Een extra lange nieuwsbrief deze week over het regeerakkoord. Misschien is het verhaal over de btw iets té lang, maar er wordt dezer dagen zoveel over gespeculeerd en beweerd. Gaan de lage inkomens er nu meer op achteruit omdat de dagelijkse boodschappen duurder worden? Ik zocht het uit. 

Wie dan leeft...

Het kabinet geeft in de nieuwe regeerperiode netto € 7,9 miljard extra uit en de lasten worden met € 6,4 miljard verlicht. Dat geld moet ergens vandaan komen. Uit het begrotingsoverschot. Rutte 3 soupeert voor een deel de erfenis van Rutte 2. Hieronder zie je de ontwikkeling van het begrotingssaldo onder Rutte 2 en wat daarna het basispad was volgens het Centraal Planbureau (blauw). In oranje zie je wat het effect is van het regeerakkoord. 

De impact op de staatsschuld is ook zichtbaar. Weliswaar bescheiden, met dank aan de hogere economische groei (geen 1,8% groei per jaar maar 2%). Niettemin ligt staatsschuld onder Rutte 3 aan het einde van de periode 0,8 procentpunt hoger dan hij zou zijn zonder beleid.

Opmerkelijk is dat de overheidsfinanciën op lange termijn ook verslechteren. De onderhandelaars hebben hier nadrukkelijk op gekoerst. Het gaat om het zogeheten houdbaarheidssaldo dat aangeeft of de collectieve voorzieningen op de lange termijn betaalbaar zijn zonder belastingverhogingen of bezuinigingen. Rutte 2 zorgde voor een houdbaarheidsoverschot (dankzij afbouw hypotheekrente-aftrek en vooral door de verhoging van de AOW-leeftijd), Rutte 3 zet de houdbaarheid weer in de min.

Consequentie, aldus het CPB:

Het houdbaarheidssaldo verslechtert louter doordat de overheid meer geld gaat uitgeven, niet door de lastenverlichting. Hoe dat komt? Door de koopkrachttruc van Rutte 3. Tegenover de lastenverlichting (grotendeels door verlaging van tarieven van de inkomstenbelasting) staat een lastenverzwaring (de aftrek gaat ook omlaag). 

Maar die zien we niet terug in de koopkrachtplaatjes, want de handige Harry's van VVDCDAD66CU geven de verlichting in de komende regeerperiode en de verzwaring komt pas daarna. Dat zie je als je kijkt naar de structurele lastenontwikkeling. Die is niet positief, maar zelfs negatief! Structureel worden de lasten verzwaard met € 555 miljoen. Maar dat duurt dus nog even, tot na 2021. Het motto 'Vertrouwen in de toekomst' had dus ook 'Wie dan leeft, wie dan zorgt' kunnen zijn.

Lees mijn column over de koopkracht truc hier (Telegraaf) of hier (Blendle).

Linkse oppositie

HET WAS EVEN ZOEKEN voor de linkse oppositie: waar gaan we precies oppositie op voeren? Toen de drie linkse leiders dinsdagavond bij Pauw zaten hadden ze nog geen gezamenlijk plan tegen Rutte 3 (daartoe waren ze wel verleid door de Pauw-redactie, vertelde politiek redacteur Peter Kee de volgende ochtend bij Radio 1). Een dag later hadden ze dat aanvalsplan wel: ze strijden samen tegen de btw-verhoging.

Dat zei PvdA-leider Lodewijk Asscher. Op een speciale site is hij, samen met SP, GroenLinks, FNV, Anbo, 50Plus, Partij voor de Dieren en nog wat organisaties de actie 'Geen btw-verhoging' begonnen. Zij vinden het onrechtvaardig dat lage inkomens worden getroffen door de verhoging van het lage btw-tarief van 6% naar 9% en 'voor vrijwel hetzelfde bedrag' de winstbelasting voor bedrijven wordt verlaagd.

De afgelopen werd driftig gediscussieerd over de vraag of een verlaging van uitgerekend het lage btw-tarief lage inkomens zwaarder treft dan hoge inkomens. Veelvuldig wordt daarbij verwezen naar een rapport van het Centraal Planbureau uit 2014.  In dat stuk gaat het CPB in op de vraag of het lage tarief zijn doel bereikt, namelijk de belastingdruk voor lage inkomens te verminderen.

