Een lange nieuwsbrief, misschien een beetje te lang. Excuus daarvoor. Maar over de man van drie miljoen valt nu eenmaal veel te zeggen. In vier losse stukken pel ik de hele discussie af. Verder uiteraard aandacht voor de dreigende handelsoorlog en een interessant boek over cultuurverschillen in de Europese Unie. Liken en reageren wordt op prijs gesteld.

€3.045.000

IN 2017 VERDIENDE RALPH Hamers, ceo van ING, €2.006.000. In 2018 wordt dat €3.045.000. Een loonstijging van 51,79%. Dat heb je dan goed geregeld voor jezelf, als je zojuist een cao voor je personeel hebt afgesloten voor 1,7%. President-commissaris Jeroen van der Veer maakte deze week het blijde nieuws bekend.

Nou ja, blijde nieuws....

Zelden liep mijn tijdlijn op Twitter zo vol als deze week naar aanleiding van een een tweetje over de salarissprong. (In de tweet verwijs ik naar het salaris over 2016, omdat het jaarverslag over 2017 nog niet was gepubliceerd op dat moment.)

Meer dan 200 reacties, meer dan 500 retweets, meer dan 1200 likes. Dat maak ik eigenlijk nooit mee. Representatief is het allemaal niet, ook niet wetenschappelijk verantwoord, maar ik durf wel te zeggen dat het onderwerp leeft.

ING heeft zijn overheidssteun van €10 miljard allang afbetaald, mét fikse rente. De bank is meer buitenlands dan Nederlands. De beloning zit met deze loonsverhoging nog altijd in de middenmoot van de AEX wat betreft topsalaris. Het bonusplafond voor bankiers wordt gerespecteerd. Het mag dus allemaal.

Volgens Van der Veer was het ook hard nodig, zegt hij in het FD:

Daarbij wil ING niet zozeer meedoen met de AEX, maar met de Euro Stoxx 50, de grootste Europese bedrijven. De boodschap van de president-commissaris is dat het nu zo langzamerhand wel eens mag. De crisis ligt achter ons, de heftige reorganisatie ook, dus dit was een prima timing. Van der Veer:

Oftewel: nieuw kalenderjaar, nieuwe kansen. Hamers maakte overigens in 2015 ook al een lekkere promotie. (Dat leverde toen al een zeer ongemakkelijk tv-interview op, zie hier.)

ING maakte bekend dat alleen de ceo er zoveel bijkrijgt. Het beloningspakket van de rest van de raad van bestuur blijft gelijk. De beloning van Hamers met €2 miljoen was nu eenmaal zwaar onder maat, zo betoogde Van der Veer:

Op Forum voor Democratie na viel de hele politiek over ING heen. Zelfs minister Wopke Hoekstra van Financiën en premier Mark Rutte vinden de salarisverhoging buitensporig. Een bank is nu eenmaal geen gewoon bedrijf. Als een bank omvalt, vangt de belastingbetaler die op. Zo'n vangnet heeft geen enkel ander bedrijf. Rutte gaat zelfs zover om een bank 'een soort semi-overheidsinstelling' te noemen.

Naast de boze belastingbetaler heeft ING ook nog eens met boze (ex-)medewerkers en boze spaarders te maken. Banken zoals ING schrapten de laatste jaren duizenden banen. Dat maakt zo'n exorbitante salarisstijging ook niet erg kies. En dat de spaarder maar 0,05% rente krijgt, zorgt ook voor grote woede. Natuurlijk zit vooral de Europese Centrale Bank hier aan de knoppen, maar de spanning tussen een spaarrente van bijna nul, torenhoge winsten en nu ook een rijkelijke topbeloning is er ontegenzeggelijk. Dat praat je als man van 3 miljoen niet gemakkelijk recht.

Al met al getuigt het van weinig gevoel van de ING-top voor de gevoeligheden. Dat de bank een been moet bijtrekken met de topbeloning is één ding, een salarisverhoging van 50% is wel meteen het andere uiterste. Zou Hamers echt meteen naar het buitenland vertrekken als hij 'slechts' €2 miljoen blijft verdienen? Hoe leg je uit dat iemand voor precies dezelfde functie zo'n sprong maakt?

