Veel pensioendiscussie deze week. Er is nog geen zicht op een akkoord, maar er is wel veel ophef en gedoe. Onderhandelende partijen kiezen voor publiciteit en dat maakt het sluiten van een compromis steeds lastiger. Is de FNV spelbreker? En hoe wendbaar is Wouter Koolmees? Verder vraag ik me af wat het vertrek van Angela Merkel in 2021 nu al betekent in Europa. En: krijgt de FNV de Dam vol? Veel leesplezier!

Rekenrente revisited

TERUG VAN NOOIT WEGGEWEEST: de rekenrentediscussie. Deze week leek het pensioendebat te escaleren. Vakbondsonderhandelaar Tuur Elzinga koos ervoor publiekelijk zijn eis voor soepeler rekenregels nog eens kracht bij te zetten. In NRC Handelsblad verwoordde hij de harde inzet van de FNV om over te stappen naar een lichter rekenregime voor de pensioenfondsen:

In politiek Den Haag doet men hier zeer verbolgen over. De FNV zou plotseling en ineens met deze nieuwe eis komen. Die boosheid is gespeeld, of men is kort van memorie. Want dat de vakbonden soepeler rekenregels wilden, was al duidelijk toen eind mei het concept-akkoord uitlekte:

Dat laatste klinkt misschien als abracadabra. Maar in essentie komt het erop neer dat de vakbonden willen dat wordt afgestapt van de strenge manier waarop de Nederlandse toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) rekent en dat voortaan de Europese methode wordt gebruikt. Die 'EIOPA UFR' is een rekenrente die verzekeraars nu moeten hanteren. DNB is daar niet blij mee want er zitten volgens de toezichthouder teveel eigen interpretaties in van Brussel, terwijl DNB stelt zelf een echte marktrente te gebruiken.

De redenering van de FNV is in eerste instantie wat verwarrend. Want de discussie over rekenrente gaat meestal over het waarderen van pensioenverplichtingen in de toekomst. Hoeveel moet er later worden uitgekeerd en wat zijn die verplichtingen nú waard? En welke vermogens moeten pensioenfondsen nú in kas hebben om aan die verplichtingen te voldoen? Hoe soepeler je rekent, hoe meer je van het vermogen nu kunt uitdelen aan gepensioneerden, voor indexatie bijvoorbeeld.

FNV-onderhandelaar Elzinga wijst nu op een probleem bij de opbouw van pensioen. En hij zet daarbij - heel slim - juist jongeren in. Als een jongere gaat meedoen aan het nieuwe pensioenstelsel dan wordt zijn pensioenaanspraak berekend op basis van zijn premie en de rekenrente. Hoeveel is die premie waard aan pensioenaanspraak voor de toekomst? Bij de huidige extreem lage rente bouwt een jongere relatief weinig pensioen op. Die rekenrente iets opplussen maakt al ontzettend veel uit.

Waarom is DNB hier zo fel op tegen? Het nieuwe pensioen wordt toch veel onzekerder? Daar past toch een soepeler rekenregime bij? DNB redeneert anders. Of het pensioen onzeker wordt of niet, dat maakt voor de rekenrente niet uit, stelt DNB. In het nieuwe stelsel wordt nog steeds een pensioenaanspraak ingekocht voor elke deelnemer. Die pensioenaanspraak verschijnt als pensioenverplichting op de balans van de pensioenfondsen. (Bent u daar nog?) En, redeneert DNB, verplichtingen kun alleen maar waarderen tegen marktrente. Kwestie van fatsoenlijk boekhouden.

Maakt het dan helemaal niet uit dat het pensioen onzekerder wordt? Blijven alle regels dan net zo streng? Het maakt wel uit, voor de buffereisen, maar niet voor de rekenrente. Wat DNB betreft hoeven er geen buffers meer te worden aangehouden. Want vallen de beleggingen van pensioenfondsen tegen dan kan die tegenvaller meteen worden verrekend met de pensioenaanspraken. Vallen ze mee, idem dito.

Vakbonden willen juist wél buffers, namelijk om mee- en tegenvallers over de tijd te kunnen uitsmeren. De bonden krijgen dus van DNB precies het cadeautje dat ze niet willen hebben.

