Veel Europese politiek deze week. De Italiaanse begroting en de Brexit domineerden de Europese agenda. Twee totaal verschillende dossiers die menigeen hoofdpijn bezorgt. Zowel met Italië als met het Verenigd Koninkrijk is Brussel op ramkoers. Hoe groot zijn de risico's als het misgaat? Verder blikken Neelie Kroes, Ben Verwaayen en Hans de Boer terug op de perikelen met de dividendbelasting. De Boer ziet een kloof tussen de elite en de samenleving. Hoe gaat hij die kloof dichten? Veel leesplezier met deze nieuwsbrief. Likes en reacties zijn welkom. Reclame maken voor deze nieuwsbrief is nog beter!

Historisch slechte begroting (1)

DE ITALIAANSE REGERING LIGT op ramkoers met de Europese Commissie en de andere eurolanden. Minister Giovanni Tria van Financiën heeft gewoon vastgehouden aan een oplopend begrotingstekort tot 2,4% volgend jaar. Lagere belastingen en flink wat extra overheidsuitgaven zorgen ervoor dat de begroting verslechtert in plaats van verbetert.

Voordat de Commissie tot een finaal oordeel komt, hebben eurocommissarissen Pierre Moscovici (Economische zaken) en Valdis Dombrovskis (Euro en sociale dialoog) per brief aan Tria om opheldering gevraagd. Tenminste, zo heet het officieel:

In de brief van de eurocommissarissen aan Tria wordt echter vooral een schot voor de boeg gegeven van dat finale oordeel. En dat is niet mals. Op drie punten gaat het mis:

1. Het structurele begrotingssaldo (dat is geschoond voor conjuncturele schommelingen) zou moeten verbeteren met 0,6 procentpunt, maar verslechtert juist met 0,8 procentpunt.

2. Italië doet onvoldoende om de staatsschuld van 130% te verminderen, terwijl het land eerder ook al op dit front tekort schoot.

3. De regering negeert de groeiramingen van het onafhankelijke instituut van het parlement.

Al met al koerst de Commissie af op het oordeel dat dit een 'bijzonder ernstige' overtreding is van de begrotingsregels.

Om dat voorlopige oordeel alvast een beetje in te kleuren voegen de eurocommissarissen eraan toe dat een land nog nooit zo ver is gegaan in het breken met de begrotingsafspraken:

De Europese Commissie kan ook bijna niet anders. Voorzitter Jean-Claude Juncker zei eerder deze week al dat als hij niet optreedt tegen Italië dat er dan een storm van protest zal losbarsten onder lidstaten. Goedkeuring van de begroting zou zelfs tot 'scheldtirades' leiden.

De Italiaanse pers had dinsdag al in de gaten dat premier Mark Rutte van plan was om op de EU-top van woensdag en donderdag hierover te beginnen: "Mark Rutte: il premier olandese vuole rovinare l'Italia". Waarbij ik - in mijn allerbeste Italiaans - 'rovinare' lees als 'ruïneren'. Tijdens de top nam de Italiaanse premier Giuseppe Conte Rutte prompt even apart om te veel heisa te voorkomen.

Juist vorige week kreeg de Commissie een draai op de oren van het Europese begrotingscomité. Die stelde dat de begrotingsregels veel te slecht werden gehandhaafd door Brussel. Met name Italië wordt te soft behandeld. De Commissie was 'overdreven genereus' bij het toestaan van afwijkingen en het toepassen van uitzonderingen voor Italië, aldus het comité. De waarschuwing kwam precies op tijd.

Historisch slechte begroting (2)

DE BEGROTING VAN ITALIË brengt twee risico's met zich mee. Allereerst het politieke risico. Als de Italiaanse regering volhardt botst de Italiaanse democratie frontaal op de democratieën in de andere eurolanden. De soevereiniteit over onze begroting is weliswaar deels uit handen gegeven aan Brussel, anderzijds zijn Lega en de Vijfsterrenbeweging gekozen op hun programma dat ze nu uitvoeren. Teveel toegeven aan deze populistische krachten schept een precedent voor toekomstige gevallen in Europa. Te hard erin gaan, levert ook een nare clash op met een democratisch gekozen regering. Met alle anti-eurosentimenten die dat tot gevolg kan hebben.

