Mijn week draaide om Italië en pensioenen. In Italië laaide de eurocrisis weer op. Met alsnog een nieuwe regering luwt de paniek, maar blijven de problemen. Ik mag er bij Spijkers met Koppen over vertellen, zaterdag tussen 12 en 13 uur, Radio 2. Deze nieuwsbrief is geheel gewijd aan ons pensioenstelsel. Dankzij een lekkage van het concept-akkoord kregen we deze week eindelijk zicht op de plannen die in de polder worden gesmeed. Veel leesplezier. Liken en reageren wordt op prijs gesteld!

Casinopensioen

DEZE WEEK KREEG IK het concept-akkoord tussen vakbond FNV en werkgeversorganisatie VNO-NCW over de pensioenen in handen. Een kick en een opluchting tegelijkertijd. Altijd spannend om zo'n vertrouwelijk stuk te bemachtigen en er dan in stilte een halve krant over vol te schrijven. En een opluchting dat de concurrent (het FD) er niet eerder mee aan de haal was gegaan.

Maar goed, dat zijn slechts beslommeringen van een journalist. Voor u, beste lezer, is alleen de inhoud relevant. En dat is niet best. Of u moet van het na-mij-de-zondvloed-slag zijn, maar ik sla u hoger aan. Deze pensioendeal is van het cynische soort: liever een slecht akkoord dan geen akkoord.

Na een rondje pensioenexperts gesproken te hebben is mijn eerste indruk bevestigd: dit voorstel is zo mogelijk nog slechter dan het brakke stelsel dat we al hebben.

Tijdenlang sorteerden de onderhandelaars voor op een persoonlijk pensioenpotje. Daarin waren extra zekerheden ingebouwd voor oudere werknemers, zodat die niet geconfronteerd konden worden met plotse tegenslagen op de beurs daags voor hun pensionering. Het leek allemaal in kannen en kruiken. Eindelijk een eind aan het generatieconflict en een stelsel dat aansloot op de flexibele arbeidsmarkt en dat maatwerk bood en keuzevrijheid.

Maar nee hoor, de FNV vindt collectiviteit en maximale solidariteit belangrijker. En dan solidariteit van jonge generaties met oudere. Voor de gepensioneerde en bijna-gepensioneerden heef de FNV geregeld dat er direct weer geïndexeerd kan worden. Omdat het pensioen niet meer gegarandeerd wordt, kunnen de strenge rekenregels opzij geschoven worden. Een ondergrens in de dekkingsgraad bestaat straks niet meer. Problemen? Ach, die lossen de jongeren toch zelf wel op?

Met dat onzekere pensioen (in klassieke FNV-terminologie casinopensioen genaamd) zijn ook de werkgevers tegemoet gekomen. Hun premie-inleg is zeker en daar houden ze van. Wat dat vervolgens aan pensioenuitkering oplevert, dat zien we dan wel weer. Geraadpleegde experts voorspellen dat de generatieruzies straks weer in volle omvang terugkomen als de dekkingsgraden ruim onder de 100 zijn gezakt. Voor veel jonge werkenden kan het lonend zijn om te zorgen dat je uit de klauwen van het collectieve pensioen blijft, bijvoorbeeld door te zzp'en.

Ook daar is iets op gevonden: verplicht pensioen voor zzp'ers. De polderpartners sommen allerlei mogelijkheden op om de zzp'ers onder het collectieve pensioen te brengen. In het beste geval krijgen ze een opt-out, maar alles ademt verplichtstelling. De sociale partners willen hun greep op de pensioenen niet kwijt en de zzp'er hollen het draagvlak alleen maar uit.

Als klap op de vuurpijl krijgen oudere werknemers ook nog AOW-kadootjes en vervroegde vertrekregelingen. De AOW-leeftijd gaat een flink stap trager naar de 67. Verder verwacht de polder dat het kabinet vervroegde pensionering fiscaal aantrekkelijker maakt. Voor je het weet, zijn er weer vut-achtige regelingen opgetuigd.

Voor mij is de conclusie duidelijk:vakbondsbelang + werkgeversbelang ≠ algemeen belang.

