Bij voorbaat excuus: deze nieuwsbrief is nogal lang geworden. Het positieve is dat er dan voor elk wat wils bij zit. Monetair beleid, handelspolitiek en sociaal beleid, het komt allemaal voorbij. Dit was toch weer de week van Trump, dus hij is zeker van de partij in deze nieuwsbrief. En het was de week van Griekenland dat binnenkort eindelijk van het infuus af is. Veel leesplezier! Reclame maken mag, likes en reacties worden op prijs gesteld.

Loongolfje...of niet?

BIJ DE NEDERLANDSCHE BANK ging deze week de vlag uit. Eindelijk gaan de lonen omhoog, zo concludeerde DNB in haar raming van de Nederlandse economie. Het reëel beschikbaar inkomen laat mooie plussen zien. En dat werd tijd ook, vertelde DNB-directeur Job Swank, want in de afgelopen vijftien jaar steeg dat beschikbaar inkomen jaarlijks met gemiddeld maar 0,3%.

"Bar weinig", luidde het kraakheldere commentaar van Swank. Internationaal lopen we ook achter, vervolgde hij. Goed dat er nu een inhaalslag wordt gemaakt. Niet voor niets had DNB-president Klaas Knot al een tijdje de vakbonden opgeroepen zich meer op de lonen te concentreren en minder op andere cao-dingetjes.

Maar klopt dat wel van die loongolf? Je ziet inderdaad dat er stapje voor stapje betere loonafspraken worden gerealiseerd in recente cao's. 

Het witte vlak laat zien hoeveel cao's er zijn afgesloten. Maar het gaat om de blauwe balkjes. Die laten de loonstijgingen zien die in de nieuwe cao's zijn afgesproken. De cijfers van het CBS laten steeds zien hoe de loonstijgingen nú zijn, inclusief reeds lopende cao's. Werkgeversorganisatie AWVN laat met bovenstaande grafiek maandelijks zien wat de trend is in net afgesloten akkoorden. En dat ziet er goed uit.

Maar zet het al met al zoden aan de dijk? Het is ontegenzeggelijk beter dan in de afgelopen jaren, maar nog altijd is het niet heel veel gezien de florerende economie. Hoe de verdeling uitpakt tussen arbeid en kapitaal, oftewel het deel van de toegevoegde waarde die naar loon gaat en het deel dat naar bedrijfswinsten gaat, is te zien in de zogenaamde arbeidsinkomensquote. Deze aiq is leidend in deze discussie. Hier kijken vakbondsbestuurders en werkgevers naar.

Die aiq blijft dit jaar hangen op 71,6% (tegen 71,7% in 2017). Pas volgend jaar gaat het aandeel lonen eindelijk een beetje omhoog - dat is het knikje aan het einde van de grafiek. Maar het is nog altijd niet om over naar huis te schrijven. Het CPB, dat deze cijfers publiceerde, was dan ook nog zuinig over het loongolfje:

Het inspireerde me tot deze videocolumn.

Grieks feestje

VOORZITTER MÁRIO CENTENO VAN de eurogroep deed donderdagavond laat hard zijn best er een feestje van te maken. Na jarenlange problemen kan Griekenland eindelijk op eigen benen staan. Deze zomer loopt het derde steunprogramma af en Griekenland mag zich scharen in het lijstje Ierland, Portugal, Spanje, Cyprus, zei Centeno opgetogen:

Nergens klonk er hoera-geroep. Want is er reden voor een feestje? Ja, wij zijn van die Griekse ellende af. Niet steeds weer die politiek moeilijk verkoopbare boodschap dat er wéér geld naar de Grieken af. En de Grieken zijn van ons af. Geen gênante inspecties meer va Europese Commissie, Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds. Nou ja, ook de komende tijd blijft Europa de boel in de gaten houden, anders komt de beloofde schuldverlichting er niet.