Maar er is ook het financieel-economische risico. Uit vragen die ik krijg van collega's bij radio en tv merk ik dat zij rekenen op een Griekenland-scenario en omdat dat deze week uitbleef, denken ze al snel dat het allemaal wel meevalt. Maar die één-op-één-vergelijking met Griekenland gaat op een paar manieren mank.

Om te beginnen duurde het bij Griekenland ook een tijdje voordat het escaleerde. In oktober 2009 maakte de net verkozen regering bekend dat de begrotingscijfers niet klopten. In april 2010 was er pas een deal over een noodpakket. Het duurde even totdat beleggers helemaal in paniek raakten.

Griekenland faalde echt aan alle kanten. Niet alleen had het land een torenhoge staatsschuld (zoals Italië), ook was er gesjoemeld met de cijfers en beliep het begrotingstekort 15% (wisten we na een jaar uitzoekwerk door Eurostat). In Italië loopt het tekort volgend jaar op naar 2,4%. Toch wel een verschil.

Ook was de Griekse economie totaal door zijn hoeven gezakt en was (is?) het bestuurlijke en fiscale systeem volledig verrot. Nu verdient Italië ook niet de schoonheidsprijs, zeker niet naar Noord-Europese maatstaven, maar mijn indruk is dat het daar toch nét iets beter functioneert dan in Griekenland. En belangrijk: de economie stagneert dan al wel een heel aantal jaren, het land heeft wel degelijk enige economische slagkracht in het Noorden.

En Italië werd lange tijd overeind gehouden door de eigen banken die grootschalig Italiaanse staatsleningen hebben opgekocht. Niet dat dat tot optimisme moet stemmen, want zo ontstaat wel een zeer gevaarlijke doomloop. Zwakke banken en een zwakke staat die innig verweven zijn, is reden tot grote zorg. Maar voorlopig houden de Italianen het ermee uit. Daar komt vervolgens de Europese Centrale Bank als grote koper bij. De ECB heeft in het stimuleringsprogramma inmiddels 20 à 25% van de Italiaanse staatsschuld opgekocht.

Maar goed, Italië mag dan anders zijn dan Griekenland, daarmee is er niet niks aan de hand. De kans dat het mis gaat, is misschien kleiner, maar het risico dat bij dat scenario hoort, is vele malen groter. Italië is als een heel grote bank: too big to safe. In dat kader is die vervlochtenheid van banken en staat zeer riskant. Het gaat misschien lang goed, maar áls het is gaat, is het echt heel erg goed mis.

Je ziet beleggers dan ook al reageren sinds Lega en Vijfsterren aan de macht zijn. In de eurocrisis werd een rente van 7% als grens gezien. Daarboven zou de financiële situatie van een land onhoudbaar zijn omdat de rentelasten dan ondraaglijk worden. Daar zit Italië nog een stuk onder. Maar bedenk dan wel dat deze renteschok plaatsvindt terwijl er met de ECB dus een zeer grote koper in de markt zit. Zo heeft de rente op tienjarige staatsleningen van Italië zich ontwikkeld.

Op twitter liet Robeco-investeerder Jeroen Blokland nog een interessant plaatje zien. Over Turkije is ook al een tijd veel te doen. De economische kracht van dat land staat enorm onder druk. Maar kijk eens naar de inschatting door beleggers van het faillissementsrisico van Turkije versus Italië:

Maartje Wijffelaars en Wim Boonstra van de Rabobank maakten al een analyse van de kans op een Italexit. Kan Italië per ongeluk uit de euro vallen? Ze zetten dat scenario stap voor stap op een rij. De conclusie:

Dan is hun veronderstelling nog dat de Italiaanse regering niet moedwillig de euro verlaat. Dit scenario gaat ervan uit dat het allemaal per ongeluk gebeurt.

Maar een ander cruciaal verschil tussen Griekenland en Italië is dat de Italianen veel geloofwaardiger met een Italexit kunnen dreigen dan de Grieken destijds. Een Grexit konden we wel hebben, een Italexit niet. Dat geeft Rome een enorme macht in deze discussie. Zeker met de honderden miljarden die wij via de centrale banken nog tegoed hebben van Italië (de zogenaamde Target 2-saldi). Die zijn irrelevant zolang alle landen nog in de euro zitten. Maar stapt een land eruit, dan moet je nog maar zien of je dat geld wel terugkrijgt.