Het is niet voor niets dat de sociale partners deze deal desnoods zonder de onafhankelijke kroonleden in de SER willen doorzetten. Ze weten dondersgoed dat de pensioendeskundigen in de SER dit plan nooit zullen goedkeuren. En hopelijk geldt hetzelfde voor minister Koolmees van Sociale Zaken.

(Lees het verhaal over het uitgelekte akkoord hier (Telegraaf) en hier (Blendle). De integrale tekst staat hier. Mijn analyse over vervroegde uittreding is hier te lezen en mijn column over het polderbelang hier. De column van Sheila Sitalsing is ook een aanrader.)

Concept-slikken-of-stikken-akkoord

FASCINEREND OM TE ZIEN wat er op gang komt als er een belangrijk conceptakkoord uitlekt. Woensdag bracht ik in De Telegraaf de primeur van het pensioenakkoord tussen vakbond FNV en werkgeversorganisatie VNO-NCW met alle highlights, details en citaten (lees dat hier). Maar betrokkenen ontkennen ten stelligste.

Zowel FNV als VNO-NCW bracht een verklaring uit op hun website. Allemaal in de trant van: we herkennen ons niet in de berichtgeving. VNO had een grappig bericht waarin 'de ondernemingsorganisatie' zichzelf met citaten opvoerde:

FNV spreekt de inhoud niet zozeer tegen, maar wil vooral duidelijk maken dat het allemaal nog niet rond is, schrijft de bond in een 'verklaring over mediaberichten pensioenen'. Vooral dit zinnetje is opvallend: "In zo’n onderhandelingsproces circuleren stukken en concepten."

Dat klopt. Er lekt wel eens een tekst uit die dient als basis voor de volgende ronde van de onderhandelingen. Als die tekst dan bij een journalist belandt, is die meestal alweer verouderd omdat er dan alweer aan de tekst is gesleuteld.

Maar welk tussentijds concept heeft een vertrouwelijke side letter, zoals het concept dat vandaag uitlekte? En hoe kan het dat die uitlekt op het moment dat de onderhandelaars van VNO en FNV hun achterbannen aan het raadplegen zijn? Dat doe je toch niet met een tussentijds stuk, maar met een onderhandelingsresultaat?

Onderhandelaars Guusje Dolsma van VNO en Tuur Elsinga van FNV zijn inmiddels uitgepraat. Die fase van intensieve 1-op-1-onderhandelingen is echt allang voorbij.

Begrijpelijk zijn de reacties wel. Want wat was het plan? Met name bij de vakbeweging ligt dit gevoelig. De FNV moet dit door zijn ledenparlement zien te krijgen en de bond wil alleen akkoord gaan op pensioen als het kabinet beweegt op de AOW. De FNV speelde dan ook op een paar schaakborden tegelijk: de andere bonden moeten mee in hun onderhandelingsresultaat, het Ledenparlement moet ermee instemmen én tegelijkertijd moeten de toezeggingen van minister Koolmees worden binnengehengeld.

Als dat allemaal was gelukt, had de FNV dit als definitief akkoord willen presenteren. Normaliter is het gebruikelijk dat je een akkoord brengt onder voorbehoud van instemming van de leden. Maar die fase wilde de FNV nu meteen meepakken. Alles in één klap klaar voor de zomer.

Tja, dan helpt het niet als zo'n stuk vroegtijdig op straat ligt. Want welke ruimte heeft de vakbondsdemocratie dan nog? En als het Ledenparlement veranderingen eist, dan kunnen we nu allemaal meekijken. Je verliest ook nog eens de invloed over het frame waarmee het akkoord voor het eerst in de pers komt.

Natuurlijk is dit akkoord niet definitief. Natuurlijk kunnen achterbannen bijzinnetjes nog aanpassen. Natuurlijk kan het Ledenparlement een detail nog wat aanscherpen. Maar het is ook zoals de onderhandelaars zelf schrijven:

(Dat van dat niet publiceren is mislukt.)

Duidelijk is dat het alles of niks is. Áls de FNV-leden het niet zien zitten is het einde oefening voor het pensioenakkoord. En als Koolmees majeure veranderingen wil, dan is er ook een heel groot probleem. Het is een concept-slikken-of-stikken-akkoord.