Conclusie:

Dat wordt ondersteund met deze grafiek:

Links staan de laagste inkomens, rechts de hoogste. En je ziet dat er bijna geen verschil is in de mate waarin lage en hoge inkomens producten en diensten kopen in het hoge of lage tarief. Hoe komt dat? Hoge inkomens kopen tegen 6% biefstuk en gaan tegen 6% naar het museum. Lage inkomens hebben ook wel eens een koelkast nodig tegen 21%.

Het CPB laat overigens bewust de laagste tien procent en de hoogste tien procent weg, want dat zijn twee extreme groepen. In het onderste deciel zitten (de tien procent met de laagste inkomens) zitten bijvoorbeeld studenten en zelfstandigen die een heel slecht jaar gedraaid hebben. Volgens het CPB geven de decielen 2, 3 en 4 een beter beeld. Anders had het plaatje er zo uitgezien:

Dat is nog eens een spekkie naar het linkse bekkie. Maar vanwege die rare eerste deciel dus niet zo bruikbaar.

Discussie gesloten? Hoge inkomens hebben net zoveel last van de btw-verhoging als lage? Ehm...nee. 

De linkse partijen hebben wel een punt als ze zeggen dat lage inkomens geraakt worden. Want mensen met een laag inkomen geven een veel groter deel van dat inkomen maandelijks uit. Het gaat grotendeels op en dus wordt er relatief meer btw betaald. Dat zie je hier:

Je ziet dat naarmate het inkomen stijgt een kleiner deel van dat inkomen naar indirecte belastingen (btw) gaat. Dat betekent dus dat lage inkomens wel degelijk harder worden geraakt. Maar heeft dat specifiek met het lage btw-tarief te maken? Komt dat door de dagelijkse boodschappen die nu 6% btw kennen en straks dus 9%? 

Nee. Dat bleek uit die CPB-studie. Als je die twee combineert kom je tot de volgende conclusie: lage inkomens kopen relatief niet meer lage btw-producten dan hoge inkomens, maar ze zijn wel relatief meer kwijt aan btw. Oftewel: lage inkomens worden dus door elke btw-verhoging harder geraakt. Dus ook door een verhoging van het hoge tarief.

Hé, was dat niet de maatregelen die de Kunduz-coalitie (zeg maar Rutte 3 + GroenLinks) doorvoerde in 2012? Toen werd de btw verhoogd van 19% naar 21%. Toen geen jammerklachten over de btw-verhoging en hoe sneu dat was voor lage inkomens. Want het frame is: hoge btw is voor luxe en dus voor hoge inkomens.

Maar wat blijkt? Een verhoging van het hoge btw-tarief raakt lage inkomens juist meer dan hoge inkomens. Ik vroeg het CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen:

Zie maar:

Dit is hetzelfde als een eerder plaatje, maar misschien iets duidelijker. Vergeet opnieuw het eerste deciel, daar zitten rare uitschieters in. Maar je ziet dat het hoge btw-tarief zwaarder drukt op de decielen 2 tot en met 6 en dat die druk daarna licht afneemt. De verhoging van de btw van 19% naar 21% heeft er voor de achterban van links dus harder ingehakt dan het plan van de nieuwe coalitie.

En waarom is hier nu zoveel verwarring over? Omdat het CPB de specifieke inkomenseffecten van de btw-verhoging niet heeft doorgerekend.

De hogere btw is dus wel verwerkt in een hogere inflatie en die drukt de koopkracht. Maar dat is slechts een algemeen beeld. Hoe dit lage en hoge inkomens raakt, is niet berekend. Dat maakt de oppositie natuurlijk argwanend. De linkse partijen hebben dus wel een punt, alleen ligt het een stuk genuanceerder en ingewikkelder dan ze willen doen geloven.