Come what May

VORIGE WEEK SCHREEF IK verbaasd te zijn over de uitlatingen van EU-onderhandelaar Michel Barnier dat hij er bijna uit was met de Britten over de Brexit. Premier Theresa May zou bereid zijn om met de EU een douane-unie te vormen en daarmee haar zeggenschap over handelsverdragen op te geven. Ik begreep er helemaal niks van dat zij plots deze U-turn zou hebben gemaakt. Nou, die had ze dus ook niet gemaakt.

Van dat optimisme is helemaal niets meer over. De top in Brussel deze week leverde niks op. May mocht voor het diner nog even aanschuiven om te concluderen dat er nog geen stap vooruit is gezet. May houdt vast aan haar plan (alleen interne markt voor goederen) en de EU vindt dit principieel onjuist (want krenten uit de pap).

Technisch is het allemaal wel oplosbaar, maar het conflict is een totale principestrijd geworden, concludeerde Rob de Wijk in BNR's Boekestijn en De Wijk. Ik was er deze week te gast. De Wijk legt duidelijk uit dat de Brexiteers er zo geharnast inzitten en dat het allemaal draait om principes en identiteit. Dat maakt de kwestie ononderhandelbaar.

Ik op mijn beurt vraag me dan af of de EU niet toch iets toeschietelijker moet zijn om een rampscenario te voorkomen. Dan moet je even over je verongelijktheid heen stappen en louter pragmatisch denken. Daar lijkt het voorlopig niet op.

Maar: ik heb tijdens de eurocrisis 1 les geleerd. Al die doom and gloom kwam uiteindelijk niet uit. De politiek nam steeds alle tijd die er was en kwam er op het allerlaatste moment tóch uit. Hopelijk is dat deze keer ook zo. Al is de situatie in het Verenigd Koninkrijk nu wel heel erg ingewikkeld.

Luister hier Boekestijn en De Wijk van deze week over Brexit.

De kloof

WIE KOM JE OP zaterdag tegen met zijn boodschappenkarretje in de supermarkt? Hé, is dat Jeroen van der Veer? En iets verderop Hans Wijers. Zie ik daar nou ook nog Jan Hommen lopen? Wat zou hij in zijn wagentje stoppen?

Ik ben die elite nog nooit tegengekomen in de supermarkt. (Ik laat mijn boodschappen dan ook bezorgen ;-) Ik betwijfel ten zeerste of al die mannen zelf achter hun karretje door de Lidl lopen op zaterdag. Maar goed, dit is de manier waarop Hans de Boer in een groot zaterdaginterview probeert te illustreren hoe dichtbij de elite in Nederland is.

Het moet gezegd, het was een mooi gesprek. De Boer, voorman van werkgeversclub VNO-NCW, zei me eerder al dat de botsing tussen de top van het bedrijfsleven aan de ene kant en politiek en samenleving aan de andere kant hem dwars zit. Het zit 'voor in zijn voorhoofd', zoals hij dat op zijn Hans de Boers zegt. In het interview ging hij serieus en bedachtzaam in op wat hij zelf 'de kloof' noemt. Geen knallende nieuwskop dus deze keer, wel een poging om te analyseren wat er mis ging met de dividendbelasting. Waarbij de dividendbelasting wat mij betreft symbool is voor veel meer: bonussen, belastingontwijking, politieke macht, deals met de fiscus, lage cao-lonen. Dit alles verpakt in een portie arrogantie.

Hoe bedachtzaam en nadenkend De Boer ook was, toch miste ik oprechte zelfkritiek en kritiek richting zijn eigen achterban. In het begin van het gesprek hebben we uitgebreid de mislukte lobby voor de afschaffing van de dividendbelasting doorgeakkerd. Dat wilde hij overigens graag zelf. Om uit te leggen hoe VNO-NCW tot die inzet was gekomen. Het heeft alles met de Brexit te maken.

