Goede vakantie gehad? Ik ben in Nederland gebleven. Dat was niet per se noodzakelijk, maar ik vond het wel zo overzichtelijk. Dat ons land mooi is, wist ik al. Maar deze vakantie was daar weer eens een bevestiging van. Een weekje Lauwersmeer en een weekje Veluwe gaven meer dan genoeg te genieten van twee heel verschillende landschappen. Ondertussen laait corona weer op, precies waar ik bang voor was en de reden om dicht bij huis te blijven. Wat de pandemie met onze economie doet, werd vrijdag duidelijk. Een historische krimp. Hoe nu verder met de steun voor bedrijven en werknemers? Dat moet voor Prinsjesdag duidelijk worden.

In deze nieuwsbrief praat ik je weer bij over corona, crisis en crisisbeleid. Veel *ahum* leesplezier.

Corona

In rap tempo begint de strijd tegen de coronacrisis ook een politieke strijd te worden. In het begin van de pandemie stond iedereen in het gelid, politieke spelletjes waren niet de bedoeling. Ook de journalistiek was de eerste weken vooral op informeren gericht. Na de eerste paniek kwam er meer ruimte voor weerwerk. Helaas bood dat ook ruimte aan talloze amateur-virologen. Maar ook dat heeft een functie. Het politieke en medische beleid moet nu eenmaal tegen dat soort krachten kunnen.

Dat het coronabeleid politieker is geworden, lijkt me een zegen. Want er is ook alle reden voor. Niet alleen minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid zwabbert en blundert dat het een lieve lust is, ook the great communicator Mark Rutte vind ik lang niet altijd zo'n goede communicator. Ik vind het echt opmerkelijk dat hij zo'n goed rapportcijfer krijgt. Nederland heeft de coronacrisis tot nog toe redelijk doorstaan, maar merk je nu dat wij een van de meest ervaren politieke leiders van Europa aan het roer hebben staan? Mwah.

Mijn voornaamste bezwaar is de niet altijd duidelijke strategie. Koersen we nu op het voorkomen van overbelasting van de ic's? In dat geval is een tweede golf niet zo erg, mits die een beetje hanteerbaar blijft. Een riskante strategie, omdat corona voor veel mensen een veel ernstiger ziekte is dan wel eens wordt voorgesteld. Koersen we op groepsimmuniteit, zoals de premier in zijn bewierookte landelijke toespraak stelde? Die strategie is alleen op indirecte wijze weer verlaten. Geen enkel moment heeft Rutte onomwonden toegegeven dat hij ernaast zat en dat die speech inhoudelijk niet klopte. Opmerkelijk toch, dat je één landelijke toespraak houdt en dan zo'n zeperd maakt. Of is de strategie indammen en maximaal mogelijk terugdringen het virus. Dat lijkt de bedoeling als je vol inzet op testen en bron- en contactonderzoek. Deze strategie zal het wel niet zijn, want de capaciteit hiervan blijkt keer op keer totaal niet op orde.

Ergerlijk is ook de moeite die het onze medische leiders kost om toe te geven dat er soms sprake is van voortschrijdend inzicht. Dat resulteert in oeverloze discussies over mondkapjes, anderhalve meter en ventilatie. Als we ons medisch beleid al bijstellen kan dat alleen met heel kleine stapjes, want wij mogen niet denken dat de medici van mening zijn veranderd. Doodvermoeiende discussies vind ik dat.

Mijn voorlopige dieptepunt was de laatste persconferentie waarin Rutte ons toesprak als een stelletje kleuters. Hij hoopte dat we ons aan de afspraken wilden blijven houden en geen kleuterklas bleken te zijn. Ik voel me hierdoor totaal niet aangesproken. Dag in dag uit ervaart iedereen aan den lijve hoe fijn het is dat er meer mag en dat er meer ruimte is, maar ook hoe lastig het is om gezamenlijk de discipline te blijven opbrengen. Het sterkst had ik dat toen ik deze vakantie met mijn gezin een dag naar Schiermonnikoog ging. Op de boot was het zo vol dat anderhalve meter afstand houden onmogelijk was. Je belandt dan ongewild in een situatie waar je je niet prettig bij voelt. Maar ja, eenmaal heen gevaren moet je ook een keer weer terug. Zijn wij dan kleuters?