En zoals ik al twitterde, die exorbitante salarissen blijven mij sowieso fascineren. Dat gaat verder dan alleen dit geval. Want in Nederland hebben we echt wel een paar ceo's die nog meer verdienen. Ik vraag me echt af hoe je voor jezelf rechtvaardigt dat je nu eenmaal een paar miljoen waard bent. Hoe voelt dat in de praktijk? Aan wie spiegel je je dan? Hoe voel je je ten opzichte van je naaste medewerkers?

Hoe doe je dat privé? Ga je dan een tweede jacht kopen? Nóg een huis? In tegenstelling tot filmsterren en topvoetballers hebben deze ceo's helemaal geen tijd voor een jetset-leven. Ze werken zich te pletter van 's morgens vroeg tot 's avonds laat en hebben niet eens tijd om al dat geld uit te geven. Ik vind het dan moeilijk te begrijpen dat die miljoenen dan toch je drijfveer zijn. Maar blijkbaar heeft Hamers deze motivatie nodig.

(Lees mijn analyse hier, kijk m'n bijdrage aan EenVandaag hier. Verdere leestips: hoofdredactioneel commentaar Telegraaf, column van Ewald Engelen, reactie van Joris Luyendijk, column van Sheila Sitalsing.)

€3.045.000 (2)

OMZEILT ING DE BONUSREGELS met de salarisverhoging voor ceo Ralph Hamers? President-commissaris Jeroen van der Veer lijkt dat zelf te suggereren in zijn interview met het FD. Er is een opvallende constructie gekozen. Hamers krijgt er geen variabele beloning bij in de vorm van aandelen, geen vaste beloning in de vorm van cash, maar een vaste beloning in de vorm van aandelen. Op de vraag waarom voor deze vorm is gekozen zegt Van der Veer:

Oftewel: ING wilde zijn ceo graag een beloning geven die zou stimuleren naar de lange termijn te kijken. Dat kan via een bonus die aan doelstellingen gebonden is. Maar vanwege het bonusplafond van 20% kan dat niet. En dus komt Van der Veer met deze constructie. Maar de bonusregels omzeilen? Als dat op de man af gevraagd wordt, ontkent hij dat:

Dat dit wel degelijk een truc is om onder die bonusregels te komen, laat ING eigenlijk zelf al zien in zijn persbericht. Daarin zet de bank de beurswaarde van de grootste Europese bedrijven af tegen de beloning van ceo's. De boodschap is: ING betaalde voor zijn beurswaarde veel te weinig.

Die boodschap van ING zal allemaal wel. Wat valt echt op (als je goed tuurt)? ING bungelt misschien onderaan in de rechtse tabel, maar kijk eens naar de verhouding vast/variabel. Bijna geen enkele ceo krijgt zo'n hoog vast salaris als Ralph Hamers. Als ING het rechtse grafiek zou maken van alleen het vaste loon dan stond Hamers in de top 3, zo op het blote oog te zien. Worden er geen bonusregels omzeild, meneer Van der Veer?

€3.045.000 (3)

DE UITSPRAAK VAN PREMIER Mark Rutte dat banken 'een soort semi-overheidsinstellingen' zijn, is op zichzelf niet raar. Banken - en dat is bewezen - houden hun hand op als ze dreigen om te vallen. De belastingbetaler moet dan te hulp schieten.

Maar het is wél een rare uitspraak uit de mond van de premier. Want was het beleid er niet op gericht er voor te zorgen dat banken niet meer met belastinggeld gered moesten worden? Zouden de bankenbuffers niet zo hoog moeten worden, dat dat risico verwaarloosbaar zou worden? Nu denk ik dat in het uiterste geval de overheid altijd in beeld komt in crisistijd, hoe zwaar de eisen ook zijn. Maar de banken een semi-overheidsinstelling noemen, geeft geen comfortabel gevoel.

Het vorige kabinet zette als enige EU-land de verplichte buffer op 4% van het eigen vermogen. De rest zit op 3%. Alle economen stellen dat ook die 4% al te weinig is. Rutte 3 zet de stap weer terug naar 3% in het regeerakkkoord. De bewering is dat de buffereisen die er daarnaast al bestaan (niet de kale leverage ratio = buffer gedeeld door eigen vermogen, maar een risicogewogen buffer) al meer dan voldoende zijn.

Hoe kun je een bank dan een semi-overheidsinstelling noemen als je ervan overtuigd bent dat de buffers echt hoog genoeg zijn? Dat de buffer zelfs omlaag mag van 4% naar 3%?

Dank Bas Jacobs, daar zit geen woord Chinees bij.

