Wat heeft de top van het bedrijfsleven te maken met Tears for Fears? Je leest het verderop. Is de pensioenknoop nog te ontwarren of lopen de onderhandelingen in de polder vast? Ik zet de probleempunten op een rij. Gaat Theresa May echt om? Ik kan het me bijna niet voorstellen, maar de wonderen zijn de wereld nog niet uit. Veel leesplezier weer deze week. Liken mag, reclame maken voor deze nieuwsbrief mag al helemaal.

Pensioenperikelen

WIE DURFT ALS EERSTE de stekker uit de pensioenonderhandelingen te trekken? Al jaren praten werkgevers, vakbonden en onafhankelijke kroonleden in de Sociaal-Economische Raad (SER) over een nieuw pensioenstelsel. En zijn ze nu een steek opgeschoten? Via twee belangrijke conceptakkoorden lijken de onderhandelingen nu op een dood spoor terechtgekomen.

Vorig jaar april leek de polder het eens over persoonlijke pensioenpotjes. Dat legde later dat jaar de basis voor de tekst van het regeerakkoord. Maar toen dat regeerakkoord werd gesloten was de twijfel bij de vakbeweging al toegeslagen. In de zomer van 2017 hadden tien pensioenfondsen zitten rekenen en de uitkomsten daarvan stemden de vakbonden niet hoopvol over een goed toekomstig pensioen.

Het duurde tot maart van dit jaar voordat werkgevers en vakbonden uiteindelijk toch een andere afslag kozen. De persoonlijke pensioenpotjes werden aan de kant gezet, de sociale partners zetten toch weer in op een pensioen waarbij risico's veel meer collectief werden gedeeld. In mei kreeg ik een concept-akkoord tussen werkgevers en vakbonden - en zonder kritische kroonleden - in handen en zette dat in de krant.

In het concept-akkoord werd een flinke eis neergelegd bij het kabinet voor versoepeling van de AOW-leeftijdverhoging met bijbehorend kostenplaatje, werd een ongedekte rekening naar het kabinet geschoven voor de compensatie van de afschaffing van de doorsneepremie, werd gemikt op soepeler rekenregels en mochten tegenvallers over tien jaar worden uitgesmeerd.

Het begrip 'casinopensioen' - ooit door de FNV zelf gemunt- kreeg hiermee een nieuwe dimensie.

Het uitlekken van het concept-akkoord mobiliseerde vooral tegenkrachten. Het kabinet was kwaad op de werkgevers omdat die het buiten de kroonleden om op een akkoordje wilden gooien met de vakbonden. Vakcentrales CNV en VCP voelden zich gepasseerd. En van de kroonleden zat vooral Job Swank van De Nederlandsche Bank - in een dubbelrol, want ook toezichthouder - tegen het plafond. DNB wil geen pensioenstelsel waarbij sociale partners naar eigen believen de afgedwongen solidariteit in achterkamertjes kunnen regelen.

Minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken zei in een summiere reactie niet voor niets dat hij rustig wachtte op een advies van de SER. Daarmee duwde hij werkgevers en vakbonden terug in hun vergaderhok, mét de kritische kroonleden.

En die kroonleden doen hun werk. Ze brengen weer wat realiteitszin terug in de discussie. Met als resultaat dat de onderhandelingen moeilijker lopen dan ooit tevoren. Door het lek voelen betrokkenen echter weinig ruimte meer om erg af te wijken van eerdere standpunten. Terwijl CNV en VCP ruimte hebben om alle vakbondspunten opnieuw in te brengen.

Het wachten is totdat iemand durft te concluderen dat het niet gaat lukken. Te vaak hoor ik vakbondsonderhandelaars nu zeggen dat het bestaande stelsel zo gek nog niet is. Dat belooft weinig goeds. Voor Koolmees en SER-voorzitter Mariëtte Hamer hangt er extra veel vanaf. Koolmees moet toch íets bereiken van zijn hervormingsagenda. En Hamer zal moeten bewijzen dat de SER nog bestaansrecht heeft.

Pensioenperikelen (2)

WAAR BAKKELEIEN DE PENSIOENONDERHANDELAARS nou nog over? Ze zitten allemaal diep in de techniek en de materie is ingewikkeld, maar achter deze techniek zitten zeer principiële keuzes. De knelpunten zijn ook onderling verbonden.

1 Rekenrente

In de sideletter bij het uitgelekte conceptakkoord werd al gesuggereerd dat toezichthouder DNB voortaan wel wat minder streng mag rekenen. Omdat iedereen nu een pensioenbelofte krijgt, wil DNB dat er met de risicovrij rente wordt gerekend bij het contant maken van de verplichtingen. Jezelf rijk rekenen brengt immers die pensioenbeloftes voor komende generaties in gevaar.

Vakbonden mikten erop dat nu zij aansturen op een minder zeker pensioen, die strenge aanpak wel losgelaten zou kunnen worden. Maar zowel minister Koolmees als DNB heeft inmiddels duidelijk gemaakt dat dat niet gaat. Het gaat hierbij om de precieze definitie van het pensioencontract.

