebracht.

En ik wil niet gelijkhebberig gaan doen, maar had Van Rij dit niet kunnen zien aankomen? Al te gemakkelijk is na het ‘kerstarrest’ van eind 2021 geconcludeerd dat deze uitspraak alleen over spaarders ging. Maar de Hoge Raad zei toen zijdelings ook al iets over de onrechtvaardige belasting voor beleggers, zo schreef ik destijds al:

(Lees het artikel dat collega’s Leon Brandsema en Thomas van Ossenbruggen hierover schreven.)

Ad hoc

De Tweede Kamer moest tijdens de financiële beschouwingen met de billen bloot. De drieste moties die tijdens de algemene politieke beschouwingen waren ingediend, moesten nu van een deugdelijke dekking worden voorzien. Een meerderheid van de Tweede Kamer wilde de begroting voor €4 miljard verbouwen door de energiebelasting en de benzine-accijns te verlagen en het minimumloon te verhogen. Dat zou onder meer worden betaald door de belasting voor BV’s en voor spaarders te verhogen, inkoop eigen aandelen te belasten, de bankenbelasting te verhogen en een greep te doen uit het Wopke/Wiebes-fonds, tegenwoordig Groeifonds geheten.

Maar minister Sigrid Kaag van Financiën hield geen spaan heel van al deze plannen. In de meeste gevallen was de dekking niet goed geregeld. De verlaging van de benzine-accijns werd ontraden omdat een greep doen uit een investeringsfonds haaks staat op de begrotingsregels. Bijzonder dat uitgerekend de VVD dit dan wil, die zou toch hoeder van gedisciplineerd begroten moeten zijn. Het kabinet werkt met fondsen om dit soort ad hoc-ingrepen te voorkomen. Sommige uitgaven zijn investeringen voor de lange termijn, die worden losgekoppeld van de beleidsvraagstukken van alledag. Zo ging de politiek decennia lang ook om met de gasbaten; er is veel gegraaid uit het Fonds Economische Structuurversterking en daar hebben we nu spijt van.

Het CDA wilde een lagere energiebelasting betalen door overstappers op Schiphol te belasten. Dat kan pas vanaf 2025, waardoor er voor dit plan komend jaar geen financiering is. Ook wijst Kaag erop dat deze belasting grote gevolgen heeft voor Schiphol en de Nederlandse luchtvaart. “Naar verwachting leidt dit tot een daling van het aantal transferpassagiers in Nederland van 28% tot 34% en een daling van het totaal aantal passagiers in Nederland van 9% tot 13%. Dit gaat ten koste van de hub-functie en de netwerkkwaliteit van Schiphol. Dit komt grotendeels door een verplaatsing naar andere Europese landen, omdat Nederland dan als enige land transferpassagiers zou belasten. Een dergelijke belasting zou daarom beter in EU-verband ingevoerd kunnen worden.”

Van de motie van PvdA/GL om het minimumloon per 1 januari met 1,7% extra te verhogen bleef helemaal weinig over. De maatregel zou bijna €1,8 miljard kosten en er was een dekking van een kleine €0,8 miljard. Jesse Klaver kwam een miljard te kort. Zo is het niet mogelijk inkoop eigen aandelen door bedrijven al vanaf 2024 te belasten, maar pas een jaar later. En daar komt bij dat bedrijven veel minder vaak dit instrument zullen gebruiken als ze er belasting voor moeten betalen. In afgezwakte vorm ging de wens om het minimumloon te verhogen toch door: vanaf 1 juli, met 1,2%. Het CDA zoekt nog dekking voor het plan om de energiebelasting te verlagen en de VVD volhardt in de verlaging van de benzine-accijns. Kunnen ze komende weken lekker de boer mee op.

Hoe prettig ook voor onze portemonnee, het is ronduit slecht beleid. Er zit geen enkele lijn in, er zit geen gefundeerde gedachte achter, het is allemaal ad hoc. Wat mij betreft was het logischer geweest om naar enkele fiscale instrumenten te kijken om de koopkrachtreparatie uit te breiden van de laagste inkomens naar ook groepen in de middenklasse. Maar dit zijn losse cadeautjes, louter en alleen bedoeld om mee te pronken tijdens de verkiezingscampagne.

(Lees ook het artikel van collega Leon Brandsema over de uitkomst van de financiële beschouwingen. En lees mijn column over de afhankelijkheid van toeslagen: Bizar als 60% van je inkomen uit toeslagen bestaat.)

Kanteling

Deze column sprak ik donderdag uit op het symposium ‘De kanteling’ van executive search bureau Maes & Lunau, georganiseerd door partner Harry van de Kraats.

