Nieuwsbrief nummer 200 alweer. En het aantal lezers van Achter de Cijfers is nog steeds aan het groeien. Wat ontzettend leuk. Dit had ik vooral niet bedacht. Maar door jullie wekelijks bij te praten over uiteenlopende politiek-economische onderwerpen krijg ik ook veel terug: tips, ideeën en vooral veel fijne reacties.

Deze week ga ik door op de graaiflatie. De eerste schuchtere politieke reacties zijn ook binnen. Maar ook de tegenkrachten komen in beweging. In plaats van zorgen over excessieve prijsverhogingen maakt centrale bankier Klaas Knot zich vooral druk op de tegenreactie van de vakbonden. Opmerkelijk. Ook laat ik zien wat er bij de banken gebeurt. Die houden de spaarrente laag, terwijl ze de hypotheekrente wel fors verhoogd hebben.

Tot slot nog een blokje over de woningmarkt. Komt een betaalbaar huis dichterbij nu de prijzen dalen? Uit een analyse blijkt dat dat tot nu toe helaas niet het geval is. Wordt het binnenkort beter voor starters?

Zoals altijd vind ik het leuk als je reageert, via de comments of rechtstreeks. Laat het vooral ook aan anderen weten als je de nieuwsbrief interessant vindt. Want er kunnen altijd meer lezers bij!

Veel leesplezier!

Wie graait er?

Staken helpt. Dat is de laatste weken wel bewezen. Er wordt behoorlijk wat gestaakt, zo besprak ik ook vorige week, maar het aantal gestaakte dagen is beperkt. Veel maar kortdurend. Zie de distributiecentra van Albert Heijn, zie Philips, zie de FNV zelf. Al snel nadat een staking is uitgebroken komen werkgevers in beweging en blijkt het onmogelijke toch mogelijk. Bij AH kwam er alsnog een loonbod van 10% zonder dat er gesneden werd in de zondagstoeslag.

Wat betekent dit voor de algehele loonontwikkeling? Die loopt flink op. Werkgeversorganisatie AWVN houdt de cao-akkoorden minutieus bij op de ‘cao-kijker’ die iedereen online kan volgen. Van maand tot maand kun je zien wat de gemiddelde loonstijging was in de nieuwe cao’s die zijn afgesloten. Over 2022 zag dat plaatje er nog zo uit:

Tot diep in de zomer van 2022 bleef de gemiddelde cao-loonstijging hangen rond de 3%, terwijl we toen al met forse inflatie te maken hadden. Dat betekent dat mensen die onder die cao’s vallen er in reële termen flink op achteruit gaan. De versnelling kwam in september, de lonen gingen richting de 5%. En sindsdien lijkt het hek van de dam. Zie maar eens hoe het plaatje van 2023 eruit ziet:

De schaal van de grafiek is bijgesteld. Inmiddels komen de nieuwe loonafspraken uit boven de 7%. Het gaat nu zo hard dat Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank (DNB), zondag zijn zuinigste gezicht opzette en - heel traditioneel - waarschuwde voor een loon-prijsspiraal, waarbij steeds hogere lonen een bron kunnen zijn voor een nieuwe ronde van prijsverhogingen.

Hoezeer je deze zuinige toon van een centrale bankier normaliter zou verwachten, is dit toch wel een opvallende draai. Tijdenlang jutte Knot de vakbeweging immers op hogere lonen te eisen en werkgevers om die hogere lonen toe te zeggen. Ook premier Mark Rutte en een serie ministers volgden hem. En nu slagen de bonden daar eindelijk in, is het weer niet goed. Op het ministerie van Sociale Zaken trok men de wenkbrauwen ook op. Naar verluidt vond men daar de oproep van Knot een beetje prematuur.

Als je de lonen ziet versnellen zou je inderdaad kunnen denken dat we richting de 10% gaan en in dat geval vreest Knot dat er een actie-reactie-inflatie ontstaat. Waarbij prijzen, lonen, prijzen, lonen in een haasje over alleen maar verder omhoog gaan. Dat kan, maar dat hoeft absoluut niet. De winstmarges van veel bedrijven neemt alleen maar toe, die stijgende loonkosten kunnen prima opgebracht worden.