Nu hebben de meeste grote pensioenfondsen een uitkeringsovereenkomst. Pensioendeelnemers krijgen een bepaald pensioen voorgespiegeld en daar wordt een premie bij berekend. Dat is die belofte waarover ik het had.

Je kunt ook kiezen voor een premie-overeenkomst. Van wordt er niets toegezegd, maar wordt vooraf alleen afgesproken wat de premie-inleg zal zijn. Aan het eind van de rit zie je dan wel welk pensioen dit oplevert. In dat geval dragen deelnemers zelf de risico's en worden er ook geen beloftes gedaan die voor meerdere generaties beschermd moeten worden. Bij zo'n premie-overeenkomst mag er met een gunstiger rente worden gerekend.

Maar voor welk model kiest de polder nu eigenlijk. Onderhandelaars spreken van een 'onzuivere premie-overeenkomst'. Vooraf wordt de premie vastgelegd (dat willen de werkgevers heel graag), maar om de vakbonden tegemoet te komen wordt daar wel degelijk een pensioenvooruitzicht aan gekoppeld. Zo ontstaat een mengvorm, waarbij DNB redeneert dat nog wel degelijk naar een pensioenresultaat toegewerkt wordt. En dus geldt de strenge rekenrente.

Dit overleg zit muurvast. DNB en Koolmees willen van geen wijken weten. Werkgevers willen zo dicht mogelijk bij een premie-overeenkomst zitten. Anders zien ze bij tegenvallende resultaten de bui al hangen. Vakbonden laten een zekere mate van pensioenbelofte niet los.

2 Doorsneepremie

Nu betalen jongeren relatief te veel premie voor te weinig opbouw en ouderen andersom. Wie zijn hele leven in vaste dienst is bij dezelfde baas heeft geen centje pijn. Want aan het einde van de rit heeft hij het beloofde pensioen bij elkaar vergaard.

Wie overstapt, gaat zzp'en, een tijdje minder werkt is het haasje. De 45-jarige werknemer die voor zichzelf begint, is het ergst de pineut. Want dat is precies het kantelpunt. Deze zogeheten doorsneesystematiek is dus slecht voor de mobiliteit. Wil je dat mensen gemakkelijk hun pensioen kunnen meenemen, dan moet die doorsneepremie eraan, zo vindt het kabinet.

Daarin gaan de bonden mee, al zijn CNV en VCP erg huiverig. Dat levert namelijk een enorm overgangsprobleem op. Wie compenseert de pensioendeelnemers die jarenlang teveel betaalden en nu opeens in dat nieuwe systeem stappen? Dat is een ingewikkelde financiële puzzel.

Een strenge rekenrente helpt daarbij niet. Wordt het regime versoepeld dan valt er geld vrij. Inmiddels schuiven de sociale partners geen ongedekte rekening meer door naar het kabinet. Maar de polder hoopt wel dat Koolmees fiscale ruimte kan bieden voor compensatie.

3 Buffers

In het uitgelekte concept-akkoord stond dat werkgevers en vakbonden meevallers en tegenvallers over tien jaar willen uitsmeren. Zo ontstaan positieve of negatieve buffers. Toezichthouder DNB wil dat liever niet. Want dat geeft alleen maar gesodemieter. Als de problemen naar de toekomst worden doorgeschoven, dan ontstaat vanzelf een politiek momentum om de regels aan te passen als eens de hakbijl moet vallen. Dat is de afgelopen jaren wel gebleken.

Toch wordt door de sociale partners aan die tien jaar vastgehouden. Alternatieven die over tafel gaan zijn het opdelen in leeftijdcohorten. Elke leeftijdcohort pakt dan zijn eigen mee- en tegenvallers. Nieuwe pensioendeelnemers stappen dan sowieso tegen een neutraal niveau. Nu kun je als nieuweling op moeten draaien voor de problemen die voor jouw tijd zijn ontstaan. Ook dat maakt overstappen overigens lastiger. Want tegen welke dekkingsgraad neem je je pensioen mee om tegen welke dekkingsgraad elders in te stappen?

Maar hoe kleiner die cohorten worden gemaakt, hoe meer het pensioen alsnog op een persoonlijk potje gaat lijken. De solidariteit vermindert daardoor immers. Ook over dit onderwerp draaien de onderhandelaars nu al tijden in rondjes.

4 AOW

En dan is ook nog de AOW. De vakbonden willen drie dingen:

• een tragere verhoging van de AOW-leeftijd, liefst een bevriezing op 66 jaar

• op de langere termijn een soepeler koppeling van AOW-leeftijd aan de levensverwachting zodat een pensioenleeftijd van 71, 72 of 73 buiten beeld blijft

• een regeling voor zware beroepen

De onderhandelaars hebben 'in de binnenzak van Koolmees' mogen kijken, zo wordt gesteld. De minister wil best bewegen, maar voorlopig is het voor de vakbonden onvoldoende. Daarbij wil Koolmees wel eerst zeker weten dat hij er een goed pensioenstelsel voor terugkrijgt.