Ik begin met een citaat:

“De welvaartsgroei van de afgelopen decennia heeft niet iedereen bereikt en onze samenleving is minder inclusief geworden. Scheidslijnen in de samenleving naar opleidingsniveau worden groter. Problemen van mensen aan de basis van de samenleving stapelen zich op. Kansenongelijkheid neemt toe. Mensen ervaren niet dezelfde kansen op structureel waardevol werk, inkomensontwikkeling, pensioenopbouw en huisvesting, Eén op de vijf huishoudens heeft problematische schulden, er is een groot verschil in gezondheid tussen verschillende groepen. Maar liefst 2,5 miljoen Nederlanders zijn laaggeletterd.”

Dit is níet het verkiezingsprogramma van de SP. Dit is níet een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Dit komt níet uit het boek van Pieter Omtzigt. Nee, dit schrijven ondernemersorganisaties VNO-NCW en MKB-Nederland. 2,5 jaar geleden kwamen zij met een nieuwe koers. De titel van dat document luidt ‘Ondernemen voor Brede Welvaart’.

Als ik aan kanteling denk, een politiek-maatschappelijke én economische kanteling dan is dit het eerste wat mij te binnen schiet: werkgevers die zich druk maken over ongelijkheid. Of iets preciezer gesteld: werkgevers die zéggen zich druk te maken over ongelijkheid. Want papier is geduldig, ook de documenten van VNO zijn dat.

Maar toch, dat in Nederland twee werkgeversclubs voluit de analyses van het SCP onderschrijven en zeggen er iets mee te willen doen, is een kanteling van jewelste.

Ik had deze column kunnen beginnen met nieuwe buzzword: BESTAANSZEKERHEID. En dan het nieuwe CDA, dat tegenwoordig Nieuw Sociaal Contract heet, naar voren kunnen schuiven. Maar dat is slechts een exponent van die kanteling. De ommezwaai zelf vond eerder plaats.

Natuurlijk kwamen de werkgevers niet uit zichzelf en zeker niet vánzelf met deze analyse. Daar ging nogal wat aan vooraf. Grote delen van de politiek waren al bezig deze draai te maken. De draai van meer aandacht voor doorgeslagen flexibilisering op de arbeidsmarkt, meer aandacht voor kansenongelijkheid, meer aandacht voor vermogensongelijkheid, meer aandacht voor stagneren inkomens, voor doorgeslagen marktdenken. Toenemende maatschappelijke druk had politici hiertoe gedwongen. En uiteindelijk kon ook het bedrijfsleven niet anders meer en was de kanteling in het denken compleet.

Ik kan niet anders dan toch nog even een oude koe uit de sloot halen: de afschaffing van de dividendbelasting.

Op een onduidelijke manier was dat plan, op persoonlijke voorspraak van premier Rutte, in het regeerakkoord van Rutte 3 terecht gekomen. Ik sta er niet té lang bij stil, u kent de geschiedenis. Gaandeweg werd duidelijk hoezeer dit de wens van alleen premier Rutte was, op aandringen van twee multinationals. Iedereen trok zijn handen er vanaf, tot prominente VVD’ers aan toe. En aan het eind van het liedje stonden Rutte én wijlen Hans de Boer alleen.

De dividendbelasting werd de totempaal van multinational-hatend Nederland. Het werd een illustratie van alles wat er sociaal en maatschappelijk mis was. Grote bedrijven hadden decennialang te veel politieke macht gehad. Blijkbaar konden ze meeschrijven aan regeerakkoorden, zo leek het. Ondertussen verrijkte de top zichzelf, werden steeds meer werknemers afgescheept met onzekere slecht betaalde banen, sloten diezelfde bedrijven lucratieve belastingdeals met de fiscus en nam de ongelijkheid toe.

De marxistische tegenstelling tussen Kapitaal en Arbeid werd afgestoft en werd het centrum van het maatschappelijke debat.

En dat in zo’n welvarend land, in een land dat hoogt staat in alle internationale lijstjes, niet alleen van concurrentiekracht, maar ook van geluk. Wij dachten dat we zo’n egalitair landje waren, waar geen standsverschillen bestonden, waar elk dubbeltje een kwartje kon worden, waar iedereen gelijk was en gelijke kansen kreeg.

Was dit dan het land waar Thomas Piketty vaste voet aan de bodem had gekregen? Speelden hier werkelijke Amerikaanse toestanden?

