Het pensioenplan moet twee weken uitgesteld worden, want het Ledenparlement van de FNV wil er pas op 4 juli over stemmen. Wat een chaos. Maar ondertussen analyseer ik gewoon verder in deze nieuwsbrief. Maar niet meer alleen over pensioenen zoals vorige week. Ook de nieuwe ramingen van het Centraal Planbureau komen voorbij. En de zzp-wetgeving die minister Koolmees van Sociale Zaken in de prullenbak moest gooien.

Veel leesplezier!

Tweede golf

De Nederlandsche Bank (DNB) kwam onlangs met scenario's, ook een zwart scenario. Maar gek genoeg was de veronderstelling daarin niet dat er een tweede golf zou komen. Terwijl dat een logisch slechtweerscenario is. Het is een zorg onder medici en virologen en daarmee ook een zorg onder economen. De tweede golf ergens na de zomer is de donkere wolk die boven de economie hangt.

In de juniraming ziet het Centraal Planbureau (CPB) die tweede golf wel als optie. Naast een basisraming kwamen de rekenmeesters met snel en traag herstel en daarnaast nog de worst case van de tweede golf corona. De angst daarvoor laaide deze week ook weer op doordat het aantal besmettingen in China weer toeneemt en er was wat speculatie in Nederland door een lichte stijging van de ic-bezetting.

Het CPB:

Opgeteld zou de economie in dit geval met bijna 13% krimpen. Logisch dat het dan ook aanzienlijk langer duurt voordat al die schade weer is goedgemaakt. De staatsschuld loopt op tot 76% van het bbp, wat natuurlijk geen enkel probleem is - en heel bescheiden vergeleken met andere Europese landen. Wel zal het de politieke discussie voeden over wel of niet bezuinigen na de crisis, al is vooralsnog de consensus dat de schuld gewoon mag oplopen. De werkloosheid loopt in dit scenario op tot bijna 11%, aanzienlijk hoger dan tijdens de kredietcrisis.

Het geeft een indicatie van de potentiële omvang van de problemen. Maar al die scenario's zijn met grote onzekerheid omgeven. Terecht wijst het CPB in dat tweedegolfscenario op de voorzichtigheid die dan een rol speelt bij consumenten en bedrijven. Nog meer dan nu zal het vertrouwen een knauw krijgen. Mijn indruk is dat veel mensen het gevoel hebben dat de crisis nu wel zo'n beetje voorbij is. Dat die 1,5 meter gaandeweg niet meer echt nodig is. Dat we nu beginnen met normaal doen en het herstel inzet. Als de lockdown voorbij is, zal het in de statistieken ook net lijken als we herstellen. Maar dat is wat anders dan de klap te boven zijn. De vervolgschade komt nu.

Voor mij blijft de grote vraag: wat doet het kabinet in zo'n geval? Het CPB veronderstelt 'aanhoudende steunpakketten'. Maar komen die er dan echt? En vooral: wat hebben ze dan nog om het lijf? Als er een (gedeeltelijke) lockdown komt, kun je zeggen dat de overheid wel móet compenseren, omdat bedrijven door overheidsingrepen niet kunnen functioneren. (Wat te doen met al die bedrijven die niet lijden onder de lockdown, maar onder het ingestorte consumentenvertrouwen?) Maar je kunt ook redeneren dat de genereuze steun in het begin nog uitging van een tijdelijke bevriezing van de economie. Dat tijdelijke is er wel vanaf, nu we weten dat de coronacrisis zo lang aanhoudt.

(Luister onze podcast van vorige week waarin ik inga op dat dilemma.)

Rara, een koopkrachtplus?

Kijk goed. Wat valt op in deze grafiek?

Twee dingen, als het goed is. De voorspellingen van De Nederlandsche Bank (DNB) en het Centraal Planbureau (CPB) lopen voor dit jaar nogal uiteen. Én daarbij is de koopkrachtraming van het CPB voor dit jaar raar hoog. Midden in de crisis stijgt de koopkracht met meer dan 2%? Rara, hoe kan dat?

Daarvoor moet ik iets preciezer omschrijven wat we hier zien. DNB voorspelt het reële beschikbare inkomens van huishoudens. Wat we gemiddeld in de portemonnee erbij krijgen minus prijsstijgingen. Het CPB doet aan statische koopkrachtramingen, dat is het effect op de portemonnee van lonen, prijzen en belastingen. En dan dus statisch: alles behalve deze drie factoren verandert dus niet. Wie werk had, houdt werk. Wie in een uitkering zat, blijft in een uitkering. Een handige manier om de effecten van overheidsbeleid af te meten dus. Bruikbaar voor Prinsjesdag.