En daarbij is niet elke cao-deal van 10% ook echt 10%. In veel gevallen tellen vakbondsonderhandelaars al het bereikte vrolijk bij elkaar op en lijken er immense percentages te zijn afgesproken. Op grofweg twee manieren is die 10% dan toch niet echt 10%. Vakbonden en werkgevers timen hun loonafspraken heel behendig. Macro-economisch zijn de loonstijgingen op jaarbasis relevant, maar als in een cao de lonen op 1 april met 10% stijgen, zijn de loonkosten in dit jaar niet mer 10% gestegen, maar met ¾ daarvan. Manier twee is door niet iedereen die 10% te geven. En dat gebeurt steeds meer. In tal van cao’s zijn sterk nivellerende loondeals gesloten. De lagere inkomensschalen krijgen er aanzienlijk bij dan de hogere. De cao van ING is daar een goed voorbeeld van. Hogere inkomens halen de inflatiecompensatie bij lange na niet.

Knot stapt ook heel snel over die hogere winstmarges heen. Hij vindt de discussie over graaiflatie ‘onaangenaam’, omdat er dan met vingertjes gewezen wordt, alsof specifieke personen die inflatie veroorzaken. Hij vindt minister Mickey Adriaansens van Economische Zaken aan zijn zijde. Zij noemt dit debat ‘polariserend’. Dat kan wel zijn, maar ondertussen wordt er op de departementen wel degelijk onderzoek gedaan naar dit fenomeen. Je kunt dit niet afdoen als een Hollands discussietje van een paar vakbondsbazen. Daarvoor is het een te wijdverspreid fenomeen, in de VS en in tal van Europese landen.

(Lees mijn column: Gaat Rutte zich ook uitspreken over te hoge prijzen?, Financial Times over The wealth of greedflations, de speech van Robert Reich voor het Amerikaanse Congres Corporate Profits are Soaring as Prices Rise: Are Corporate Greed and Profiteering Fueling Inflation?, onderzoek van de centrale bank Kansas City Fed How Much Have Record Corporate Profits Contributed to Recent Inflation?, analyse van Europese Centrale Bank How tit-for-tat inflation can make everyone poorer.)

Wie graait er? (2)

Nog zo’n gevalletje. Banken zijn als er de kippen bij om hun hypotheekrente te verhogen, maar met de spaarrente maken ze niet zo’n haast. Zo lopen de rentemarges op en kunnen banken recordwinsten presenteren. ABN Amro is van plan veel meer dividend uit te gaan keren aan zijn aandeelhouders (waaronder de Nederlandse staat) en ING komt met een programma voor inkoop van eigen aandelen van €1,5 miljard.

Het verschil neemt iets af, maar je ziet hoe snel het verschil is opgelopen tussen de rente die je krijgt van de bank (sparen) en die je betaalt (hypotheek). Dat daar een marge tussen zit, is logisch. Dat is de business van de bank. En het kost ook geld om renterisico’s af te dekken. Maar de statistieken van DNB gaan terg tot 2003 en sindsdien is dit verschil niet zó groot geweest.

Je kunt ook kijken naar het verschil tussen de spaarrente die consumenten krijgen en de depositorente die banken voor spaargeld krijgen van de Europese Centrale Bank. Kijk en huiver:

Hier vindt minister Sigrid Kaag van Financiën ook iets van: “Ik vind het belangrijk dat er een moment komt dat de rentestijging voldoende wordt doorgevoerd richting spaarders.” Knot koos zondag opnieuw voor de traditionele rol waarbij hij vooral ging uitleggen (goedpraten?) waarom dit gebeurt. Banken krijgen immers op alle lopende hypotheken een veel lagere rente en hebben dus nog niet zoveel ruimte om de spaarrente op te krikken, vergoelijkte hij dit gedrag.

Volgens Arnoud Boot, prof aan de UvA, is dit een rare redenering: “Stel dat het wél zo was dat de lage rente op lopende hypotheken het onmogelijk maakt om de spaarrente te verhogen, dan betekent dat dat die eerdere hypotheken zijn verstrekt zonder adequaat risicomanagement.” Hij denkt dat dat niet zo is. En dus zijn deze rentemarges een mooie inkomstenbron voor banken: “Knot zegt dat hij het wel kan verklaren maar je onthoudt als toezichthouder de consument een faire vergoeding op hun middelen.”

Opvallend genoeg kwam er een paar dagen na het optreden van Knot in Buitenhof vanuit hetzelfde DNB een interessante analyse waarin die renteverschillen kritisch onder de loep werden genomen. Als monetaire autoriteit zou DNB immers moeten willen dat de rente van de centrale bank goed wordt doorgegeven. En DNB concludeert dat dat niet gebeurt. Op de site van economenblad ESB hebben de DNB-economen een uitgebreider stuk en daarin noemen ze een interessante verklaring:

Kansen voor starters

Nu de huizenprijzen dalen zou je denken dat starters op de woningmarkt hun kans kunnen grijpen. Maar helaas. De stijgende hypotheekrente leidt niet alleen tot dalende prijzen, maar ook tot hogere financieringskosten. En per saldo pakt dat niet goed uit voor de starter. De betaalbaarheid en bereikbaarheid van een huis is sinds de daling van de woningprijzen afgenomen, niet toegenomen.

