In de politieke arena ging het vooral om het voortbestaan van het kabinet. En om het stikstofbeleid dat zowel versneld als gepauzeerd werd. In het debat zei VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans dat het woord ‘pauze’ niet van het kabinet komt. Dat staat helemaal niet in de brief aan de Kamer, maar alleen in nieuwsberichten. Grappig genoeg komt het woord ‘versnellen’ ook helemaal niet in die Kamerbrief voor. Alleen in de persconferentie repte premier Mark Rutte van versnelling van het stikstofbeleid. Maar wat is dat in vredesnaam? En hoe moeten provincies nu werkbare afspraken maken als zo onduidelijk is wat het kabinet met stikstof wil?

In het debat bleef het vaag en onduidelijk. Rutte zei: “Alle vier coalitiepartijen zijn het er helemaal over eens zijn dat het op dit moment op allerlei punten te traag gaat: de uitkoop piekbelasters, de mensen die willen stoppen de gelegenheid geven om te stoppen, het opstellen van die processen in alle provincies, wat nodig is om verder de zaak vorm te geven en natuurlijk het opnieuw kijken naar alle mogelijke innovatieregelingen. Daar gaan we mee versnellen.” Tja, of boeren nu meer zekerheid hebben? Provincies moeten hier ook maar chocola van zien te maken. Maar voorlopig is een kabinetsval afgewend, benieuwd of de coalitie de zomer haalt.

Ondertussen verscheen er ook een lijvige arbeidsmarktbrief van minister Van Gennip die van groot belang is voor flexwerkers, zzp’ers en ondernemers. In deze nieuwsbrief ga ik er uitgebreid op in. Is dit de grote hervorming die nodig is? Verder bespreek ik de populaire maatregel om btw op groente en fruit naar 0% te verlagen. Een no brainer, zou je denken. Toch is dat niet zo. Een onderzoek van SEO laat zien wat alle praktische en juridische valkuilen zijn. Waarom een sympathieke maatregel toch geen goed idee is.

Hopelijk vind je deze nieuwsbrief weer de moeite waard is. Reacties kun je onderaan kwijt in de comments. Maar je kunt ook rechtstreeks reageren via de button. Maak je ondertussen nog even reclame bij vrienden, familie en collega’s als je de nieuwsbrief de moeite waard vindt?

Veel leesplezier en een prettig Paasweekend!

Flex-vast

Karien van Gennip doet in 32 pagina’s maar liefst 37 voorstellen voor een andere arbeidsmarkt. De minister van Sociale Zaken neemt daarmee het arbeidsmarktadvies van vakbonden en werkgevers over die ze in de zomer van 2021 sloten in de Sociaal-Economische Raad (SER). En dat was weer een uitwerking van het advies van de commissie-Borstlap uit januari 2020. Of moet ik zeggen: ‘uitwerking’? Want iedereen deed toen wel alsof ze ‘Borstlap’ omarmden, maar vervolgens gingen polder en politiek aan de haal met onderdelen dat plan.

De belangrijkste reden om de arbeidsmarkt te hervormen is de onstuitbare opmars van flex. Of het nu om tijdelijke banen gaat, om nulurencontracten, om uitzendwerk, payrolling of zzp’ers. De flexibele schil is inmiddels zo’n 40%. Tja, dan kun je dat toch geen schil meer noemen? Met als gevolg dat veel mensen onzekere banen hebben en nauwelijks bescherming genieten. En dat steeds meer zzp’ers zich onttrekken aan de collectieve regelingen van cao’s, pensioenen en sociale zekerheid.

Om de lieve vrede te bewaren neemt minister Van Gennip dat polderproduct goeddeels over. Om politieke redenen is dat wel begrijpelijk. Eindelijk waren vakbonden en werkgevers erin geslaagd om het eens te worden over een herinrichting van de arbeidsmarkt, dan zou het onlogisch zijn om daar weer de krenten uit de pap te pikken en vervolgens de sociale partners over je heen te krijgen. Maar ja, dat is politiek. Hoe zit het met de inhoud?