Dossier: Lees hier alles over pensioen en AOW.

Rekenrente revisited (2)

SPELEN VAKBONDEN DIT SPEL nu ineens zo hard? Zijn zij er debet aan dat de onderhandelingen moeizaam lopen? Dat zou wat al te gemakkelijk zijn. Natuurlijk is het opmerkelijk dat de vakbonden ervoor kozen hun punt nog eens in de openbaarheid te maken (naast een interview in NRC ook een open brief op Joop.nl). Maar vergeet niet dat minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken en De Nederlandsche Bank er zelf ook al voor kozen om hun standpunt publiekelijk te markeren.

Dat begon al in juni van dit jaar, toen Koolmees zich in de Tweede Kamer uitliet over de rekenrente:

Bij latere gelegenheid timmerde hij ditzelfde piketpaaltje in de grond. En DNB stuurde een brief over de rekenrente naar de Tweede Kamer. Je kunt dus rustig stellen dat beide zijden van de onderhandelingstafel zich hebben ingegraven. Daarmee lijkt de onenigheid over de rekenrente onoverbrugbaar te zijn.

Je zou denken dat de FNV dit wel kan laten rusten. Als het ze immers vooral om die jongeren te doen is, zoals ik hierboven beschreef, dan kunnen ze toch gemakkelijk in het belang van hun oudere achterban de overwinning aan Koolmees en DNB laten? Laat hen het maar uitleggen.

Maar die tranentrekkende oproep in het belang van zielige jongeren is slechts een deel van het verhaal. Heel slim van FNV om zich plots om jongeren te bekommeren, maar is de echte agenda niet een andere?

Aha, dus toch. Het gaat niet alleen om de pensioenopbouw van jongeren. Het gaat ook over financiële armslag om eventuele negatieve gevolgen van een nieuw stelsel te compenseren. En het gaat vooral over een snelle indexatie voor gepensioneerden en vermijden van kortingen. Bij een hogere rekenrente gaan immers de dekkingsgraden van pensioenfondsen als bij toverslag flink omhoog.

Hier gaan de vakbonden nooit op toegeven, daar ben ik van overtuigd. En DNB ook niet. Maar wat doet minister Koolmees? Hij heeft zich ingegraven, dat maakt manoeuvreren lastig. Maar wat zal hij doen als hij voor de keus staat: óf geen pensioenakkoord óf marchanderen met de rekenrente? Is hij dan een man van staal?

Koolmees bleek eerder van elastiek te kunnen zijn. Over de financiering van de VPL, de opvolger van de VUT, was hij vlak na zijn aantreden ook heel ferm. Na protest uit de pensioensector bond hij in en trok - tegen het DNB-beleid in - een strenge richtlijn hierover weer in. Als het moet, kan Koolmees dus bewegen. Desnoods tegen zijn eigen principes in.

Merkels machtsvacuüm

DÉ LEIDER VAN EUROPA is niet Jean-Claude Juncker. Het is ook niet Donald Tusk. De voorzitters van de Europese Commissie en die van de Europese Raad zijn best belangrijk. Maar de baas? Nee, dat zijn ze niet. Dat is Angela Merkel, moeder en hoeder van de Europese Unie. Zonder haar gebeurt er niets in Europa, alleen mét haar kan de EU vooruit. Wat je daar verder ook van vindt.

Daarom ben ik razend benieuwd wat het effect zal zijn van haar besluit om zich niet meer herkiesbaar te stellen als haar termijn als regeringsleider in 2021 verstrijkt. Het komt weinig voor dat een politiek leider zo vroeg het eigen vertrek aankondigt. Ontstaat er een machtsvacuüm in Europa? Of juist niet?

De veronderstelling is dat Merkels voldoende basis houdt in eigen land om de komende jaren te overleven. Stort de samenwerking tussen CDU en SPD in, dan houdt het voor haar op, in eigen land en in Europa. Maar stel nu even dat ze nog een poosje blijft zitten.

