Hmm...ik heb wel eens vrolijker nieuwsbrieven geschreven. Er speelt nu wel heel veel tegelijkertijd in en rond Europa dat zorgen baart. Ik zet dat hieronder op een rij. Maar eerst een uitgebreid verhaal over een zeer interessant boek over de euro dat deze week in Brussel werd gepresenteerd. Ik vond het heerlijk om weer door die mooie stad te struinen. En het interview met die auteur, oud-IMF-econoom Ashoka Mody, was zeer inspirerend, maar niet erg vrolijk stemmend. Desondanks: veel leesplezier gewenst!

Onverantwoord project

ASHOKA MODY, VOORMALIG ONDERDIRECTEUR Europa van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), was deze week in Brussel om zijn nieuwe boek te presenteren. De titel van het boek zegt al alles: Euro Tragedy, a Drama in Nine Acts. Uitgegeven door Oxford University Press. In een vuistdik boek reconstrueert de Princeton-hoogleraar de ontstaansgeschiedenis van de euro. 

Ter voorbereiding van mijn interview met hem las ik alvast de inleiding en het slothoofdstuk en die smaken naar meer. Hij fileert op nuchtere wijze de manier waarop politieke leiders sinds 1969 welbewust aankoersten op een monetair experiment waarvan ze alle risico's en zwaktes kenden. Het was een feest hem hierover te interviewen.

Mody is een kleine man, hij is Indiaas van origine, praat met dat mooie Indiase Engels, formuleert langzaam maar precies en zegt op zijn allervriendelijkst de stevigste dingen. Aan de ontbijttafel van zijn Brusselse hotel sprak ik anderhalf uur met hem. En wij namen de geschiedenis van de euro in grote stappen door.

Te beginnen in 1969 toen in Den Haag een Europese top werd gehouden waar de Franse president Georges Pompidou een onderzoek naar een mogelijke introductie van een gemeenschappelijke munt vroeg. De zes andere lidstaten vonden dat prima. En een jaar later verscheen dit beroemde Werner-rapport, geschreven onder leiding van de Luxemburgse premier Pierre Werner. 

Daarin staat al heel duidelijk dat een gezamenlijke munt alleen kan slagen als economisch beleid wordt gecentraliseerd en als er een gemeenschappelijke begroting komt. Eén munt delen met zo verschillende economieën is anders een recept voor ellende. Werner stelt dat de invoering van de munt zo vanzelf zal leiden tot een politieke unie. Hij gebruikt het mooie beeld van gist (leaven in het Engels). Zit dat gist eenmaal in het Europese deeg dan komt er vanzelf beweging en is een politieke unie onvermijdelijk geworden.

Mody vertelt wat een schok dat was om te ontdekken dat al ver voor de introductie van de euro bij alle leiders bekend was wat de consequenties waren. En ook welke verantwoordelijkheid (of onverantwoordelijkheid) ze op zich namen door de euro door te zetten zonder dat ze bereid waren nationale soevereiniteit op te geven. Ze begonnen aan een Economische en Monetaire Unie, wetende dat alleen dat Monetaire geregeld was en dat de Economische poot een lege huls was.

Hij kan niet anders concluderen dan dat de euro een onverantwoord project was en is. De euro moest ons vrede, groei en welvaart geven en de euro zou onvermijdelijk horen bij een interne markt. Al deze stellingen verwerpt Mody. Sterker nog, hij zet ze weg als 'groepsdenken', als bewust gecreëerde taal om zichzelf en de bevolking te misleiden.

Omdat het sterke Duitsland en het zwakke Italië allebei in de eurozone zitten, zullen die economieën eerder uit elkaar groeien dan naar elkaar toegroeien. Mijn voormalige collega Bruno de Haas, fervent tegenstander van de euro, zei dat ook steeds (onder meer in zijn boek): als de ECB-rente voor het ene land te hoog is, is het voor het andere te laag. De Duitse motor krijgt een extra injectie, de Italiaanse wordt afgeremd. Simpeler dan dat kun je het niet samenvatten.

Grote financiële transfers van sterke naar zwakke landen is de enige oplossing. Net zo goed als de Randstad betaalt voor de werkloosheidsuitkeringen in Limburg. Daar klaagt niemand over, want we voelen ons verbonden met elkaar als Nederlanders. Juist die verbondenheid ontbreekt in de eurozone en daarom wil niemand zijn soevereiniteit opgeven en zullen die omvangrijke transfers er niet komen. De eurozonebegroting van Merkel en Macron vindt Mody dan ook een lachertje. Als tranferventiel is overigens in de crisis noodfonds ESM ingezet en de Europese Centrale Bank draagt met haar stimuleringsbeleid ook haar steentje bij.

Dit wordt dus niks. Maar wat nu? Zoals alle eurocritici worstelt ook Mody daarmee. Een volledige politieke unie, een Europese natiestaat, is een theoretische oplossing. In de praktijk gaat die er immers niet komen. Een halfbakken monetaire unie kan helemaal niet, zo betoogt hij overtuigend. Daarom stelt hij voor juist flinke stappen terug te zetten in plaats van vooruit. Een gedachte waar ik ook al eens over geschreven heb.