Overal om ons heen zien we de impact van dit gekantelde denken. In tv-programma’s die aandacht besteden aan schuldenproblematiek en ongelijkheid in het onderwijs. In de boeken die verschijnen waarin beschreven wordt hoe het kapitalisme op een nieuwe leest geschoeid moet worden. In kranten die uit ten treure aandacht besteden aan dit soort thema’s. Aan de regeerakkoorden van de vorige kabinetten, waarin de analyses van het Sociaal en Cultureel Planbureau dominanter aanwezig zijn dan het rekenwerk van het Centraal Planbureau. Niet voor niets is de invloed van voormalig SCP-directeur Kim Putters volgens de ranglijstjes enorm toegenomen. We zien het gebeuren in de Tweede Kamer waarop op een achternamiddag pogingen werden gedaan de begroting voor ruim 4 miljard te verbouwd. Er moest en zou alweer een extra verhoging van minimumloon, bijstand en AOW komen.

En we zien het in de verkiezingsprogramma’s waarin dat buzzword bestaanszekerheid een centrale rol speelt. Niet alleen bij de SP, ook de VVD stelt inmiddels dat bestaanszekerheid typisch iets voor de liberalen is.

Het is ze geraden ook: bestaanszekerheid is al sinds jaar en dag verankerd in de grondwet. Zo nieuw is het nu ook niet. En voor de goede orde: Pieter Omtzigt heeft het niet uitgevonden. Het stond niet plotseling in de Troonrede dit jaar, maar was al een centraal thema in het regeerakkoord.

Maar goed, het wedstrijdje ‘wie heeft dit als eerste bedacht?’ zoeken ze maar lekker zelf uit in Den Haag.

Oké een kanteling dus. Bij politiek en in de polder. Maar stelt die ook iets voor? Verandert ook daadwerkelijk iets? Laten we daar eens op inzoomen:

Voorlopig blijft het nog gissen wat de politici onder bestaanszekerheid verstaan. Iedereen gebruikt ditzelfde woord, maar bedoelen ze er ook hetzelfde mee?

Blijkbaar is het zowel socialistisch als liberaal. Blijkbaar is het zowel groen als minder groen, zowel links als rechts. En iets van Pieter Omtzigt. Maar wat hij precies vindt, weten we nog niet.

Als we afgaan op de politieke daden van kabinet en Tweede Kamer zouden we een eerste idee moeten krijgen.

Komt ie:

Blijkbaar worden de maatschappelijke problemen in Nederland opgelost door heel veel geld uit te geven en door aan de burger financiële cadeautjes uit te delen die door bedrijven moeten worden betaald. Zo wordt de verhouding tussen Kapitaal en Arbeid momenteel recht getrokken.

Want wat gebeurt er dan zoal?

Het minimumloon is in één klap met 10% verhoogd. En daarmee stijgen ook bijstand en AOW. Toeslagen zijn flink opgeplust. Er is zoveel geld naar het onderwijs gegaan dat de sector van gekkigheid niet weet hoe dit fatsoenlijk te besteden. De extra miljarden vliegen er sowieso uit. Tenminste, dat is de bedoeling. Dankzij chronische onderbesteding blijven de overheidsfinanciën nog enigszins in het gareel. Onlangs heeft de Tweede Kamer besloten het minimumloon nog verder te verhogen, ook moet de energiebelasting omlaag en gaat de verhoging van de benzine-accijns niet door. De scherpe randjes werden er weer van afgevijld vanwege ondeugdelijke dekking maar uiteindelijk gaat het wel door.

Er wordt inmiddels zóveel gedaan voor de allerlaagste inkomens dat zelfs Kim Putters waarschuwt. Hij wijst erop dat de problemen echt wel wat breder zijn dan kouter de onderkant van de samenleving. Ook de middenklasse heeft het zwaar.

En wat gebeurt er nog meer?

De vennootschapsbelasting is meermaals verhoogd. Niet alleen voor de verafschuwde multinationals, maar ook voor keurige grote bedrijven én middelgrote bedrijven. Er wordt gesleuteld aan box 2 voor bv’s. Spaarders en beleggers moeten meer belasting betalen. Stelselmatig worden de laatste jaren de lasten voor ondernemers verhoogd, steeds om de financiële gaten in de politieke plannen te dekken.

Het is inmiddels stelselmatig. Ondernemers klagen dat ze de pinautomaat van Den Haag zijn geworden. Voortdurend zijn zij de financiële dekking voor ad hoc-plannetjes. Steeds onder het mom van het nieuwe denken over ongelijkheid in de samenleving.

De vraag is of die ongelijkheid nu echt wordt aangepakt. Of er serieus werk wordt gemaakt van bestaanszekerheid. Is het menens en is er daadwerkelijk iets aan het veranderen in politiek en polder?

Daarvoor wil ik ook kijken naar wat er allemaal níet gebeurt.