Maar dit is een crisisjaar. En daarin verliezen mensen wél hun werk of zzp'ers hun omzet. Een statisch plaatje zegt dan bar weinig over de impact van die crisis op de huishoudportemonnee. In 2021 zie je dat effect al wel intreden, omdat cao-lonen onder druk komen te staan. Maar achter het statische plaatje in 2020 gaat dus een heel dynamische wereld schuil. De koopkrachtramingen waar het CPB deze week mee kwam, zijn in die zin een beetje misleidend. En het CPB is zich daar zelf ook van bewust:

In de voorspellingen van DNB kun je zien welke factoren ervoor zorgen dat de échte koopkracht - want zo zullen mensen het ervaren - zwaar onder druk komt te staan:

De zwarte lijn is die dip van -1% uit de eerste grafiek. Dat is het saldo van de factoren die je in de gekleurde balkjes ziet. Positief zijn de lonen (lichtblauw) en de dalende loonbelasting (lichtgrijs). Maar negatief is de stijgende werkloosheid (paars), de krimpende zzp-omzetten (rood), de prijsstijgingen (olijfgroen) en de sociale premies (donkergrijs). De coronacrisis zit 'm natuurlijk vooral in rood en paars, wegvallend werk.

Arjan Vliegenthart, directeur van budgetinstituut Nibud, maakt zich grote zorgen:

Zzp, wat moeten we ermee?

Journalisten willen met een kop lezers prikkelen. Ze hopen dat hun artikel aangeklikt en gelezen wordt. Persvoorlichters hebben soms een tegenovergestelde rol. Afhankelijk van het nieuws willen ze soms juist dat een kop ontmoedigt en dat het bericht niet gelezen wordt.

Wie boven zijn persbericht de kop 'Webmodule zzp start als pilot' zet, gokt erop dat de attentiewaarde daarmee heel gering is. Maar in dit persbericht van het ministerie van Sociale Zaken werd deze week heel belangrijk nieuws gemeld. En pijnlijk nieuws ook. Een belangrijk onderdeel van de modernisering van het arbeidsmarktbeleid door minister Wouter Koolmees is mislukt. Hij trekt zijn concept-wetsvoorstel in die zzp'ers beter moet reguleren.

Maar goed, rare kop of niet, het nieuws werd uiteindelijk wel gewoon opgepikt. En Koolmees leek er ook helemaal niet voor weg te willen lopen. Hij reageerde met zichtbare teleurstelling:

Arbeidsmarkt en pensioen waren de twee grote pijlers in zijn hervormingsagenda. Nu gaat die eerste onderuit en dat is zeer spijtig, al is er zeker iets voor te zeggen om een wetsvoorstel in te trekken als er zoveel kritiek op is gekomen. Het voorstel deed een poging om duidelijker te maken wie echte zzp'ers zijn en wie niet. Vroeger ging dat via de VAR, de Verklaring Arbeidsrelatie. Die werkwijze werd vervangen door de Wet DBA, waar toenmalig staatssecretaris Eric Wiebes nog zo'n furore mee maakte (not). Al enkele jaren staat die wet in de ijskast en de onduidelijkheid over de afbakening tussen werknemers en zzp'ers blijft nu bestaan.

De basis voor het voorstel van Koolmees stond zelfs in het regeerakkoord. Daarin was al vrij precies beschreven hoe dit vraagstuk moest worden aangepakt. Dat was politiek gezien van groot belang, want daarmee was er grote politieke steun voor deze aanpak. De gedachte was om de laagstbetaalde zzp'ers (onder de €16 per uur) tot werknemer te verklaren. Zo werd deze groep meer bescherming geboden en veegde Koolmees elke vorm van schijnzelfstandigheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt van tafel. Alle zzp'ers met een tarief boven de €75 per uur zouden automatisch als echte zelfstandige worden gezien. En voor de groep er tussenin moest specifiek worden bepaald of ze al dan niet aan de criteria voldoen. Zekerheid aan de onderkant, vrijheid aan de bovenkant en regulering in het midden.