Nu laten we het aan de Brusselse politiek om de euroregels te handhaven. Met alle ruimte om te marchanderen van dien. Ondertussen gaan beleggers ervan uit dat landen niet meer failliet kunnen gaan omdat het noodfonds alles oplost. Mody stelt: schakel die politieke (want discutabele) discipline uit en breng daar een markt discipline voor in de plaats.

Dat betekent dat de begrotingsregels overboord moeten. Die zijn lomp en worden niet gehandhaafd. Toekomstige staatsleningen moeten allemaal een clausule krijgen dat de koper ervan bij faillissement zijn geld kwijt is. Elk land staat er alleen voor, de beleggers laten via hun risicopremie wel zien wat ze van het financieel-economisch beleid van een land vinden. Daarbij wil hij de ECB niet alleen een mandaat geven voor streven naar prijsstabiliteit, maar ook een werkgelegenheidsmandaat. Net zoals de Amerikaanse Fed.

Een prachtig verhaal, maar het lost de problemen toch niet op?, vroeg ik Mody. Waarop hij antwoordde:

Lees mijn column over het Werner-rapport hier (Telegraaf) en hier (Blendle). Het kranteninterview met Ashoka Mody is hier (Blendle) te lezen. En een zeer uitgebreide versie hier (Telegraaf). Ik maakte ook nog een video over de stand van zaken in Europa, bekijk die hier.

Donderwolken

ER IS ECHT ALLE reden voor zorg in Europa. Ik ga niet meteen een nieuwe crisis voorspellen, dat zou nergens op slaan. Niemand weet wanneer en hoe een volgende crisis toeslaat. Maar de zorgen en risico's op een rij zetten, kan geen kwaad.

Om te beginnen zijn er de politieke zorgen. Brexit loopt voor geen meter, is mijn indruk na mijn bezoek aan Brussel. Daar wordt er nog altijd rekening mee gehouden dat de kans op een harde Brexit (dus geen deal) 50% is. Ik blijf hardnekkig volhouden dat het mogelijk moet zijn om met beperkte economische schade uit de EU te stappen, zeker als je zo'n grote economie hebt. Maar dan moet je het spel wel goed en redelijk spelen.

Het is al langer duidelijk dat de Britten niet goed weten wat ze willen. Aan de ene kant willen ze al hun vrijheden terug. Dus geen interne markt, geen douane-unie, geen ondergeschiktheid aan het Europees Hof en zelf weer handelsverdragen sluiten. Allemaal prima. Maar dan kun je niet tegelijkertijd willen profiteren van alle voordelen van die vrijhandel. Dan komt er gewoon een harde grens om het Verenigd Koninkrijk heen. Dat wordt het pijnlijkst zichtbaar tussen Noord-Ierland en Ierland. Als je die harde grens niet wilt, ook prima, maar dan moet je deels meedoen met de Europese regels. Dit tweewalletjesdenken kan niet en leidt nergens toe. (Lees eventueel deze nieuwsbrief terug.)

Dan de handelsoorlog. Dat ziet er echt niet goed uit. Nu dreigt Trump weer met importtarieven tegen de Europese autoindustrie. Vervolgens zal de EU terugslaan. Precies het scenario waarin je niet terecht wil komen. Ik stond er in mijn vorige nieuwsbrief al uitgebreid bij stil, dus daar verwijs ik verder naar.

Hier bovenop komt nog eens de politieke reuring in de Europese Unie. Merkel heeft het zwaar in haar coalitie. Italië roert de trom, terecht naar mijn idee, alleen de manier waarop is nieuw voor de Europese collega's. Donderdag op vrijdag is er een halfgaar akkoord gesloten. Er komen gesloten centra voor vluchtelingen in Europa (waar?) en in Noord-Afrika (waar?). De verdeling van asielzoekers over Europa is vervolgens vrijwillig (wie?). Lekker dan.

En dan zitten we ook nog in de slotfase van de conjuncturele cyclus. Op zichzelf helemaal niet erg. We profiteren al een paar jaar van herstel en in Nederland is er sprake van hoogconjunctuur. Alleen het hoogtepunt ligt inmiddels achter ons. In Nederland wordt erop gerekend dat de economische groei weer teruggaat naar gewonere proporties van 1,5%-2%. In Duitsland idem dito. In Frankrijk is er gek genoeg alweer twee maanden sprake van oplopende werkloosheid.

De dip die eraan komt, is goed zichtbaar in het sentiment in het Duitse bedrijfsleven:

In zeven maanden tijd is het producentenvertrouwen zes keer gedaald. Alleen in mei stabiliseerde het even. Alles bij elkaar opgeteld is dat een zorgelijke mix. Opnieuw, ik ga geen crisis voorspellen. Wellicht waaien de donderwolken over. Maar mij dunkt dat er iets te veel optimisme is. Pas deze week schrokken beleggers een beetje terug. Ik ben benieuwd wat de komende maanden gaan brengen.

Quote de la semaine

Wie anders dan president Donald Trump kan dit hebben gezegd. Hij zou de Franse president Macron ook al hebben gesuggereerd uit de EU te stappen om een goede bilaterale handelsdeal te sluiten. Tuurlijk, Donald.

Song of the week - migratiecrisis opgelost?