€3.045.000 (4)

NRC-COLUMNIST BAS HEIJNE is vlijmscherp over Jeroen van der Veer. De president-commissaris van ING heeft geredeneerd: we doen die salarisverhoging voor ceo Ralph Hamers in één keer, we laten de storm opkomen, dan luwt die vanzelf weer en zijn we er weer van af. Heijne in zijn zaterdagcolumn:

Van der Veer zegt het zelf liever zo:

Voor de regeringscoalitie is het des te pijnlijker dat Van der Veer de hoofdpersoon. Onlangs nog droeg hij er actief aan bij dat Halbe Zijlstra moest vertrekken als minister van Buitenlandse Zaken. Natuurlijk, Zijlstra had het er zelf naar gemaakt door te liegen over zijn aanwezigheid bij een bijeenkomst met Poetin. Maar de rol van Van der Veer zal Rutte niet lekker gezeten hebben.

Deze man was het die eerder een gewillig oor vond bij politiek Den Haag om het Nederlandse bedrijfsleven beter te beschermen tegen buitenlandse overnames. En dit deze oud-topman Shell pleitte voor afschaffing van de dividendbelasting. Oftewel: dit is een man met grote invloed in politiek Den Haag.

Dan zou je juist verwachten (hopen?) dat zo iemand gevoel heeft voor de politieke en maatschappelijke gevoeligheid van zo'n extreme salarisverhoging. Dat zo iemand rekent, die zoveel gedaan krijgt bij de politiek, rekening houdt met diezelfde politiek.

Of de antenne hiervoor ontbreekt volledig. Of die antenne is er wel, maar de gevoeligheid wordt welbewust genegeerd. Ik weet niet wat erger is.

Hillbillies

DE OPA EN OMA van J.D. Vance verhuisden uit het mijnengebied van de Apalachen naar Middletown, Ohio. De staalindustrie bood meer toekomst dan de mijnen. Het zijn 'hillbillies', blank, laag opgeleid, arm. Opa kreeg een redelijk betaalde baan bij The American Rolling Mill Company (Armco). Vance schreef een boek over deze familiegeschiedenis, Hillbilly elegy, dat twee jaar geleden uitkwam.

Armco zorgde goed voor zijn mensen en voor het plaatsje Middletown:

De volgende generatie is zo verwend dat ze zich geen leven zonder Armco kunnen voorstellen. Wie niet zo goed zijn best doet op school rekent erop altijd nog bij de staalgigant terecht te kunnen. Maar tijden veranderen. DE staalbedrijven ondervinden heftige internationale concurrentie. De zaken gaan steeds minder goed, de stad verloederd, de werkgelegenheid daalt, Armco biedt niet meer die vanzelfsprekende bescherming.

Het Japanse Kawasaki moet in 1989 te hulp schieten. Dankzij de fusie blijft Armco overeind en het bedrijf gaat verder als AK Steel. Maar de inwoners van Middletown vertikken het aanvankelijk om AK Steel zo te noemen. Oma zegt: "Armco built this fucking town."

J.D. Vance ziet de generatie van zijn ouders wegzakken. Zijn vader is al snel uit beeld, zijn moeder raakt aan de drugs. In andere gezinnen is niet het anders. Huiselijk geweld, scheidingen en verslaving zijn wijdverspreid. De 'Middletonians' zwelgen in hun lot, zo beschrijft Vance.

Het zijn deze mensen die Hillary Clinton neerbuigend 'deplorables' noemt, betreurenswaardigen. Wat zal ze spijt hebben gehad van die opmerking. Donald Trump gaf deze beklagenswaardige mensen immers een stem. Zij leven een uitzichtloos leven, zien geen mogelijkheden om de sociale ladder op te klimmen, ze vormen de boze witte onderklasse.

Aan dit boek moest ik denken toen deze week bekend werd dat Trump de Amerikaanse staalindustrie wil beschermen met importtarieven. Hij komt in actie voor zijn electoraat. De VS zijn weliswaar nog altijd de vierde staalproducent in de wereld, maar ze moeten China, India en Japan voor laten gaan. China's staalproductie is overigens vele malen groter dan die van al die andere landen.

Trump lijkt bereid een handelsoorlog te ontketenen om zijn eigen mensen te beschermen. Maar de treurigheid is dat zo'n actie altijd tot een reactie leidt. Europa staat klaar om tarieven te heffen om Amerikaanse import en China dreigt met heffingen op soja en graan. Actie en reactie, dat gaat dan van kwaad tot erger.