Het leek op papier best mooi. Alleen kwamen er teveel bezwaren binnen tegen de uitvoerbaarheid. Vraagtekens waren er bij de bepaling van de uurtarieven en bij de bureaucratische rompslomp waarmee opdrachtgevers opgezadeld zouden worden. Ongelofelijk zonde dat het niet is gelukt om hier een werkbare wet van te maken. Want met de basisgedachte is mijns inziens helemaal niks mis. Het was ook bijzonder dat deze coalitie van vier centrumrechtse partijen hiermee onderkenden dat de arbeidsmarkt wat al te liberaal was geworden en dat meer zekerheid en regulering nodig was.

Het merkwaardige is nu dat alle belangenorganisaties blij zijn. Zzp'ers wilden de regelzucht niet, werkgevers vreesden de rompslomp en zelfs vakbonden waren opgetogen over de intrekking van de wet. Niet omdat zij de laagstbetaalden geen bescherming gunnen, maar omdat zij het minimumtarief van €16 te laag vinden. Vakbond FNV wil minstens €25. Allemaal leuk en aardig van de vakbond, maar nu hebben die onbeschermde zzp'ers aan de onderkant van de arbeidsmarkt dus helemaal niets.

In de tussentijd moeten opdrachtgevers en zzp'ers het doen met de webmodule (dat ding uit de kop van het persbericht). Die module zou het makkelijker moeten maken om te weten of iemand nu wel of geen zzp'er is of dat er sprake is van verkapt dienstverband. Maar zo'n module is hooguit een middel, het verandert aan de afbakening als zodanig niks. Wel komt via die module aan het licht dat er conforme de huidige wetgeving al ook vaak sprake is van schijnzelfstandigheid. In de Kamerbrief schrijft Koolmees:

Maar dat is nog altijd op basis van die Wet DBA en die vonden veel betrokken partijen ook onwerkbaar. Dat die afbakening helderder moet, concludeerde eerder al de commissie-Borstlap die eind januari adviseerde over de toekomst van de arbeidsmarkt. Borstlap vindt het huidige criterium niet ver genoeg gaan. Daarbij word gekeken naar de gezagsrelatie tussen opdrachtgever en zzp'er. Is sprake van gezag dat is het een dienstverband. Hij wil eraan toevoegen dat ook naar de aard van het werk moet worden gekeken. Als dat werk is ingebed in de organisatie (regulier werk dus in dat bedrijf) dan kan er eigenlijk geen sprake zijn van zzp-schap. En hij gaat nóg een stap verder:

Het kabinet moet nog altijd reageren op het advies. Ik ben benieuwd of er na de verkiezingen een meerderheid te vinden is voor zo'n vergaande aanpak. Vooralsnog zijn het maar toekomstplaatjes. Met het intrekken van het wetsvoorstel ligt er voorlopig niks op tafel.

Jobhoppers de sjaak

Even je best doen. Want hier volgt een wat technisch verhaal dat wel van groot belang is voor je portemonnee. Komt ie.

Minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken had twee grote wensen voor een nieuwe pensioenstelsel. Het pensioen moest een persoonlijk potje worden. En de doorsneesystematiek moest worden afgeschaft. Het eerste lukte niet, al zorgt het pensioenplan dat vrijdag door de ministerraad kwam wel voor een persoonlijker pensioen. Maar nog altijd zitten er veel collectieve elementen in het delen van beleggingsrisico's en zijn de keuzemogelijkheden nog beperkt.

De tweede wens draagt bij aan het persoonlijker maken van het pensioen. Nu kennen de uitkeringsovereenkomsten van de pensioenfondsen (de pensioenuitkering is een belofte vooraf) een doorsneesysteem. Jong en oud betalen evenveel premie en de pensioenopbouw van beide groepen is ook gelijk. Dat is vreemd, want die premie van jonge werknemers heeft veel meer jaren om te renderen. Dat rendement komt dus deels bij oudere werknemers terecht. Jong subsidieert oud.

Dat werkt prima bij een baan voor het leven. Want die jongeren worden vanzelf ouder en dan ontvangen ze die 'subsidie' ook. Maar deze arbeidsmarkt bestaat bijna niet meer. Mensen maken sprongen in hun loopbaan. Andere baan, andere sector, minder werken, verlof, zzp'en. Zeker als je uit dienst treedt ben je een dief van je eigen portemonnee. Dan heb je jarenlang teveel betaald (en te weinig opgebouwd) en dat haal je niet meer in omdat je die tweede helft van je pensioenopbouw misloopt.

Streep erdoor dus. En de oplossing is een gelijke premie en een ongelijke pensioenopbouw. Jongeren krijgen dus meer pensioen voor dezelfde premie, ouderen minder. Ga je halverwege je werkzame leven verder als zzp'er, dan heb je geen pensioenschade opgelopen.