De Kamerbrief bevat veel voorstellen, ik noem een paar belangrijke:

1. zzp’ers moeten zich verplicht verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid in een publieke zzp-polis

2. schijnzelfstandigheid wordt bestreden, mogelijk door introductie van een soort minimumtarief: iedereen onder dat tarief is werknemer in plaats van zzp’er

3. nulurencontracten voor flexwerkers worden afgeschaft

4. draaideurconstructies voor flexwerkers worden tegengegaan, nu drie jaar tijdelijke contracten volgt er een wachttijd van vijf jaar bij die werkgevers

5. voor vast personeel komt er een soort deeltijd-WW voor crisissituaties

6. loondoorbetaling bij ziekte blijft voor vast personeel twee jaar verplicht voor ondernemers, kleine ondernemers krijgen na een jaar duidelijkheid of een zieke medewerker terug moet kunnen keren naar zijn oude baan

Hans Borstlap zelf vond de voorstellen ‘historisch’, zo zei hij. Maar van deze oud-topambtenaar is bekend dat hij geïnspireerd is door een oude wijsheid van Ruud Lubbers. Bij het uitkomen van het polderadvies in juni 2021 was ook al zo lyrisch. Niet omdat de inhoud altijd zo goed en zo concreet was, maar omdat er een doorbraak was bereikt en de richting goed is:

Hij zit graag positief in de wedstrijd, wil met iedereen on speaking terms blijven en wil ongetwijfeld te boek staan als de grondlegger van een nieuwe arbiedsmarktaanpak. Alle reden dus om enthousiast te doen. Toch is dat vreemd. Want op een paar zeer wezenlijke punten wijken het polderakkoord en de brief van de minister af van het oorspronkelijke advies.

De redenering van de adviescommissie was destijds dat je flexwerk minder flex zou moeten maken en vaste contracten minder vast. Dat mantra heeft iedereen sindsdien herhaald. Alleen is het gemakkelijker om flexwerkers meer zekerheden te bieden dan om mensen in een vaste baan zekerheden te ontnemen. Dan loop je meteen tegen controverses aan. Zo morrelde Borstlap aan het ontslagrecht, maar dat was voor vakbonden een no go.

Overigens is het ook niet eenvoudig om iets aan het zzp-vraagstuk te doen. Want wie moet je dan welke zekerheden bieden? De ruim 1 miljoen zzp’ers is een zeer diffuse groep. De ene heeft meer bescherming nodig, de andere kan de ondernemersvrijheid prima aan. Dat onderdeel was bij Borstlap ook het minst uitgewerkt en blijft ook nu wat hangen. Volgens de minister moet dat deel nog ‘ingekleurd’ worden.

In de bewoordingen van de commissie-Borstlap moest er worden ingezet op weerbaarheid én wendbaarheid. Geef mensen met een zwakke positie op de arbeidsmarkt meer bescherming. Zorg dat de route naar het vaste contract voor meer mensen openstaat. Maar zorg er tegelijkertijd voor dat dat vaste contract voldoende flexibiliteit krijgt voor ondernemers. Naast verruiming van het ontslagrecht stelde Borstlap dan ook voor dat werkgevers de arbeidsduur en arbeidsvoorwaarden van mensen met een vast contract kunnen aanpassen als bedrijfseconomische omstandigheden dat vereisen. Dat zagen vakbonden niet zitten en daarom is daar nu een deeltijd-WW uitgerold, een collectieve voorziening, alleen in te zetten in crisissituaties, zoals een pandemie. Klinkt mooi, waar is wezenlijk anders dan wat de commissie bedoelde. Want nu is de flexibiliteit aan de vaste contracten-kant niet vergroot.

De arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers wordt ook fundamenteel anders ingericht dan de commissie wilde. Die stelde voor om de verschillen tussen zzp’ers en werknemers zo klein mogelijk te maken. Dan zouden alle fiscale voordelen moeten worden geschrapt én zzp’ers zouden onder de WIA moeten vallen. Dus dezelfde verzekering als gewone werknemers. Wie dan nog steeds wilde zzp’en, zonder die bijzondere voordelen, moet dan wel een echte ondernemer zijn en geen schijnzelfstandige. Opnieuw zagen de vakbonden dit niet zitten. Zij zijn bang dat de WIA dan wordt uitgekleed en de sociale zekerheid een zogeheten ministelsel wordt, waarbij er alleen een basisdekking is en iedereen zich op de markt moet bijverzekeren. En dus krijgen zzp’ers nu een eigen arbeidsongeschiktheidspolis. Daarmee is het onderscheid tussen vaste baan en zzp dus niet verdwenen. Ook worden heel specifieke risico’s van zzp’ers gepoold. Dit staat allemaal haaks op de oorspronkelijke adviezen. Je vraagt je af waarom Borstlap zo opgetogen is.

