Hier weer een kersverse nieuwsbrief. Ik ben deze keer in Statline gedoken, de statistische schatkist van het CBS. Hoe staan laag opgeleiden ervoor op de arbeidsmarkt? Wie krijgt nog vaste banen? En is Nederland inmiddels beter sinds Ruud Lubbers ons in 1990 ziek verklaarde? Veel leesplezier en schroom niet te liken en te reageren.

Zon schijnt, maar voor wie?

MINISTER ERIC WIEBES VAN Economische Zaken en Klimaat wilde zelf dolgraag aanwezig zijn bij de presentatie van de groeicijfers over 2017. Bij het CBS zijn ze inmiddels ook niet vies van een beetje reuring rond hun cijfers, dus was de minister van harte welkom om op het CBS-kantoor zijn eerste reactie te geven.

De Nederlandse economie groeide met 3,1% in 2017. En dat is het de hoogste groei na 2007. De vlag kan uit, aldus Wiebes:

Een dergelijke groei is mooi. Maar in historisch perspectief nu ook weer nu zo spectaculair, reageerde econoom Bas Jacobs prompt.

Misschien een beetje zurig, maar hij heeft natuurlijk wel gelijk. Na een diepe crisis zoals we die de afgelopen jaren hebben gehad is een flinke inhaalgroei ook wel logisch. En kijken we langjarig terug naar de groei van de economie dan is 3,1% helemaal zo overdreven hoog.

In de economische ramingen gaan voorspellers er ook vanuit dat deze groei niet zal aanhouden. We hebben nu weer eens een 'ouderwets' groeicijfer dankzij de inhaalvraag, op middellange termijn zullen we rekening moeten houden met een gematigde groei, schrijft het ministerie van EZK in een reactie:

Daarnaast benadrukt Wiebes dat het economisch herstel bij iedereen terecht moet komen. Dat is een steeds terugkerend mantra van dit kabinet. En terecht.

Een manier om daarnaar te kijken is via de positie op de arbeidsmarkt. Het CBS maakte deze week ook weer bekend dat de werkloosheid verder daalt, naar 4,2% in januari. Het aantal vaste banen groeit weer. Maar wie krijgt die vaste banen en wie werken nog steeds flex?

Het onvolprezen Statline van het CBS geeft een schat aan informatie. Onder meer de verdeling van flexwerk, zzp en vaste banen naar opleidingsniveau. En wat daarin opvalt is dat de flexibilisering van de arbeidsmarkt vooral laag opgeleiden treft. Die trend is stevig en zet ook door, ondanks het economisch herstel.

Van de laag opgeleide werkenden heeft nog maar 53% een vaste baan. Dat was in 2003 nog 73%. Daar zitten overigens ook veel jongeren met een bijbaantje tussen. Maar ook als die eruit gehaald worden, dan blijft deze trend zichtbaar. Laag opgeleide jongeren krijgen veel minder snel een vast contract, en dertigers en veertigers met een lage opleiding blijven ook veel langer in flexbanen hangen dan hun goed opgeleide leeftijdsgenoten.

Het CBS telt flexibele contacten een zzp'ers wel op tot flexwerkers. Dan neemt het aandeel ook bij hoog opgeleiden toe. Maar dit is geen faire vergelijking. Hoog opgeleide mannen zijn massaal gaan zzp'en, maar dat is eerder een teken van zelfstandigheid. Terwijl laag opgeleide werkenden die gaan zzp'en dat bij lange na niet altijd vrijwillig doen. Voor hun is dat een teken van een onzekere situatie.

Vervolgens kun je de rapporten van het Sociaal en Cultureel Planbureau erop naslaan om te zien wat die onzekerheid met laag opgeleiden doet. Bij laag opgeleiden is er een grotere ongerustheid, meer onzekerheid, boosheid, minder vertrouwen, ander stemgedrag.

Lees 'Economie op stoom' van collega Ertan Basekin hier (Telegraaf) en hier (Blendle).

Is Nederland beter?

DEZE WEEK IS UITERAARD uitgebreid stilgestaan bij het overlijden van Ruud Lubbers, de langstzittende premier van Nederland. Als ik aan hem denk, denk ik meteen aan 'Nederland is ziek'. Deze befaamde uitspraak luidde het begin in van een grootscheepse versobering van de verzorgingsstaat.

Op 3 september 1990 hield Lubbers de beroemd geworden toespraak bij de opening van het academisch jaar in Nijmegen:

Het aantal WAO'ers was op dat moment hard op weg naar de miljoen. De arbeidsongeschiktheidsregeling was een verkapte werkloosheidsverzekering geworden. Veel te gemakkelijk toegankelijk en veel te riant. Prachtig al die regelingen die in de voorgaande decennia waren opgebouwd, maar ze waren domweg niet meer op te brengen.