Over een herziening van de arbeidsmarkt en het terugdringen van flexibele en onzekere contracten is vooral heel veel gepraat in de politiek en in de polder. Rapporten, adviezen en plannen stapelen op, maar wanneer gebeurt er nou eens iets? Minister Van Gennip kondigde 35 maatregelen aan. Maar is het lek van de flexibilisering nou al eens boven?

Een grondige herziening van het belasting- en toeslagenstelsel laat ook op zich wachten. Over de arbeidsmarkt is tenminste nog enige consensus, er zijn akkoorden en er is een politieke wil. De aanpak van belastingen en toeslagen komt totaal niet van de grond. Ook hier vele adviezen, vele commissies, maar het gaat mis in de politieke besluitvorming én in de uitvoering.

Dit demissionaire kabinet was van plan de toeslagen af te schaffen. Maar een aanpak van de kinderopvangtoeslag en de huurtoeslag is jammerlijk mislukt. Sterker nog, keer op keer grijpt de politiek weer naar de toeslagen als middel om koopkrachttegenvallers te repareren. We krijgen meer toeslagen in plaats van minder. Vorige week bracht de Commissie Sociaal Minimum een tweede rapport uit waaruit bleek dat sommige mensen in de bijstand voor wel 60% van hun inkomen afhankelijk zijn van toeslagen. Een zeer onzekere inkomensbron. Hoezo bestaanszékerheid?

Wat er ook niet gebeurt. Bouwen, bouwen, bouwen. Bestaanszekerheid gaat ook over toegankelijkheid tot betaalbare woningen. De wooncrisis bereikt een hoogtepunt, de aanpak van de huurmarkt lukt niet, de bouw van voldoende nieuwe huizen ook niet. Het leidt ertoe dat huren hoog blijven, dat het aanbod mager is en dat starters er moeilijk tussen komen op de woningmarkt.

Kortom:

Ligt er nu een plan? Zien we een echte kanteling? Zijn er echte oplossingen voor de scheefgroei in Nederland? Is er een – pas, hier volgt een vies woord – visie?

Ik heb die nog niet kunnen ontdekken.

Ik zie vooral wij-zij-denken, waarbij de Tweede Kamer – en soms ook het kabinet – op basis van emoties korte-termijn-beslissingen neemt die het leuk doen tijdens verkiezingsdebatten. Maar die niet bijdragen aan een structurele oplossing.

En ik zie ondernemers die steeds verder in hun schuttersputje kruipen. Of zelfs ceo’s die helemaal onzichtbaar zijn en zich niet roeren in het maatschappelijke debat en de brancheclubs de nieuwe koers laten uitzetten.

Komt er dan iets terecht van die nieuwe koers? Worden bedrijven maatschappelijk bewuster? Of kruipen die bedrijven in hun schulp, en blijven ze voor veel politici de ideale vijand? Nederland dreigt zo steeds ondernemersonvriendelijk te worden. Ik hoor steeds vaker gemopper, ook vanuit werkgeverskringen dat van die nieuwe koers – waar ik mee begon – in de praktijk nog niet veel terecht komt. De kopstukken zijn drukker met politieke brandjes blussen. En de vraag blijft of grote multinationals wel echt gecommitteerd zijn. Of zijn die drukker met het inkopen van eigen aandelen en uitkeren van dividend om vooral hun aandeelhouders te pleasen?

Het belangrijkste punt is, al die mensen die bestaansonzekerheid ervaren – want dat is een reëel probleem – die schieten hier allemaal niks mee op. Tuurlijk, er is een levendig politiek en maatschappelijk debat. Dat is dat wij-zij-denken. Maar structureel gebeurt er vrij weinig. Zo resteert slechts een kanteling aan de oppervlakte, maar geen diepgaande, structurele verandering.

Tot aan de verkiezingen blijven politici vermoedelijk liever makkelijk scoren. Hopelijk komt er na de verkiezingen, bij de vorming van een nieuwe regering iets van een aanzet tot die échte kanteling.

Geen commentaar

Podcast - Kwestie van Centen

De gezondheidszorg piept en kraakt. Om de kosten in de hand te houden moet er worden beknibbeld, maar ondertussen blijven premies hard stijgen en staan zorgorganisaties bij de rechter om hogere tarieven te bedingen. In een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen bespreken Willemijn van Benthem en ik de ontwikkeling van de zorgkosten met verslaggever Klaartje Bax. „Terwijl de zorgkosten stijgen, willen sommige partijen nota bene het eigen risico verlagen.” Durven politici met de verkiezingen in zicht wel pijnlijke keuzes te maken? Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/