Voor de weerbaarheid van werkenden is een forse scholingsimpuls nodig. Een individuele leerrekening zou ervoor kunnen zorgen dat iedereen in zichzelf investeert. Dus mensen met een vaste baan, mensen met een flexbaan én zzp’ers. Het blokje scholing komt er nogal bekaaid vanaf. Erg baanbrekend willen de arbeidsmarktvoorstellen dan ook niet worden.

De afdronk? Van Gennip koerst op de veilige route van het poldercompromis. Daarbij worden geen wezenlijke dingen veranderd, revolutionair is het allemaal niet. Op onderdelen wordt geschaafd, maar de structuur en de inrichting van de arbeidsmarkt blijft hetzelfde. Polderbelangen worden gespaard, met name die van de vakbonden. Werkgevers hebben nauwelijks iets binnengehaald, zij vinden en de lieve vrede ook belangrijker.

Btw

Tja, als je het zo opschrijft, klinkt het als een schande: “De afgelopen 2 decennia is fruit en groente gemiddeld 40 procent duurder geworden, terwijl suiker meer dan 20 procent goedkoper werd.” PvdA-wethouder Marjolein Moorman en een reeks bestuurders en zorgexperts luiden de noodklok over steeds duurder wordende gezonde voeding. Daarom willen ze dat het kabinet het plan uit het regeerakkoord uitvoert om btw op groente en fruit te verlagen van 9% naar 0%.

Ik heb even bij CBS gecheckt of die cijfers kloppen. Als je 2022 met 2002 vergelijkt, dan kom ik tot iets andere bevindingen. Het is wel waar dat suiker in twee decennia tijd amper in prijs is gestegen en groente en fruit wel fors. Maar het is ook wel te nuanceren. De totale inflatie, dus de gemiddelde prijsstijging van al onze consumptie, bedroeg in die twintig jaar tijd iets meer dan 50%. Groenten werden iets minder dan 34% duurder, fruit 39%. Yoghurt werd 35% duurder. Deze gezonde voeding steeg dus minder in prijs dan de gemiddelde consumptie.

Maar er zijn inderdaad allerlei ongezonde boodschappen die minder hard in prijs stegen. Chips +14%, snoepgoed +5%, kant- en klaarmaaltijden +18%. Daar staat weer tegenover dat fastfood tussen 2002 en 2022 maar liefst 76% duurder werd. Het is dus maar net waarmee je de gezonde voeding vergelijkt. Overigens noemen Moorman en consorten suiker. Maar dat lijkt me niet zo'n relevant product. Want is een pak suiker nu werkelijk een alternatief voor fruit? Het gaat toch om voedingsproducten waar suiker (en zout en olie) in zit?

De wezenlijke vraag is vervolgens of de overheid via de prijzen het gedrag van consumenten moet sturen. Of via prijzen gezonde voeding toegankelijker moet maken. Daarbij is het al de vraag of gezond eten werkelijk zo onbetaalbaar is. Een pizza in de supermarkt kost inderdaad heel weinig, maar een Big Mac-menu is weer behoorlijk duur. Een bloemkool kost €1,99, een frietje-met €3,50. Water uit de kraan kost bijna niks, een fles €2,39. Cola zero is even duur als cola bomvol suiker. Een kilo zoete appeltjes kost €1,99, een pak roze koeken €1,39. Wat vergelijk je met wat? En is een bruin brood, een krop sla en wat aardappels werkelijk zo onbetaalbaar?

Het staat echter buiten kijf dat ongezond eten een probleem is. Dat Moorman en anderen zich druk maken over de oprukkende obesitas: “1 op de 2 volwassenen in Nederland, en ruim 15 procent van de kinderen, heeft overgewicht of obesitas. Deze percentages zijn nog hoger voor mensen met een laag inkomen.” Zeker als kinderen ongezond eten dan hebben ze daar mogelijk hun leven lang last van. Dat maakt het plan van 0% btw op groente en fruit ook zo sympatiek.

Maar dat het sympathiek klinkt, betekent nog niet automatisch dat het een goed idee is. Je zult eerlijk onder ogen moeten zien of dit werkelijk het beste instrument is om gezond eten en leven te promoten en voor iedereen bereikbaar te maken. Daarom was het verstandig dat het kabinet hiernaar onderzoek liet doen door SEO Economisch Onderzoek. En helaas bleek daaruit dat dit een dure en ineffectieve maatregel is, ondanks alle sympathie.

