EXCUUS: NIEUWSBRIEF 18 WAS NIET HELEMAAL GOED GEGAAN. HET EERSTE ITEM WAS EEN ROMMELTJE. HIER EEN VERBETERDE VERSIE.Het Sociaal en Cultureel Planbureau kwam met verrassend nieuws: het gaat goed met ons! Tenminste, dat vinden we met z'n allen verrassend. Want we zitten zo te somberen en te bokken - vooral op sociale media - dat we bijna vergeten hoe welvarend Nederland is. Maar vertelde het SCP wel het hele verhaal? En deze week natuurlijk aandacht voor de Eurotop. Likes zijn welkom, reclame maken bij vrienden, bekenden en collega's mag ook! Veel leesplezier.

Ruk naar rechts

HET RAPPORT 'DE SOCIALE staat van Nederland', een tweejaarlijks onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) zorgde deze week voor verrassing. Na talloze doemverhalen was het optimisme van het SCP ook wel eens verfrissend. Ik vroeg me alleen af of de boodschap dat het eigenlijk hartstikke goed gaat in Nederland niet haaks staat op eerdere analyses van het SCP?

SCP-directeur Kim Putters was dit jaar een graag geziene gast aan de formatietafel. Zijn inbreng bracht het tot het voorwoord van het regeerakkoord. Daarin erkende de coalitie expliciet dat de mooie economische cijfers uiteindelijk slechts gemiddeldes zijn waar voor vele mensen heel andere ervaringen achter schuil kunnen gaan.

Putters heeft met succes de zorgen, onrust en onzekerheid van een grote groep Nederlanders onder de aandacht weten te brengen van de politiek. Tijdens de crisis was de economie de grootste bron van zorg. Maar dat lijkt van voorbijgaande aard. Structureel op het zorgenlijstje staan de zorg (no pun intended) en migratie.

En nu concludeert het SCP:

En:

En:

Ik was verbaasd. Vooral door het derde hoofdstuk, dat gaat over de opinies van de gemiddelde Nederlander. Daar staat onder andere:

Volgens de SCP-enquêtes zijn we gemiddeld gematigder gaan denken over onze multiculturele samenleving. Ook hebben we ons niet uit het veld laten slaan door alle turbulentie rond 9/11 en de moord op Pim Fortuyn en Theo van Gogh. Die turbulentie wordt niet ontkend, maar wel sterk genuanceerd (ik zou zelfs zeggen: gebagatelliseerd).

Matthijs van Nieuwkerk was net zo verbaasd als ik en interviewde Kim Putters hierover. De conclusie werd dat er een verschil is tussen de gevoelstemperatuur en de werkelijke temperatuur. Kijk hier maar terug.

Ik viel echt van mijn stoel toen ik in het SCP-rapport las dat de ruk naar rechts een 'mediahype' werd genoemd. Is dat nou zo? Ik heb de verkiezingsuitslagen sinds 1994 op een rij gezet, met een verdeling naar links, midden en rechts. Die verdeling is natuurlijk arbitrair, maar het gaat om het beeld. Zeker sinds 2010 zie je een veel groter aandeel van rechtse partijen.

De factor die niet in deze grafiek zit, is dat onder electorale druk van LPF, PVV en FvD de reguliere partijen in hun denkbeelden ook zijn opgeschoven. Ik heb CDA bij het midden gezet, maar die kun je inmiddels net zo goed rechts plaatsen. Het is lastig te bepalen vanaf welk jaar je dat zou moeten doen.

Putters verdedigt de SCP-stelling door te zeggen dat de Nederlanders allang zo rechts waren, maar dat de politiek dat pas laat heeft ontdekt. Dat zal deels waar zijn. Tijdens het tweede Paarse kabinet is het sluimerend ongenoegen onderschat. Maar ik denk dat het door de opkomst van de PVV ook steeds meer bon ton is geworden om er als gewone Nederlander steviger standpunten op na te houden. En er is in de wereld om ons heen ook echt wel iets veranderd (terreur en vluchtelingenstromen) waardoor mensen anders zijn gaan denken.

Het fijne aan de SCP-analyses vind ik altijd dat ze proberen het verhaal achter de gemiddeldes te vertellen. Zo hamert Putters er steeds op dat er een groeiende kloof is tussen hoger opgeleiden en lager opgeleiden. Dat deed hij bij DWDD ook weer. Helaas wordt in dat hoofdstuk over de gemiddelde opinies bijna volledig aan die kloof voorbij gegaan.

In een korte paragraaf (3.6, als je het wil nalezen) gaat men er even op in. Dan wordt de verrassende observatie eruit gepikt dat de steun van hoog opgeleiden voor het referendum heel snel afneemt. Maar in een nogal academische tabel (zie hieronder) is ook te zien dat hoog en laag opgeleiden sterk van mening verschillen over de andere thema's.