In Lubbers 3 werd een begin gemaakt met de herziening van de WAO. En daarna zouden veel hervormingen en bezuinigingen volgen. Van diezelfde WAO, maar ook van de Ziektewet en de WW. En recentelijk is ook de AOW aangepakt door de pensioenleeftijd te verhogen.

Die miljoen arbeidsongeschikten zijn uiteindelijk niet gehaald. Nét niet. Want tijdens de Paarse kabinetten kwamen we alsnog verrekte dichtbij.

Het is op een paar momenten heel goed gelukt het aantal arbeidsongeschikten omlaag te krijgen. Met veel politiek drama. Want uitkeringen verlagen, herkeuringen doorvoeren en keuringseisen verhogen is - vooral voor de PvdA - geen pretje.

Maar ondanks deze pijnlijke ingrepen is het aantal mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering behoorlijk hoog.

De traditionele WAO loopt er langzaam uit, de WIA is daarvoor in de plaats gekomen. Het aantal zelfstandige arbeidsongeschikte (WAZ) is verhoudingsgewijs een klein aandeel. Hoofdpijndossier is de Wajong, de regeling voor jongeren. Dit zijn mensen die in deze regeling terechtkomen en het risico lopen er nooit meer uit te komen. Er is bij lange na niet meer zoveel aandacht voor arbeidsongeschiktheid als in de periode-Lubber en tijdens Paars, maar de problemen zijn er nog altijd.

Nu is de bevolking inmiddels ook gegroeid. Je moet die aantallen dus ook relatief zien. Ik heb het aantal arbeidsongeschikten gedeeld op de omvang van de bevolking van 20-65-jarigen. Dan ziet het er zo uit:

De echte klapper is niet gemaakt in aantallen mensen of uitkeringen, maar in de financiën die ermee gemoeid zijn. In 1990 gaf Nederland €13 miljard uit aan arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. In 2015 was dat nog altijd €12,6 miljard. Maar afgezet tegen de omvang van de economie is dat een enorme afname.

Lees 'Ziek Nederland' hier (Blendle).

Kwaadwillenden

VORIGE WEEK VRIJDAG MAAKTEN minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken en staatssecretaris Menno Snel van Financiën bekend hoe ze kwaadwillende opdrachtgevers van zzp'ers gaan aanpakken. De Wet DBA blijft in de ijskast staan, maar Koolmees en Snel willen wel evidente schijnzelfstandigheid aanpakken.

Voormalig staatssecretaris Eric Wiebes van Financiën had al criteria opgesteld voor kwaadwillenden. In het Handboek Loonheffingen staat:

In die gevallen wordt de Wet DBA dus wél gehandhaafd. Dat heeft inmiddels 11 gevallen opgeleverd die de Belastingdienst aanpakt.

En toen kwamen Koolmees en Snel met hun criteria:

Fictief, evident en opzettelijk. Stond dat niet ook al in de oude criteria? Wordt hier oude wijn in nieuwe zakken verkocht? Inderdaad, dat gebeurt er. Koolmees en Snel hebben niet de criteria aangescherpt. Maar ze gooien het net breder uit. Terwijl Wiebes alleen de 'ernstige gevallen van kwaadwillenden' zou laten controleren, kijken Koolmees en Snel nu ook naar 'andere kwaadwillenden'.

Voor Foodora, de maaltijdbezorger die met nulurencontracten werkt, is dat allemaal veel te vaag. Foodora (en ook Thuisbezorgd die met uitzendkrachten werkt) kampt met concurrentie Deliveroo en Uber Eats die met zzp'ers werken en dus veel goedkoper zijn. Gaan Koolmees en Snel dit concurrentievoordeel van Deliveroo en Uber Eats nu aanpakken of niet?

Foodora en Thuisbezorgd werken met dienstverbanden en dus hebben hun fietsers een verzekering bij ongevallen en er worden sociale premies afgedragen. De fietsers van de concurrenten zijn zogenaamde ondernemers en die moeten het allemaal zelf regelen. Daarover is de Tweede Kamer zeer verbolgen. Maar de Wet DBA weer helemaal handhaven wil niemand, want volgens veel opdrachtgevers en zzp'ers is die wet niet werkbaar. Daardoor kunnen evidente schijnconstructies in de twillight zone verdwijnen.

Ik sprak deze week met Vincent Hosman en Luc van Emmerik, managers van Foodora. Zij zijn er nog steeds van overtuigd dat ze met dienstverbanden moeten blijven werken. Maar ze voelen zich nu onder druk gezet om tóch naar de zzp-constructie te kijken:

Pas over drie jaar is er een nieuwe wet die wél gehandhaafd wordt. Voor Foodora is drie jaar een eeuwigheid, ze bestaan pas drie jaar.

Tegenover nu.nl benadrukte Foodora nog eens dat ze dit 'met tegenzin' doen. Hier zijn vakbonden natuurlijk niet blij mee:

Lees 'Foodora neigt naar zzp' hier (Telegraaf) en hier (Blendle) en mijn column hierover hier (Telegraaf) en hier (Blendle).

Song of the week