Ik zie twee mogelijkheden, twee uitersten. Of Europa is straks leiderloos. Normaliter wordt een leider die zijn vertrek bekendmaakt een lame duck. Waarom zou je nog meegaan met een politiek leider die de facto al weg is? Waarom zou je compromissen en deals sluiten met iemand wiens houdbaarheidsdatum in zicht is, zo niet overschreden? In dat geval komt de EU voor de komende tijd piepend tot stilstand. Dat zou een slechte zaak zijn, want nog altijd ligt de vraag op tafel hoe de EU en de eurozone er voor de toekomst moet uitzien? Moet de EU blijven doen wat ze doet? Moet er verder worden geïntegreerd of juist niet?

Het andere uiterste is juist dat Merkel extra armslag krijgt. Ze hoeft geen rekening meer te houden met een herverkiezing. Ze kan voluit werken aan haar nalatenschap. En het staat buiten kijf dat ze vooral een Europese erfenis wil nalaten. Gaat ze dan Helmut Kohl achteraan die vooral herinnerd wilde worden als Europese leider?

Dan komt de EU niet tot stilstand, maar dendert die door. Voor premier Mark Rutte wordt het dan goed oppassen. Want het is niet gezegd dat de EU zich dan ontwikkeld in een richting die Nederland graag wil. Al langer flirt Merkel met de Franse premier Emmanuel Macron die een vergaande integratie in de EU voorstaat. Merkel neigde hier ook steeds naar, maar liet zich weerhouden door sentimenten in haar eigen land. Zal ze zich daar nog iets van aantrekken?

Willen we naar de Dam?

"WILLEN WE NAAR DE Dam, dan gáán we naar de Dam!" Het zijn beroemd geworden woorden van FNV-kanon Herman Bode. Op 4 maart 1980 protesteerden 150.000 FNV-leden tegen de cao-plannen van het kabinet. Uit angst voor krakersrellen was besloten de demonstratie niet io de Dam maar bij de RAI te houden. Maar de meute wilde tóch naar de Dam gaan en toen Bode zijn woorden sprak, vertrok de menigte alsnog naar het centrum van Amsterdam.

Volgende week zaterdag doen FNV en CNV dit dunnetjes over. Ik zeg dunnetjes, want FNV-voorzitter Han Busker is al blij als er "duizenden mensen" komen, zo zegt hij tegen de Telegraaf. "We zitten nog steeds in de opbouwfase", dekt hij zich op voorhand in. De vakbond is al een tijd bezig met Het Offensief, een langdurige en dure actie, maar of die echt aanslaat is tot nu toe niet echt duidelijk.

Eerst was Busker boos over de afschaffing van de dividendbelasting. Toen die niet doorging, bleef hij boos:

Dat is begrijpelijk. Slechts één sms-je van Unilever-topman Paul Polman was genoeg om het plan van tafel te krijgen. Maar de FNV is er nu op tegen dat dat geld alsnog naar het bedrijfsleven gaat, nu via verlaging van de winstbelasting. Als je naar de lastenontwikkeling van dit regeerakkoord kijkt, krijgen bedrijfsleven en huishoudens ongeveer evenveel lastenverlichting. Dat ziet er eigenlijk best evenwicht uit.

Op zichzelf heeft de FNV een zinnig thema te pakken: de macht van grote bedrijven versus het gevoel van machteloosheid van veel werkenden. Daarbij neemt de vakbond het vooral op voor professionals in de collectieve sector: de onderwijzer, de politieagent en de verpleegkundige. Strategisch wel slim, want in die sectoren kan de bond wel een betere machtsbasis gebruiken.

In interne stukken die eerder dit jaar uitlekten, stond al dat de FNV zich zorgen maakte over haar organisatiegraad:

Dat de vakbonden in het onderwijs voorbij zijn gelopen met succesvolle acties door PO in Actie is daarom zo pijnlijk. Nu probeert de bond die werkenden in de publieke sector alsnog aan zich te binden. We kunnen volgende week zaterdag op de Dam zien hoe succesvol die poging is.

Quote de la semaine

Bondskanselier Angela Merkel na het verlies van haar partij CDU bij de deelstaatverkiezingen in Hessen.

Song of the week - Rekenrente splijtzwam