Eerste scheurtjes

TERWIJL VAKBONDEN FNV EN CNV doen alsof er nog helemaal niks is en alles nog mogelijk is, lijkt vakcentrale VCP een beetje onzeker te worden. Het duurde een paar dagen maar toen kwam deze club (in ledental net iets groter dan CNV) toch nog met een verklaring over het concept-akkoord dat geen concept-akkoord mag heten.

Voor VCP is het lastig schaken, want het verenigt zowel klassieke vakbonden zoals de Unie als ouderenbond ANBO. En die laatste zal net als 50Plus wel redelijk tevreden zijn. Op zichzelf ook alweer een teken aan de wand.

Bij de VCP ligt vooral de afschaffing van de doorsneepremie moeilijk. Via dat systeem betalen jongere werknemers te veel premie en ouderen te weinig. Blijf je je hele leven in vaste dienst bij dezelfde baas, dan is er niks aan de hand. Maar bij baanwisselingen over switches naar (tijdelijk) zzp-schap ben je pineut. Met een doorsneesysteem is de aansluiting op de huidige arbeidsmarkt dus belabberd. Toch hecht VCP er zeer aan omdat de transitie met flinke verliezen gepaard kan gaan:

Zie hieronder de kirrende tweets van 50Plus, de club waar Koolmees zich gaat verbinden als hij het pensioenakkoord omarmt.

Bas Jacobs fileert

Economenclub van kroonlid: kroonleden haken af

IN DE AFDELING 'PIKANT' is de analyse die Rabobank maakte van het pensioenakkoord, excuus concept-akkoord. Het economisch bureau van de Rabo wordt gerund door Barbara Baarsma, die tevens kroonlid is in de Sociaal-Economische Raad (SER).

Deze kroonleden zijn volledig gepasseerd door vakbonden en werkgevers en moeten tekenen bij het kruisje. Dat gaan ze zeker niet doen. Onder hen vertegenwoordigers van De Nederlandsche Bank (DNB) en het Centraal Planbureau en een batterij hoogleraren.

Niemand van deze kroonleden was bereid om mij te woord te staan na de lekkage. Maar via de Rabo-analyse kreeg ik toch een indruk hoe kroonlid Baarsma er over zou kunnen denken. De Rabo is nogal kritisch en zet kritisch op een rij waar het akkoord afwijkt van het kabinetsstandpunt. Je proeft dat de Rabo-economen dit een kansloze missie vinden.

Maar saillant is één zinnetje in de analyse van Rabo-econoom Bas van Zanden. Voor zijn internationale lezers heeft hij er een inschatting aan toegevoegd hoe de SER in deze discussie zal zitten. Gek genoeg ontbreekt deze inschatting in de Nederlandstalige versie die voor een iets ander publiek is. Van Zanden schrijft:

Aha, zo denken ze dus dat hun baas Baarsma erover denkt. Bij de Nederlandse versie laat Baarsma in een voetnoot weten dat de analyse 'niet noodzakelijkerwijs' ook de mening van haar is. Nee, misschien niet, maar vermoedelijk wel.

Hoe nu verder?

WOUTER KOOLMEES ZIT MET een enorm dilemma. De wens om de AOW-leeftijd minder snel te verhogen kost zo €1,5 miljard. Dan is er nog het verzoek om de koppeling met de levensverwachting anders te maken. Dat kost voor de langere termijn ook nog eens een paar miljard. En dan komt er nog een onbekende rekening op hem af voor compensatie van de afschaffing van de doorsneepremie.

Dat is het financiële deel. Dan hebben we ook nog de inhoud. Iets toegeven op de AOW lijkt hij wel te willen. Maar zoveel? En ook nog vroegpensioenen stimuleren? En de persoonlijke pensioenpotjes laten varen? En instemmen met een stelsel dat generatieconflicten in zich heeft, dat niet transparant is, geen maatwerk biedt, niet aansluit bij de arbeidsmarkt? Als je daar ja tegen zegt, dan ben je wel heel wanhopig.

Ik besloot mijn column deze week zo:

Sheila Sitaling schreef in de Volkskant:

Ongetwijfeld heeft hij mensen van DNB aan zijn bureau gehad die tegen hem hebben gezegd - dat kan haast niet anders - 'doe het niet'. Maar ja, dan heeft hij dus niks en staat het pensioendossier weer voor tijdenlang stil.

Song of the week