Daarvoor zijn een paar argumenten:

• het is de vraag of producenten en winkeliers de lagere btw doorvertalen in de consumentenprijs

• het is de vraag of mensen meer groente en fruit gaan kopen als die goedkoper zijn

• het is de vraag of dat dat dusdanig meer is dat er aanwijsbare gezondheidseffecten optreden

• de maatregel kost rond de €0,5 tot 1 miljard voor de schatkist

• daarbij zijn er uitvoeringskosten voor Belastingdienst en bedrijven die met de verschillende btw-tarieven te maken hebben

• hoge inkomens profiteren meer van deze maatregel dan lage inkomens omdat hoge inkomens meer geld aan gezonde producten uitgeven

• het is de vraag of het mogelijk is een duidelijke knip aan te brengen tussen groente en fruit aan de ene kant en allerlei andere producten waar groente en fruit in verwerkt zijn

• het is de vraag of er een duidelijke knip is aan te brengen tussen gezonde en ongezonde producten

• het is de vraag wat er van de effectiviteit overblijft als producenten er via rechtszaken in slagen hun minder gezonde product ook onder de 0% te krijgen

Dit vindt Moorman allemaal gedoe: “Want in plaats van hun licht op te steken bij internationale koplopers op dit gebied, blijven de onderzoekers al steken bij de vraag wat precies verstaan moet worden onder groente en fruit. Ze betwisten vervolgens of het wel een effectieve maatregel is, en ze wijzen op het mislopen van btw-inkomsten.” Zelfs oud-minister van Financiën Wouter Bos ondertekende de oproep. Hij zou toch moeten weten dat je dit soort fiscale maatregelen eerst scherp moet beoordelen voordat je ze invoert?

Want het klinkt misschien als geneuzel, dat is het niet. Natuurlijk klinkt het flauw als gesteld wordt dat niet duidelijk is wat groente is en wat niet. Natuurlijk is een pizza met tomatensaus of ketchup geen groente. Maar je moet die knip wel juridisch sluitend weten te krijgen. En als je beargumenteert dat je alleen gezonde producten onder de 0% en ongezonde onder de 9%, dan gaat het juridische zaken regenen van producenten die beweren dat hun product ten onrechte als ongezond wordt gezien.

Moorman wijst naar ‘internationale koplopers’ en noemt daarbij Spanje, Slowakije en het Verenigd Koninkrijk. Dat is vreemd. In Spanje is een dergelijke maatregel getroffen als tijdelijk instrument tegen de absurde inflatie, niet primair vanwege gezondheidsredenen. In het Verenigd Koninkrijk valt de meeste voeding al veel langer onder de 0%, inclusief ongezonde voeding. En in het VK zijn er talloze rechtszaken geweest. Zo hebben producenten marshmallows met succes hun cakejes onder de 0% gekregen. Dat kostte de Britse fiscus miljoenen. (Lees hier over een paar smeuïige en mierzoete rechtszaken.)

Dat is geen gedoe, dat is geen juridisch geneuzel. Dat is helaas de werkelijkheid. En als het onderscheid tussen 0%-producten en 9%-producten juridisch niet waterdicht is, dan leidt dat ertoe dat er gaandeweg steeds meer ongezonde producten in die 0% terechtkomen. En dan is het effect helemaal weg. Want dan ontstaat er nog steeds geen prijsverschil tussen gezond en ongezond.

Dat alles staat nog los van de vraag of dit niet een heel dure maatregel is die een heel specifiek probleem voor heel specifieke inkomenscategorieën ‘oplost’. Dit is vrij fundamenteel en geen ‘appeltje-eitje’, zoals Moorman, Wouter Bos en al die andere briefschrijvers beweren.

(Lees ook mijn column van deze week: Pizza en jam onder 0%-tarief? en de column van Anna Dijkman in het FD: Wensdenken met btw.)

Lonen

En dan nog dit. Het ministerie van Sociale Zaken meldt tegenwoordig ook hoe de loonontwikkeling verloopt. Daarbij houden ze ruim honderd beeldbepalende cao’s in de gaten en wordt gemeld welke loonafspraken in de nieuwste cao-akkoorden zijn afgesproken. De lonen gaan inmiddels als een raket, zoals je in het plaatje kunt zien. Meer informatie vind je hier.

Geen commentaar

Song of the week - Stille zaterdag

Podcast - Kwestie van Centen

De arbeidsmarkt gaat flink op de schop. Karien van Gennip, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, presenteerde deze week haar plan om de arbeidsmarkt radicaal te hervormen. Wat gaan deze veranderingen betekenen voor zzp’ers en werknemers met vaste contracten? Komt het ondernemingsklimaat in het geding? En worden deze gepresenteerde plannen daadwerkelijk realiteit of stranden zij in schoonheid? Dat bespreken Willemijn van Benthem en ik in een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen. Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/