May om?

HET GING HART TEGEN hart de laatste weken. De Britse premier Theresa May had in niet mis te verstane bewoordingen te horen gekregen dat haar Brexit-plan niet acceptabel was voor Europa. Andersom hield May aan haar plan vast en eiste ze een alternatief van Europa. Volgende week en in november moeten er knopen worden doorgehakt op twee Europese toppen.

De somberheid sloeg plotseling om toen Michel Barnier, hoofdonderhandelaar namens de EU, deze week ineens zei dat een deal binnen handbereik is. Hoe wonderlijk.

Hoe dat compromis eruit moet zien, is even afwachten. Maar het lijkt erop dat de EU voorstelt dat met het Verenigd Koninkrijk tijdelijk een douane-unie gevormd wordt. Dan blijven de Britten onderdeel van de interne markt en ontstaat er geen harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland.

Voor May zal het slikken zijn dat ze dan ook geen eigen handelsverdragen kan sluiten met andere landen. Nu voelde het vermoedelijk al niet lekker dat ze soms de speelbal van Donald Trump dreigde te worden. Maar toch, in eigen land zou ze moeten verkopen dat de Britten deze beslissingsvrijheid niet gaan krijgen.

Ik vind het heel moeilijk in te schatten of May hiertoe bereid zou zijn en of ze er een meerderheid voor krijgt in de Britse politiek. Labour-leider Jeremy Corbyn heeft zelf al eens geopperd om een douane-unie te vormen. Maar dit is allemaal hogere politiek, dus van een afstand lastig vast te stellen.

Om heel eerlijk te zijn, kan ik dat optimisme van Barnier moeilijk plaatsen. Is het tactiek om de komende EU-top niet op voorhand als mislukt te beschouwen? Of om May onder druk te zetten? Het zou toch gek zijn dat May vorige week op haar partijcongres nog iets heel anders zei en dan nu ineens een enorme draai maakt.

Bedrijfsbobo's

IS ER EEN NIEUWE klassenstrijd ontbrand? Je zou het haast denken, gezien de golf van negatieve reacties op optredens van de zakelijke elite. De salarisrel bij ING, de witwasaffaire bij ING en de publiciteit rond Unilever-topman Paul Polman heeft het imago van corporate Nederland geen goed gedaan. Als we bazen van het grote bedrijfsleven voor de camera zien staan, is dat óf om een onzalig plan te verdedigen óf om politici verwijten te maken.

De relatie tussen het grote bedrijfsleven enerzijds en politiek en samenleving anderzijds is killer dan ooit. Met de rumoerige dividendbelastingdiscussie als grote blikvanger. Want €2 miljard aan buitenlandse beleggers geven om een paar concerns terwille te zijn, waar is dat nu goed voor?

Een mooi moment voor premier Rutte om eens uitgebreid te praten met de top van ons bedrijfsleven. Al een half jaar stond er een afspraak tussen president-commissarissen van de AEX-bedrijven en Rutte, in het Catshuis. Kwam dat even mooi uit. Het D-woord werd angstvallig gemeden, maar het imagoprobleem en de verkilde relatie werden wel degelijk besproken.

Jan Hommen, woordvoerder namens de commissarissenclub, zei op BNR Nieuwsradio nog wel dat hij een 'betrouwbare' overheid wil:

Maar het is de vraag of de commissarissen nu de eisende partij waren tijdens de Catshuis-sessie. Premier Rutte bleek bereid zijn politieke agenda en plannen helemaal af te stemmen met de wensen van het grote bedrijfsleven. Maar vervolgens krijgt de politiek er enkel verwijten voor terug omdat de bedrijfsbobo's zich niet begrepen voelen. En Unilever-topman Polman geeft de politiek de schuld van het niet-doorgaan van de verhuizing van het Londense hoofdkantoor naar Rotterdam.

Rutte heeft de bedrijfselite een lesje communicatie gegeven. "Ga bij Pauw zitten, ga bij Hart van Nederland zitten. Zoek meer het gesprek", zo zei de premier. Hommen had op de radio al toegegeven dat hij een wijze les had geleerd van Rutte:

Daarmee zijn we er natuurlijk niet. Het gaat niet om beter uitleggen. Het gaat vooral over anders handelen. Dan vált het ook beter uit te leggen. De kritiek zal pas luwen als het elkaar toeschuiven van baantjes ophoudt, als het uitdelen van hoge bonussen stopt, als gewone werknemers weer een beetje beter betaald worden, als de bedrijven ophouden met fiscaal shoppen in het buitenland, als de schimmige deals met de Belastingdienst tot het verleden behoren, als er openheid komt over de nu nog schimmige lobbypraktijken. Kijk, dán heb je een goed verhaal.

Lees mijn analyse over de bekoelde relatie met het bedrijfsleven hier (Telegraaf) en hier (Blendle).

Quote de la semaine

Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank, in een interview bij de presentatie van het Overzicht Financiële Stabiliteit.

Song of the week - Bedrijfstop bezoekt premier Rutte