Waarom er geen feestje is? Eén blik op deze grafiek zegt genoeg:

Afgemeten aan het bruto binnenland product per hoofd van de bevolking is de gemiddelde Griek sinds het begin van de crisis bijna een kwart armer geworden, terwijl de gemiddelde burger in de eurozone ruim 10% rijker werd. Daarom al dat geklaag van Griekse zijde. De oplossing voor hun problemen was een Verelendungsstrategie. 

In het IMF-woordenboek heet Verelendung 'interne devaluatie'. Dit eufemistische begrip betekent niet anders dan doelbewust armer worden. Had Griekenland niet in de eurozone gezeten dan was de pijn van de economische hervormingen en bezuinigingen verzacht door een externe devaluatie. De drachme zou dan in waarde zijn verminderd om zo het land goedkoper en concurrerende te maken. Een kunstmatige manier om de exportpositie te verbeteren.

Een echte oplossing is dat natuurlijk niet, maar het geeft noodzakelijk ingrijpen wel een zachte landing. Nu is het land concurrerender gemaakt door zeer forse bezuinigingen (veel meer dan wat wij in Nederland hebben gedaan) en door pensioenversoberingen, lagere lonen et cetera. 

Nu moest dit natuurlijk gebeuren. Griekenland had jarenlang boven zijn stand geleefd, opeenvolgende regeringen maakten een puinhoop van het land. Maar de druiven zijn zuur voor de gewone Griek. Een hele generatie is op een gruwelijke manier door de crisis gesleurd. Vind je het gek dat ze geen feestje vieren?

War

HET BEGON MET DREIGEN. Maar nu worden de tariefmuren echt opgebouwd. Europees staal en aluminium kan rekenen op respectievelijk 25% en 10% aan Amerikaanse importtarieven. Europa slaat terug richting bourbon, motoren en tal van andere typisch Amerikaanse producten. De strijd tussen de VS en China is nog veel heftiger. Daar wordt al gesproken over tarieven voor honderden miljarden aan importproducten.

ING-econoom Raoul Leering wees er twee maanden geleden nog op dat Trump zeker een punt heeft: 

Bij EenVandaag zei ik zelf iets vergelijkbaars. Daarbij baseerde ik me op een mooi overzicht van Leering over de tarifaire en non-tarifaire belemmeringen die de VS, China en Europa opwerpen. China kwam er in die vergelijking niet best uit. 

Maar dat was toen en dit is nu. Een totale handelsoorlog ligt op de loer en dat is niet in het voordeel van Trump. Concessies krijgen prima, maar een total war is niet goed. Voor niemand niet.

Hoogleraar Internationale economie Harry Garretsen begrijpt niets meer van Trumps strategie:

Wie hier als grote verliezer uit de strijd komt, is niet zo evident. Het Centraal Planbureau denkt dat China het meest kwetsbaar is omdat dit land nog de minste marktmacht heeft. Leering en Garretsen redeneren anders: als de VS straks in handelsoorlog zijn met veel andere landen, dan krijgen de VS het het zwaarst. Die andere landen zijn onderling immers niet in oorlog.

ING-econoom Leering vandaag in de Financiële Telegraaf:

Taper tantrum

HET IS MARIO DRAGHI gelukt. Hij heeft geen taper tantrum veroorzaakt. Dat ging in de VS in 2013 wel anders. Toen waren de financiële markten in rep en roer over een eventuele afbouw van monetaire stimulering. Nu de Europese Centrale Bank (ECB) aan die monetaire exit begint, blijft het opvallend rustig op de beurzen.

Misschien denk je nu: een taper-wát? Of: een wát-trantrum? Of misschien zelfs: een wát-wát?

Tapering is jargon voor het langzaam afbouwen van kwantitatieve verruiming, het geld in het financiële systeem pompen door de centrale bank. En een tantrum betekent een woedeaanval. Bij elkaar is dat een heftige reactie van beleggers uit angst dat de centrale bank de geldkraan dichtdraait.