De Nederlandsche Bank (DNB) maakte een interessante analyse van de woningmarkt. Daarbij komen de economen tot de conclusie dat de huizenprijzen 1-op-1 meebewegen met de financieringsruimte. Als de rente daalt en het inkomen van mensen stijgt, dan neemt de financieringsruimte toe en dat leidt tot een navenante stijging van de huizenprijzen.

Tussen juni 2013 en juni 2022 zijn de huizenprijzen ongeveer verdubbeld. Dat is toe te schrijven aan de daling van de gemiddelde hypotheekrente van 3,7% naar 1,7%. En aan de stijging van het gemiddelde inkomen van Nederlanders met ruim 30%. Opmerkelijk genoeg doet de woningbouw helemaal niks in het DNB-model: “Omdat het Nederlandse woningaanbod op zowel de korte als lange termijn nauwelijks meebeweegt met de vraag, leidt een grotere financieringsruimte tot hogere huizenprijzen.”

Sinds de zomer van 2022 is de marktrente gaan stijgen als gevolg van nieuw beleid van de Europese Centrale Bank. In plaats van stimuleren is de ECB gaan afremmen, vanwege de hoge inflatie. “In 2022 is de financieringsruimte afgenomen door de stijgende rente, terwijl de verwachte inkomensstijging als gevolg van de hoge inflatie en krappe arbeidsmarkt nog niet heeft plaatsgevonden. Hierdoor is de betaalbaarheid verslechterd.” Uit onderzoek blijkt dat voor starters op de woningmarkt slechts 3,4% van de woningen betaalbaar is.

Het goede nieuws is dat die positie van starters zou kunnen verbeteren. DNB rekent op een loonstijging met 5% dit jaar en volgend jaar. Als de hypotheekrente ondertussen minder hard stijgt, dan verbetert die betaalbaarheid stapje voor stapje. DNB denkt dat het verschil tussen de financieringsruimte van kopers en de huizenprijzen iets gaat toenemen. Dat verbetert de betaalbaarheid met 6%. Lijkt mij niet zo veel, moet ik zeggen. Dus hoe lonkend dit perspectief is……?

Opvallend is, zoals hierboven gemeld, dat het model niet reageert op het woningaanbod. Misschien komt dat omdat er stelselmatig te weinig huizen worden bijgebouwd? Dat zorgt voor een chronisch woningtekort en daardoor is financieringsruimte allesbepalend voor de huizenprijzen. Want DNB denkt wel dat als er straks wél voldoende nieuwe huizen bijkomen, dat dat dan wat lucht geeft: “Hoewel de bouwproductie inde modellen geen invloed heeft op de huizenprijzen, draagt het structureel wel bij aan betere toegankelijkheid.”

Maar schiet dat een beetje op? Komen die 100.000 huizen per jaar er nu, zoals woonminister Hugo de Jonge wil? Niet echt. Veel van zijn initiatieven worden niet erg warm onthaald door de markt. En als je naar de afgegeven bouwvergunningen kijkt, dan gaat dat voorlopig ook niet veranderen. Aan die vergunningen kun je vooruit in de tijd kijken. Nu afgegeven vergunningen vertaalt zich in latere bouwproductie. Als je naar die 100.000 wil, dan zou je idealiter per maand een dikke 8000 vergunningen willen zien. Maar de teller blijft hopeloos steken, sterker nog: het aantal bouwvergunningen neemt af in plaats van toe:

(Lees ook het artikel van mijn collega Marlou Visser: ‘Huizenprijs weer omhoog in 2024’.)

Geen commentaar

Song of the week - Komen we in loon-prijsspiraal?

Podcast - Kwestie van Centen

De Nederlandse grootbanken lijken weinig last te hebben van de stijgende rente. Integendeel: het geld klotst er tegen de plinten. Maar voor rekeninghouders is er weinig reden tot feest. Want terwijl banken de hypotheekrente met snelle sprongen verhogen, blijft de rente op spaargeld laag. In een nieuwe aflevering van de podcast ’Kwestie van Centen’ legt ik uit waarom deskundigen vinden dat de consument op deze manier wordt bedonderd. De banken komen er nu weliswaar mee weg, maar ze lopen volgens mij op termijn wel degelijk een risico. Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/