Ik vind dit alles niet zo vertrouwenwekkend in aanloop naar het najaar waarin we rekening moeten houden met een zich verder verspreidend virus. En waarin we allemaal weer binnen zitten en afstand houden nog ingewikkelder is. Ik hoop op een positieve en opbouwende toon, ik hoop op helder informatie en het lef terug te komen op eerdere inzichten, op standvastigheid, een expliciete strategie en op duidelijkheid vooraf bij welk scenario van het virus welke maatregelen horen.

Overigens, Schiermonnikoog was prachtig. Vakantie in Nederland was absoluut geen straf.

Recessie

Nederland is officieel in een recessie. Dat lag zo voor de hand, dat niemand daar meer expliciet melding van maakt. De definitie luidt: twee kwartalen op rij negatieve groei is een recessie. En dan wordt gekeken naar de groei van kwartaal op kwartaal, niet naar de groei ten opzichte van vorig jaar. Want met kwartaal op kwartaal kun je de trend goed zien gedurende een jaar.

In het eerste kwartaal kromp ons bruto binnenlands product (bbp) met 1,5% en in het tweede kwartaal met 8,5%. Een diepe recessie dus.

Die kwartaal-op-kwartaal-groei is meestal een kabbelend beekje. Groeicijfers van 0 tot 1,5% zijn het meest voorkomend. En als het een keertje minder gaat met de economie dan zakt die kwartaalgroei misschien net onder de 0%. In de kredietcrisis hadden we een ongekende uitschieter van -3,6% (1e kwartaal, 2009). Dan kun je zien hoe heftig en uitzonderlijk die -8,5% is.

Het tekent de aard van deze coronacrisis. Die sloeg in als een bom. Meestal duurt het even voordat een crisis de gewone economie raakt. Exporterede ondernemers merken een crisis meestal al snel, de handel stokt. Bedrijven worden terughoudend met investeringen. De economie zakt weg, de lonen komen onder druk en daarmee de koopkracht. Als dan bedrijven gaan reorganiseren gaan steeds meer mensen de crisis voelen.

Deze crisis is totaal anders. Die liet zich ogenblikkelijk voelen. De angst voor het virus sloeg direct toe, bij ondernemers én werknemers. Dit raakte ons allemaal. Toen vervolgens het land op slot ging, was de economische consequentie meteen duidelijk: wie nog geld uit wilde geven, kon dat vaak niet meer. ING had eerder al eens berekend dat met de lockdown circa 20% van onze economie op z'n gat lag. Zo bezien is die krimp met 8,5% nog te overzien.

Opvallend is dat Nederland het duidelijk minder slecht doet dan de meeste landen om ons heen. Nederland is dat bovenste, donkerblauwe lijntje. Beter dan Duitsland (-10,1%), Frankrijk (-13,8%), België (12,2%) en het Verenigd Koninkrijk (-20,4%). Zelfs Zweden, niet in deze grafiek, scoorde met -8,6% een tandje slechter. Ondanks de losse lockdown in het land.

Het CBS was voorzichtig met verklaringen geven voor deze verschillen. Maar volgens hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen kan het onder meer liggen aan de samenstelling van de economie. Zuid-Europese landen zijn afhankelijker van toerisme en ondervinden dus ook meer schade van het wegvallen daarvan in de maanden april, mei en juni. Duitsland zou het vooral zwaar hebben vanwege de grote afhankelijkheid van de industrie die zwaar te lijden heeft onder de internationale crisis. Waarom de Britten het zó slecht doen, is vooralsnog raadselachtig. Het zou kunnen zijn vanwege het slappe beleid in het begin en de strenge lockdown daarna. Dat is weinig vertrouwenwekkend. De Britse krimp ontlokte Van Mulligen de uitspraak:

Rabo-econoom Ester Barendregt bedacht nog een andere verklaring voor de relatief kleinere klap die de Nederlandse economie kreeg, zeker vergeleken met Frankrijk, Italië en Spanje:

En uiteraard speelt de lockdown een rol. In de Zuid-Europese landen was die veel strenger. Italië, dat als eerste Europese land getroffen werd door corona, moest heel stevig optreden. In Nederland hadden we de zogenaamde intelligente lockdown (een briljant frame van het kabinet). Ondanks alle discussie over het lossere beleid van Zweden was er niet zo heel veel verschil met dat land, behalve dat daar de horeca open bleef.

Maar eindconclusie is dat alle landen, zware lockdown of niet, diep getroffen zijn in de economie. Het virus zelf zorgde voor onrust en terughoudendheid. Dat effect zal de komende maanden echt niet zomaar weg zijn.