En nu komt het: bij zogeheten premieregelingen moet die vlakke premie ook worden geïntroduceerd. Premieregelingen gaan niet uit van een beloofde premie-uitkering, maar alleen de premie staat vooraf vast. Wat de uitkomst wordt, bepaalt de beurs. Het is min of meer het model waar de grote pensioenfondsen nu ook naartoe moeten. Maar 1,2 miljoen deelnemers hebben dus al zo'n premieregeling, voor een belangrijk deel via verzekeraars.

Deze regelingen kennen geen doorsneesystematiek en dus geen subsidie van jong naar oud. En tóch gaat er iets veranderen. Hier is namelijk wel degelijk een directe koppeling tussen premie en opbouw, alleen is dat geregeld met een gestaffelde premie (hoger naarmate je ouder wordt) en een gelijke opbouw. Voor jongeren wordt een lage premie betaald, voor ouderen een hoge. Omdat het systeem bij de fondsen anders moet, moeten de verzekeraars mee. Ook een gelijke premie met aflopende opbouw dus.

Ben je er nog?

Als je hier de premiesystematiek aanpast, krijg je een gat in je opbouw. Stel je bent 45 jaar en er is al die jaren een relatief lage premie betaald met een bijbehorende opbouw. Maar nu komt Koolmees er tussendoor en de tweede helft van je loopbaan is er geen hoge premie meer (die premie moet immers vlak worden). Dan loop je een flink deel van je verwachte opbouw mis, een enorm pensioengat.

Tijdens de pensioenonderhandelingen is becijferd dat dit gat in totaal €7,4 miljard bedraagt. Dat is in de loop der jaren best in te lopen door de premie iets hoger te houden over de volle linie. Maar in eerste aanleg moet er flink geld bij. Het kabinet wilde niet betalen. En als dit meteen uit de premie moest worden gecompenseerd zouden die premies in de komende tien jaar met mogelijk de helft omhoog moeten.

En toen kwam de briljante 'oplossing'. Er komt een sterfhuisconstructie. Voor alle bestaande werknemers in deze regelingen verandert er niets. Dus lage premie voor jongeren, hoge voor ouderen. Alleen voor nieuwe deelnemers gaat de vlakke premie gelden. De verzekeraars waren uiteraard niet blij, want zij moeten nog decennia lang twee systeem naast elkaar draaien. Een weeffout, oordeelde het Verbond van Verzekeraars.

Maar hier houdt het niet op. Wie zijn die nieuwe deelnemers? Dat zijn niet alleen jongeren die aan hun eerste baan beginnen. Ook andere werknemers die een nieuwe baan vinden, worden als nieuwe deelnemer gezien. En dan treeft voor die groep alsnog die schade op. En die kan best in de tientallen procenten lopen, volgens het Verbond.

Dit leidde tot kopzorgen bij VCP, de vakcentrale voor hoger en middelbaar opgeleid personeel. Koolmees moest er persoonlijk aan te pas komen om de boel daar te sussen en zorgen weg te nemen. Hij redeneert: wie wisselt van baan kiest daar zelf voor en weet dus dat er schade kan zijn. Daarbij is die jobhopper mans genoeg om over arbeidsvoorwaarde te onderhandelen. Nou, ik wens al die baanwisselaars daar veel succes bij. Probeer door de bomen het bos maar eens te zien.

FNV-onderhandelaar Tuur Elzinga erkent het probleem:

Hij geeft toe dat het niet fraai is. Maar deze sterfhuisconstructie is beter dan wanneer iedereen moest overstappen zonder compensatie:

Het is wel cynisch dat een probleem bij de oude pensioenregelingen moet worden opgelost ten koste van de reeds moderne pensioenregelingen. Wie al een premieregeling had - en dus zeer bij de tijd is - wordt nu met een probleem opgezadeld. Verzekeraars zijn niet blij, maar grote bedrijven als Shell die dit treft ook niet. En toekomstige baanwisselaars komen helemaal van de koude kermis thuis.

(Lees hier over alle gedoe bij de FNV over de uitgestelde stemming.)

Song of the week - Boekhoorn raakt HEMA kwijt

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. FNV-leden saboteerden de stemming over het pensioenplan. Is dat intern gedoe of spelen er inhoudelijke bezwaren? Waarom noemen zoveel pensioenexperts de deal vaag? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/