Door voor tientallen miljarden aan (staats)obligaties te kopen per maand heeft de ECB een enorme invloed gehad op de financiële markten. De centrale bank was een gigantische koper waarvan beleggers ook zekerheid hadden dat die er elke maand weer zou zijn. Op het hoogtepunt kocht de ECB voor €80 miljard per maand. Inmiddels heeft de ECB flinke delen van de staatsschulden van eurolanden op de balans staan. Ook bedrijven zagen hun financieringslasten drastisch dalen doordat Draghi hun schuldpapier kocht.

Vorige week maakte ECB-president Draghi eindelijk bekend dat hij ermee gaat stoppen. Na september wordt het aankoopbedrag gehalveerd (van €30 miljard naar €15 miljard per maand) en na december koopt hij helemaal niks meer. Nou ja, alle aflopende obligaties worden steeds vernieuwd. De balans van de centrale bank word dus niet verder vergroot, maar van een verkleining is voorlopig nog geen sprake.

Deze week sprak Draghi in Sintra, het Portugese plaatsje dat een jaarlijks centralebankencongres huisvest. Vorig jaar zorgde Draghi daar voor paniek door al te optimistische uitlatingen over de economie, waarop beleggers zelf de conclusie trokken dat Draghi de exit zocht. Dit jaar heeft hij zich koest gehouden en gebeurden er geen gekke dingen op de beurzen. De kunst zal zijn de komende tijd dit extreem stimulerende beleid heel voorzichtig af te bouwen zonder dat dat tot schokken leidt.

We zijn er voorlopig nog niet vanaf. De ECB heeft ongeveer €2500 miljard aan obligaties gekocht, de totale balans beslaat circa 40% van de eurozone-economie. Voordat dat helemaal terug is op een normaal niveau zijn we echt een tijd verder. Is een kwestie van jaren. Als per januari de nieuwe aankopen stoppen, is een renteverhoging de volgende stap. Die vindt niet eerder dan in september 2019 plaats, zo zei Draghi. 

Pas als de rente een paar keer is verhoogd, gaat de ECB haar balans verkleinen door niet alle aflopende obligaties te herinvesteren. Dan zitten we al diep in de termijn van Draghi's opvolger. Ik ben benieuwd in welke fase de economie zich dan bevindt. Want inmiddels pakken zich de eerste donkere wolken samen. Straks schiet de economie in een dip, wie weet een recessie, en zijn we het stimulerend beleid van de vorige crisis aan het afbouwen. De opvolger van Draghi wens ik alvast veel wijsheid toe.

Bejaardenbond

OOIT HEB IK DE FNV plagerig een bejaardenbond genoemd. Voor toenmalig FNV-activist Ron Meyer was dat een aansporing om met Young & United een impuls te geven aan de aanwas van jonge leden. Dat heb ik altijd een sympathieke actie gevonden. Een vakbond zonder jonge leden is ten dode opgeschreven. De mooiste actie was toen een vakkenvuller tijden de aandeelhoudersvergadering ceo Dick Boer aansprak op de loonverschillen in zijn bedrijf.

Hoe sympathiek ook, het mocht niet baten. Young & United boekte succes in de politiek met de aanpassing van het minimumjeugdloon, maar als poging om jongeren naar de FNV te lokken is het niet geslaagd. De tendens richting bejaardenbond zet onverminderd door.

Van de vakbondsleden is nog geen 4% onder de 25 jaar (bij de FNV minder dan 3%). Het aandeel 65+ neemt jou flink toe de laatste jaren. In 1999 bestond het ledenbestand voor dik 9% uit 65-plussers, inmiddels is dat meer dan 18%. Bij de FNV is zelfs 20,5% van de leden ouder dan 65 jaar. 