(Kijk hier mijn bijdrage terug aan EenVandaag of luister naar mijn bijdrage voor Radio EenVandaag. Collega Leon Brandsema en ik schreven over de impact van corona voor Prinsjesdag. In deze video licht ik de economische cijfers toe.)

Derde steunpakket

Het tweede steunpakket loopt op 1 oktober af. Nu al zie je dat het tweede pakket aanzienlijk minder wordt gebruikt dan het eerste. Tot nu toe zijn er 36.000 aanvragen door bedrijven gedaan voor NOW 2.0, de doorbetaling van lonen van werknemers, tegenover 140.000 aanvragen van de eerste ronde NOW. In die eerste rond werden maar liefst 2,6 miljoen werknemers bereikt.

Daarmee is de steun een enorm succes. Dat is ook af te leiden uit de statistieken van het CBS. Het aantal banen daalde in het tweede kwartaal weliswaar met maar liefst 322.000, maar dat hadden er veel meer kunnen zijn. Dat kun je zien door naar het totaal aantal gewerkte uren te kijken. Tegenover een daling van het aantal banen met 3% stond een daling van de gewerkte uren met meer dan 6%. Dat betekent dat er veel werk wegviel wat lang niet altijd tot baanverlies leidde.

Rond Prinsjesdag wordt de bekendmaking van het derde pakket verwacht. Dat is nog geen gemakkelijke klus, want na de lockdown verandert het karakter van de crisis en daar passen ook andere steunmaatregelen bij. Voor de zomer kwamen daarom de betrokken ministers, topambtenaren en vertegenwoordigers van werkgevers en vakbonden al bij elkaar voor een heidag, op Kasteel Amerongen (zie foto).

Voor vakbonden is van belang dat mensen die hun werk verliezen naar ander werk worden begeleid. En de bonden willen natuurlijk voorkomen dat er massa-ontslagen zullen komen - al is dat proces eigenlijk al begonnen. Voor werkgevers spelen er ook grote belangen. Sectoren die in de eerste twee rondes nog niet veel steun nodig hadden, hebben dat nu misschien alsnog nodig. Dat kunnen bedrijven in de techniek en industrie zijn die nog door konden met lopende orders en nu in de problemen beginnen te raken. Daarnaast hopen de werkgevers op investeringsimpulsen van het kabinet. 'Investerend de crisis uit', is het mantra van VNO en MKB.

Het meest in het oog springend zal zijn hoe de loonkostensteun, de NOW, zal worden aangepast. Dat ligt nu eenmaal het meest gevoelig. In het tweede pakket was de ontslagboete al flink verlaagd, en alleen te betalen als een reorganiserende werkgever geen deal over een sociaal akkoord met een vakbond kan sluiten. Nu is de vraag of de compensatie zelf minder riant zal moeten zijn.

Hiermee doet het Centraal Planbureau alvast een duit in het zakje. Nu betaalt de NOW maximaal 90% door en is de werkgever verplicht dit tot 100% aan te vullen. Het CPB vreest dat werknemers vast blijven te zitten in banen die in het 'nieuwe normaal' eigenlijk niet meer zo nodig en productief zijn. Omdat de coronacrisis voorlopig nog niet weg is, zou de economie zich moeten aanpassen aan deze nieuwe situatie (hoe 'normaal' dat is, laat ik graag aan onze premier over). Bij deze aanpassing horen andere voorwaarden, want de NOW tot nu toe was meer gericht op een tijdelijke bevriezing van de situatie.

Dit zal bij de vakbonden gevoelig liggen. Al bedroeg de tegemoetkoming bij de vorige crisis ook 70%. Toen werd immers de deeltijd-WW ingezet. Mij lijken de mogelijkheden voor begeleiding, hulp en (om)scholing vele malen belangrijker dan de kwestie 100%-90%-70%. Maar onze verwaarloosde infrastructuur voor reïntegratie en scholing is niet zomaar gerepareerd. Het risico is groot dat hier vooral mooie woorden over gesproken worden (net als tijdens de vorige crisis) maar dat er niet iets wezenlijks aan gebeurt.

Volgende week praten kabinet en polder verder.

Song of the week - Diepe recessie door corona

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Door corona belandt ook de Nederlandse economie in een diepe recessie. Dat maakt het extra moeilijk om voor Prinsjesdag een begroting te maken. Wat kan het kabinet doen om ondernemers en werknemers door de crisis te loodsen? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/