Omdat de bankiersbonus in Nederland beperkt blijft tot 20% is dat geen lokkertje voor financiële instellingen in Brexit-tijd. De rest van Europa heeft het bonusplafond immers op 100% gezet. Omdat de lobby faalde, kwam De Boer met de dividendbelasting op de proppen.

Wat De Boer vervolgens doet, is zich beklagen over het feit dat hij in elke talkshow en in elke krant heeft uitgelegd waarom dit een goed idee was, maar: "Men wilde het niet horen". Hij blijft hangen op het 'beter uitleggen'. En denkt dat politiek en samenleving doof waren voor de pro-argumenten. Ik denk zelf dat de anti-argumenten gewoon veel overtuigender waren. Daarom was de klacht van Unilever-topman Paul Polman dat de media alleen maar tegenstanders opzocht ook zo belachelijk.

Om te laten zien hóe belachelijk het ook alweer was, citeer ik Polman toch nog eens een keertje:

Toen het hele verhuisplan niet doorging, had de politiek het gedaan. Niet alleen volgens Polman, ook volgens De Boer. Dit zei de VNO-voorman bij Nieuwsuur:

En dan te bedenken dat de politieke discussie over de dividendbelasting in de afweging van Britse aandeelhouders van Unilever bij de beslissing over de verhuizing naar Rotterdam geen enkele rol speelde. Geen enkele.

Ik heb bij Hans de Boer deze argumenten gehoord waarom het misgaat tussen de zakelijke elite en de samenleving:

• Het gaat weer goed in Nederland, de crisis is vergeten. Daardoor realiseert men niet dat een goed vestigingsklimaat ook nu nog heel hard nodig is. De welvaart komt niet uit de lucht vallen.

• Media en politiek vinden het publieke sentiment relevanter dan harde economische argumenten.

• Door de globalisering voelen groepen in Nederland zich bedreigd. Onze bedrijven zijn juist belangrijke spelers in die mondiale wereldeconomie. Dat schuurt.

Oplossingen:

• We moeten het beter uitleggen.

• Bedrijfsleven, overheid en vakbonden moeten de handen ineens slaan met grote maatschappelijke projecten waarvan ceo's boegbeeld kunnen zijn.

Zoek de zelfkritiek.

Overigens maakte Ben Verwaayen het eerder in de week nog veel bonter. De oud-telecom-topman en vertrouweling van premier Rutte ontkende het probleem. Op de vraag of verhoudingen tussen politiek en bedrijfsleven verstoord zijn, zei hij:

"Welnee, er is hooguit een beetje gedoe met de top van het bedrijfsleven. Ik heb het wel erger meegemaakt. Toen ik als ceo van Alcatel Lucent een reorganisatie had aangekondigd, dus ook in Frankrijk, kreeg ik de Franse minister schreeuwend tegenover me. Woest was-ie. Daar is in Nederland geen sprake van."

Eigenlijk vindt Verwaayen die frictie wel een goede zaak:

Tja, je kunt het probleem ook wegredeneren. Mij lijkt het onwenselijk dat half Nederland valt over de Paul Polmans, Jeroen van der Veers en Jan Hommens van ons land. En dat zij zich vervolgens beklagen over politiek, media en samenleving. Kom je er dan met beter uitleggen? Dat lijkt mij veel te weinig. Een diepere zelfanalyse van waar het misgaat lijkt me stap één, beter communiceren (zoals Neelie Kroes aanbeveelt) lijkt me stap twee, maar onvermijdelijk is ook stap drie: anders handelen.

Als alles bij het oude blijft, dus onuitlegbare bonussen, fiscale eentweetjes, enorme salarisverhogingen, karige cao-lonen, schimmige lobby, moeilijk doen bij klimaatafspraken enz. enz. dan komt het echt niet goed tussen bedrijfsleven en samenleving. De tijd dat we gewoon trots waren op onze bedrijven en geen kritische vragen stelden, is allang voorbij. Daar hebben die topmensen het ook zelf naar gemaakt.

Lees mijn column 'Polman sms't Rutte' hier.

Quote de la semaine

Oud-politica Neelie Kroes over de opstelling van president-commissarissen richting politiek en samenleving.

Song of the week - Brexit song