De vergelijking met de lastenverlichting voor het bedrijfsleven is overigens flauwekul. Dat de winstbelasting 'voor vrijwel hetzelfde bedrag' omlaag gaat als de btw omhoog, is een tamelijk willekeurige vergelijking. Je kunt net zo goed zeggen dat de btw-verhoging ten gunste komt van huishoudens zelf. Zij profiteren namelijk van een verlaging van de inkomstenbelasting. Btw verzwaart de lasten met € 2 miljard voor huishoudens, de lagere inkomstenbelasting levert huishoudens € 5,9 miljard op. 

Het lastenplaatje voor het bedrijfsleven is per saldo zelfs licht negatief. Die gaan gedurende de komende regeerperiode met € 100 miljoen omhoog. Maar daar hoor je de linkse oppositie niet over.

Kadootje

Dividend

WAAR KOMT DIE VERMALEDIJDE afschaffing van de dividendbelasting nou vandaan? Dat vroeg GroenLinks-leider Jesse Klaver zich tijdens het debat met informateur Gerrit Zalm deze week. Geen van de vier partijen had dit plan in het verkiezingsprogramma staan en toch krijgen buitenlandse aandeelhouders dit kadootje.

Zalm wilde er in ieder geval niets over kwijt:

Toch

WIE HEEFT VERZONNEN DAT de dividendbelasting moet worden afgeschaft, zo wilde GroenLinks-leider Jesse Klaver weten. Niemand had het plan in zijn verkiezingsprogramma staan, dus moet dit wel onder invloed van een lobbyist tot stand zijn gekomen. Klaver vroeg het aan informateur Gerrit Zalm tijdens het Kamerdebat maar kreeg nul op rekest.

Het lijkt reuzegeheimzinnig, maar NRC zette op een rij hoe simpel het antwoord eigenlijk is. Het idee voor de afschaffing kwam van werkgeversorganisatie VNO-NCW. Het stond in een openbare brief die VNO naar informateur Edith Schippers had gestuurd toen Klaver zelf nog aan de formatietafel zat. (Het FD meldde het nieuws al daags voor de presentatie van het regeerakkoord en schreef er toen al bij dat dit een wens van VNO was.)

VNO-NCW schreef in maart:

Dat de formerende partijen deze wens van € 1,4 miljard hebben gehonoreerd blijft overigens nog wel opmerkelijk. Het kost veel geld en is een kadootje voor buitenlandse aandeelhouders. Binnenlandse aandeelhouders kunnen de dividend verrekenen met andere belastingen. Het voordeel komt voor € 1,3 miljard in het buitenland terecht.

Het is dan ook bedoeld om Nederland aantrekkelijker te maken voor buitenlandse kapitaalverschaffers. Volgens oud-staatssecretaris Willem Vermeend van Financiën is de dividendbelasting inderdaad een obstakel, zei hij in de Telegraaf:

Volgens Bartjens komt het voordeel grotendeels in de VS terecht. Maar profiteert de aandeelhouder van de afschaffing van de 15% dividendbelasting? Bartjens stelt van niet. Via het belastingverdrag met de VS is geregeld dat er niet dubbel wordt betaald. De VS zelf kennen een dividendbelasting van 35%, maar heffen nu maar 20%. Valt de Nederlandse 15% weg, dan kunnen de VS weer de volle mep in rekening brengen. Rutte spekt Trump, luidt dan ook de conclusie.

Linkjes

HEBBEN AL DIE MAANDEN onderhandelen nu iets opgeleverd? Een veelgehoorde reactie uit economenland is dat het nieuwe kabinet aan veel knoppen draait en ook nog eens in de juiste richting. De angst was dat de vier partijen er niet zouden uitkomen en dat er stilstand zou zijn bij de belastingen, op de arbeidsmarkt, bij de pensioenen. Maar dat is absoluut niet het geval.

Rabo-econoom Wim Boonstra zei zaterdag in een dubbelinterview met ING-econoom Marieke Blom:

Het is ook mijn conclusie. Lees hier mijn column daags na het regeerakkoord en hier mijn commentaar bij de Vlaamse collega's van De Tijd. Ik mocht dinsdagavond ook commentaar leveren bij EenVandaag, kijk de uitzending hier. Over het arbeidsmarktbeleid voor oudere werknemers ben ik minder enthousiast. Ik maakte er deze video over.

Song of the week