Laag opgeleiden hebben veel minder vertrouwen in andere mensen, willen veel minder soepel zijn voor vluchtelingen, hebben grotere moeite met de vele nationaliteiten in ons land, zijn veel negatiever over de EU. Oftewel: die gemiddelde meningen zien er allemaal prachtig stabiel en genuanceerd uit, daarachter zitten diepe meningsverschillen. Die hadden van mij best wat meer aandacht mogen krijgen, zoals ik doorgaans van het SCP gewend ben.

Hoe stoppen we de eurofielen?

VAN FD-COLUMNIST MATHIJS Bouman mag ik het woord eurofiel niet meer gebruiken. Dat zou de voorstanders van verdere Europese integratie geen recht doen:

Het mag niet, maar ik doe het lekker toch. Dweperige EU-gelovers zijn er namelijk wel degelijk. Twee worden er al genoemd in de column: voorzitter Jean-Claude Juncker van de Europese Commissie en europarlementariër Guy Verhofstadt. En SPD-leider Martin Schulz past ook prima in dit rijtje. Als je roept dat er een Verenigde Staten van Europa moet komen en dat tegenstanders daarvan maar moeten vertrekken, dan zou ik 'voorstander voor meer Europese samenwerking' een wat magere benaming vinden. Ik denk dat je Schulz zelf daar ook een beetje mee teleurstelt.

Met de eurotop van vrijdag is het startschot gegeven voor een verbouwing van de eurozone. De Europese Commissie en vooral Frankrijk hebben vergaande ideeën daarvoor. De 'eurofielen' zijn hartstochtelijke drivers in dit proces. Wat hen betreft kan die integratie niet ver genoeg gaan: een eurominister, een eurobudget, een euro-monetair fonds, een euro-verzekering voor werklozen, een europarlement. De lijst is schier oneindig.

Opnieuw in het FD riep Mathieu Segers, hoogleraar te Maastricht, premier Mark Rutte op goed na te denken over een politieke strategie in deze discussie. Bondskanselier Angela Merkel gaat met Schulz onderhandelen over een nieuwe Duitse regering. Daar moeten diens Europese ideeën ook een plek in krijgen. Rutte zal hier rekening moeten houden.

Voormalig voorzitter van de Europese Raad, Herman van Rompuy, zei deze week in NRC nog dat Nederland niet overal 'nee' op kan zeggen. NRC schrijft:

Maar ja, als je werkelijk tegen al die plannetjes bent? Wat doe je dan? Moet je er op voorhand vanuit gaan dat er een compromis uitrolt, waarmee je het voor de helft zeer oneens bent? Nederland heeft al aangegeven niet tegen de instelling van een Europees Monetair Fonds te zijn, al wordt dat niet zo ambitieus opgetuigd wat Nederland betreft.

Dat is nu de hele crux. Als je nu toegeeft aan een monetair fonds, aan een eurominister, aan een eurobudget, dan weet je dat de wellicht minimale invulling van nu in de komende jaren stukje bij beetje wordt uitgebreid. Oftewel: de eurobelievers hebben een kudde paarden van Troje opgesteld. En blijkbaar moet Nederland er minstens één of twee binnenlaten.

Desgevraagd wist Segers - die overigens een zeer scherp analyticus is van de Europese politiek - ook niet heel concreet te maken hoe Nederland dit nu moet aanpakken:

(Ik zat maandag in het BNR Economenpanel met ING-econoom Marieke Blom en we waren het hier niet echt over eens: luister hier. Deze week had ik over ditzelfde thema een interview met Europa-kenner Derk Jan Eppink. Lees dat hier (Telegraaf) of hier (Blendle).)

We zullen doorgaan

IK GA NOG EVEN door. Want het blijft onbevredigend. Nederland wil veel van de politieke plannetjes voor de EU niet en krijgt prompt het verwijt niet mee te doen. Martin Sommer van de Volkskrant windt zich daar vandaag ook over op in een zeer lezenswaardige column:

Hij constateert dat de Europese Unie een rijdende trein is. Zeggen dat de trein moet stoppen, mag niet. Je kunt beter meepraten over de snelheid van de trein en de route. Het eindpunt lijkt daarbij al min of meer bekend. Dat de EU doordendert, is onvermijdelijk:

Ook ik kreeg van een van de nieuwsbrief-lezers wel eens de reactie: je kunt wel overal op tegen zijn, maar heb je ook een alternatief? Ook die reactie gaat ervan uit dat er íets moet gebeuren in de Europese Unie. Eigenlijk ben ik het daar ook wel mee eens.