Gevolg: de prijzen lopen op voor tal van producten. En die hogere inkoopprijzen vertalen zich door in hogere consumptieprijzen. Europeanen en Aziaten, maar ook de Amerikanen zelf, betalen hiervoor. Het economisch bureau van ING berekende dat de negatieve consequenties voor Amerika zelfs iets groter zijn dan voor Europa.

En levert het die arme 'Middletonians' iets op? Wordt het stadje in zijn oude glorie hersteld? Nee, natuurlijk niet. Die tijden zijn voorbij. Was het maar zo simpel dat je op deze manier verliezers van de globalisering alsnog kon compenseren. Helaas, dit is een klassieke lose-lose-situatie.

Wanhopige Unie

BIJ WALBURGPERS VERSCHEEN HET boek 'De wanhopige Unie' van Ewoud van Laer. Hij was lange tijd hoofdeconoom bij Pierson, Heldring en Pierson is tegenwoordig vermogensbeheerder bij Stroeve & Lemberger. Vanuit die hoedanigheden volgt hij de Europese economie en het europroject al heel erg lang en hij vraagt zich af of de onderlinge verschillen tussen de landen wel te overbruggen zijn.

Voor het boek mocht ik een voorwoord schrijven en afgelopen week hield Stroeve & Lemberger een symposium waar oud-minister Gerrit Zalm en FT-columnist Simon Kuper reageerden op het boek. Ik mocht de discussie leiden en het werd een levendig debat over de toekomst van de euro.

Van Laer is uitgesproken. Hij denkt dat de euro een onhoudbaar project is. Hij verwijst daarbij naar tal van internationale ranglijstjes waaruit blijkt dat er structurele economische en culturele verschillen zijn tussen zuidelijke eurolanden aan de ene kant en noordelijke aan de andere kant.

In een interview met collega Dorinde Meuzelaar zei Van Laer:

Origineel aan het boek is dat Van Laer de culturele verschillen aantoont met voorbeelden buiten politiek en economie. Hij vergelijkt detectives uit verschillende landen met elkaar en laat op die manier zien hoe in die landen wordt samengewerkt in organisaties, hoe hiërachieën werken, hoe gedelegeerd wordt, welke rol corruptie speelt, welke rol elites. Wetenschappelijk verantwoord is het misschien niet, maar vermakelijk wel. En hij maakt zijn punt daarmee overtuigend.

Zalm zat er tijdens het symposium dubbel in. Enerzijds vindt hij niet dat de euro onhoudbaar is vanwege diepe verschillen. Anderzijds is hij geen voorstander van verdere integratie. Blijkbaar werkt het europroject zoals het nu is precíes goed. Is dat even toevallig.

Aardig aan de bijdrage van Zalm was dat hij uit zijn praktijk in de eurozone voorbeelden aanhaalde van onderhandelingen die vaak helemaal niet volgens de noord-zuid-lijn verliepen. Het meest had hij te stellen met Duitsland en Frankrijk die in 2003 samen de begrotingsregels van het Stabiliteits- en Groeipact overtraden. Volgens Zalm is toen de klad gekomen in disciplinering in de eurozone.

Ook in zijn boek 'De romantische boekhouder' over zijn ministerschap beschrijft Zalm hoe de verdeeldheid soms via wonderlijke lijnen kan lopen. Hij vertelt hoe er op een zeker moment een groep van zeven landen ontstaat die voor een zuinige EU-begroting zijn: Duitsland, Frankrijk, Engeland, Zweden, Denemarken, Oostenrijk en Nederland. Als hij overlegt met zijn Zweedse collega is die er verbaasd over dat ons buurland België onbreekt en is Zalm verbaast dat de Zweden Finland er niet bij betrekken:

Toch is al een tijd duidelijk dat met name Italië, Griekenland, Portugal, Spanje en Frankrijk de economisch zwakke broeders zijn binnen de eurozone. Tussen die landen bestaan vervolgens wel weer grote verschillen. Maar de moeite die zuidelijke regeringen hebben om hervormingen door te voeren, maken de stelling van Van Laer wel overtuigend. Op dit moment lijkt Frankrijk met president Emmanuel Macron goed op streek, maar nu zit Italië weer diep in de politieke ellende. Om wanhopig van te worden.

Song of the week