Nu is er niks mis mee dat ouderen lid blijven van de vakbond, zeker als ze langer door blijven werken. En door de vergrijzing is de beroepsbevolking ook gemiddeld ouder. Maar als de vakbond steeds meer niet-werkende ouderen organiseert, is ook steeds meer de vraag wat deze ouderenbond nog te zeggen moet hebben over cao's voor werkenden.

Het CBS kwam deze keer met cijfers die ik nog niet kende. In de statistieken wordt het aantal vakbondsleden geteld, onder meer naar leeftijd. Als je daar wat mee speelt, dan kom je erop uit dat ongeveer 15% van de beroepsbevolking vakbondslid is. Maar het CBS heeft preciezere resultaten uit enquêtes. Daar meten ze hoeveel werknemers vakbondslid zijn. Dan zijn werklozen en zzp'ers eruit gefilterd. En dan blijkt de vakbeweging toch nog 1 op de 5 werknemers te organiseren. Dat viel me nog best mee, eerlijk gezegd.

Nu zijn de verschillen in organisatiegraad wel erg groot. In sommige sectoren en bedrijven is de vakbond nog altijd sterk. Maar dat Jumbo en Gall & Gall cao's afsluiten buiten de vakbond om geeft te denken. 

En wat te denken van de organisatiegraad onder zzp'ers? Daar zitten toch talloze sappelende zzp'ers onder die wel enige vertegenwoordiging kunnen gebruiken? Dat vindt de vakbond heel erg moeilijk. Ik begrijp bijvoorbeeld niet waarom de vakbond niet allang aantrekkelijke verzekeringen aanbiedt voor zzp'ers. De bond maakt zich toch zorgen over onverzekerde zzp'ers? In plaats van die allemaal in de collectieve systemen te willen stoppen, zou je als bond ook lucratieve deals met verzekeraars kunnen sluiten voor zzp'ers. Moet je kijken welke aantrekkingskracht dat heeft. Misschien moet journalistenbond NVJ, die talloze freelancers organiseert, maar eens beginnen.

Klussen

EINDELIJK WAS DAAR INEENS het langverwachte rapport van SEO Economisch Onderzoek naar de opkomst van app-werknemers. Het fenomeen is nog klein, 0,4% van werkend Nederland heeft een app als opdrachtgever. Maar de groei is flink en de potentiële ontwrichting van de arbeidsmarkt is ook evident. De Deliveroo's, Ubers en Helplings van deze wereld zijn snel op te zetten en verwerven zich vrij rap een positie op de markt.

Positief is dat deze apps een laagdrempelige manier zijn voor mensen om aan het werk te komen. En de consument is ook blij met deze innovaties. Maar het is natuurlijk niet de bedoeling dat deze nieuwe partijen hun mensen uitknijpen en dat de arbeidsvoorwaarden minimaal zijn. Helaas heeft SEO niet onderzocht wanneer er sprake is van schijnzelfstandigheid.

Maar het kabinet pakt dit nu wel op. Opvallend is dat staatssecretaris Menno Snel van Financiën en minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken in hun brief daarover vrij expliciet waren. Sommige apps werken met zzp'ers waarbij het de vraag is of dat geen werknemers zijn (dus strijdig met de Wet DBA). Sommige apps gedragen zich als uitzendbureaus, maar handelen daar niet naar (strijdig met de Waadi). Beide kwesties pakken Snel en Koolmees op:

En:

Ik ben heel benieuwd wat dit gaat opleveren. De insteek van het kabinet is goed: geef echte zzp'ers alle ruimte, maar pak schijnconstructies hard aan. Dit zijn nog woorden, nu komt het aan op daden. Ik blijf dit volgen.

Quote de la semaine

Marjan van Loon, president-directeur Shell Nederland over artikel in Trouw en Weekblad Fiscaal Recht over de deal die Shell sloot met de fiscus in 2005 om dividendbelasting via Jersey te omzeilen.

Van Loons pittige reactie bij Nieuwsuur inspireerde mij tot een column die hier (Telegraaf) en hier (Blendle) te lezen is.

Song of the week