Sommer verzucht in zijn column dat hij hoopt op een jaar waarin het eens niet gaat over 'plannen voor een fonkelnieuw Europa'. Ik begrijp die behoefte, maar ik vrees dat de eurocrisis heeft laten zien dat de Economische en Monetaire Unie verre van perfect is. Er moet dus iets gebeuren om een vergelijkbare crisis in de toekomst te voorkomen.

Ik vraag me echter wel eens af of verdere politieke integratie het enig mogelijke antwoord is. Is er niet ook een optie van juist mínder politieke integratie. Ik sta graag open voor commentaar hierop. Maar dit is de gedachtengang:

Nu wordt gekozen voor politieke disciplinering van eurolanden. We hebben begrotingsregels en regels voor economisch beleid en die worden vooral politiek afgedwongen. (Of juist niet, dat is meteen al een probleem van de politieke disciplinering.) Als een land toch in de problemen komt, is daar het noodfonds voor steun. En de discussie gaat er nu over of die steunmogelijkheden niet moeten uitgebreid.

Waarom niet voluit gekozen voor marktdiscipline? Disciplinering door de politiek leidt tot oeverloos gedoe. De regels worden niet nageleefd, vervolgens niet gehandhaafd en dan moet er toch geld komen en is aan het einde iedereen ontevreden, vooral de geldschieters. Disciplinering door de markt is niet perfect, maar leidt niet tot die politieke spanningen die zo schadelijk zijn voor het draagvlak voor de EU.

Marktdiscipline bestaat officieel ook al, de 'no bail-out'-clausule heet dat. Landen zouden elkaar niet redden. Maar die clausule is sinds 2010 dood en niemand heeft weer een poging gedaan hem levend te maken. In de Nederlandse voorstellen zit nadrukkelijk zo'n component. Als landen failliet dreigen te gaan, moet er standaard op de schulden worden afgeschreven voordat de eurozone tot redding overgaat. Dan betaalt de belegger. Zelfs eurogroepvoorzitter Jeroen Dijsselbloem wil dit, zo zei hij deze week tijdens een congres, net zoals we bij de banken doen (*ahum*):

Kunnen we niet juist deze kant van de EMU verder optuigen? Weg met het noodfonds, weg met ingewikkelde regels voor economisch beleid. Laat de markt, via beleggers in staatsleningen, zijn werk doen. De Europese Centrale Bank moet dan ook stoppen met de obligatiemarkt te domineren. Niet meer regels, maar juist minder. Misschien kunnen we dan zelfs de begrotingsregels loslaten, al lijkt me dat een wel heel spannende stap.

Dreigt een land om te vallen, dan komt het IMF to the rescue. Geen zachte heelmeesters meer met van die stinkende Europese wonden. Schuld afschrijven, IMF-programma doorvoeren, op de blaren zitten.

Ik weet, dit klinkt niet zo solidair. Het is een typisch 'ieder voor zich'-model. Maar als het alternatief een politiek model is dat onvoldoende draagvlak heeft onder de Europese burgers, dan zou dat wel eens veel schadelijker kunnen zijn voor het voortbestaan van eurozone en EU.

Of het kan werken? Ik weet het natuurlijk niet zeker. Maar als alternatief model is het het overwegen waard. Ik ben benieuwd wat je ervan vindt.

Linkjes

HOE GELOOFWAARDIG ZIJN CENTRALE bankiers nog? De Amerikaanse Fed verhoogt de rente, maar de financiële markten doen alsof het monetaire beleid nog altijd zeer ruim is. De BIS, de centrale bank der centrale banken, maakt zich zorgen. En collega Dorinde Meuzelaar ook, lees hier.

Brexit. Begrijp je er nog iets van? Ik moet toegeven dat het me soms duizelt. Het is zo'n ingewikkeld proces, zowel inhoudelijk als politiek, dat je gemakkelijk de draad kwijtraakt. Dan is er weer een mislukking, dan een overwinning en dan valt het toch weer tegen. NRC neemt ons aan de hand en legt uit uit, lees hier.

Hoogleraar Evert Verhulp, tevens SER-kroonlid, denkt dat platforms Temper en Helpling zich niet aan de wet houden. Via hun apps kunnen horecaondernemers aan personeel komen en vinden schoonmakers werkadresjes. Maar volgens Temper en Helpling is dat geen 'terbeschikkingstelling' zoals uitzendbureau onder andere ook doen. Verhulp denkt er anders over. Lees het hier. De hoogleraar denkt ook dat 1 op de 2 zzp'ers eigenlijk geen zzp'ers zijn. Daar schreef vervolgens Das Kapital weer dit stukje over.

Song of the week - steun voor Rutte