De pensioenbesprekingen naderen de finale fase. En juist op dit moment is er chagrijn in de polder over het tweede steunpakket. Dat beloven spannende dagen te worden. Ondertussen is de polder alive and kicking bij het afscheiden van crisisadviezen. Een heuse corona-denktank analyseert de crisis en adviseert het kabinet. Hebben we er wat aan?

Veel leesplezier gewenst!

Pensioen

Het lijkt wel alsof pensioenonderhandelaars kunnen goochelen. FNV-vicevoorzitter Tuur Elzinga klapte uit de school over de eerste doorrekeningen van het Centraal Planbureau van het nieuwe pensioencontract. En wat blijkt? Iedereen gaat erop vooruit! Hij zei het pas na een langdurige heen-en-weer-gehakketak:

Ik heb die doorrekening niet gezien. En ik heb ook niet gezien hoe de pensioenonderhandelaars alle plooien gaan gladstrijken bij de overgang van het huidige pensioen naar het nieuwe contract. Dus enige argwaan is op zijn plaats. Want dat de polder bezig is met een grote herverdelingsoperatie is wel duidelijk. Elzinga spreekt liever van 'generationeel evenwichtig', maar dat betekent dat vakbonden, werkgevers en overheid de honderden miljarden gaan verdelen over de generaties en zo bepalen onder welke condities jouw en mijn pensioen overgaat naar het nieuwe contract.

De finale fase van de onderhandelingen is bereikt. Dat mag ook wel een jaar nadat er een pensioenakkoord werd gesloten. De onderhandelaars hadden er last van dat de afspraken over de AOW in dat akkoord wel heel concreet waren, maar die over pensioenen niet. Daarover waren wel contouren en doelen en een hoop wensdenken beschreven, maar duidelijke keuzes waren er nog niet gemaakt.

Dat gaf onderhandelaars dan ook de ruimte om in januari zomaar een nieuwe afslag te nemen. De 'variabele pensioenaanspraken' waar nog op gekoerst werd in het pensioenakkoord werden terzijde geschoven. Dat laatste restje zekerheid geven de vakbonden op. In ruil zijn ook de strenge rekenregels niet meer nodig. Geen zekerheid, dan ook geen rekenrente.

Nu werkt de vakbeweging een model uit dat de bonden zelf eerder een casinopensioen noemden. Dat frame werkt nu tegen ze. Daarom doet de FNV ook moeite om uit te leggen dat die term ook toen eigenlijk nogal ongelukkig was. Maar voor de achterban zal het even slikken zijn dat het laatste restje pensioenzekerheid wordt ingeleverd en de pensioenen mee zullen deinen op de golven van de beurs.

Maar daar is iets op gevonden. De toverformule is nu dat juist doordát de pensioenen onzekerder zijn, de verwachte uitkomst beter is. Dat klinkt onwaarschijnlijk. Maar is wel verklaarbaar. Zonder die knellende rekenregels mogen pensioenfondsen gaan rekenen met verwachte beleggingsrendementen. Die rendementen mogen dan worden uitgedeeld. De hoop is dat dat gemiddeld genomen wel goed komt. Maar daarmee wordt wel een gok op de toekomst genomen. Want wat als die rendementen in de komende decennia toch niet zo fantastisch zijn als was gedacht? Tja, dan valt het pensioen van toekomstige generaties tegen. Riskant daarbij is als de huidige dekkingstekorten bij de transitie worden weggemoffeld.

Begin volgende week spreken minister Koolmees van Sociale Zaken en de vakbonds- en werkgeversvoorzitters elkaar. Dan moeten ze op een rij zetten wat de laatste grote heikele kwesties nog zijn. Daar mogen hun onderhandelaars dan vrijdag de tanden op stuk bijten. Grote kans dat de chefs daarna nog eenmaal bij elkaar komen voor de laatste beslissingen. Nu maar afwachten of de sfeer in de polder goed genoeg is en of de heikele kwesties oplosbaar zijn in een paar dagen.

Ontslagboete

Verwarring in de perszaal. Toen minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken woensdag vertelde hoe de nieuwe NOW-regeling (financiële steun voor loonkosten) eruit ging zien, zei hij dit over de ontslagboete:

Huh? Ik twitterde live over de persconferentie en schreef dit citaat eerst maar letterlijk op. Schrapt hij de ontslagboete nu wel of niet? Met zijn formulering trok de minister een klein mistbankje op. Maar toch, hij schrapte de ontslagboete wel degelijk.

Meteen de allereerste vraag in de persconferentie ging hierover en toen was Koolmees duidelijker:

Maar waarom zoveel omhaal van woorden? FNV-voorzitter Han Busker vertelde later dat hij zich nogal stoorde aan 'de semantische discussie of die boete er nu wel of niet afgaat'. Maar voor Koolmees is het een principekwestie. En D66-Kamerlid Steven van Weyenberg is zijn adjudant die niet moe wordt iedereen die het maar horen wil te corrigeren als die de systematiek niet goed begrijpt.

Het ging mis toen FNV-bestuurder Zakaria Boufangacha tegenover mijn collega Joost Spijker (begonnen bij de krant midden in de coronacrisis!) zijn gal spuwde over het schrappen van de ontslagboete. Toen dit verhaal verscheen, begon het balletje te rollen, maar Boufangacha koos een frame waar Koolmees (en zijn adjudant) zich enorm aan stoorde:

Hiermee suggereerde de FNV'er dat bedrijven noodsteun kunnen aanvragen voor al hun personeel en vervolgens een deel van dat personeel kunnen ontslaan en al die steun kunnen behouden. Dat zou pas echt een subsidie op massa-ontslag zijn. Rijk worden van reorganiseren.

Sindsdien blijft Koolmees uitleggen dat het zo niet werkt. Tegenover nu.nl liet hij in een interview weten dat dit frame hem mateloos irriteert:

Hij wil zelfs niet zeggen dat de ontslagboete wordt geschrapt:

Het klopt natuurlijk. Bedrijven die mensen ontslaan moeten nu die loonsteun terugbetalen plus 50% boete daarover. In het nieuwe pakket vervalt die boete weliswaar, maar moet die steun over dat deel van het personeel nog altijd worden terugbetaald.

Maar de redenering van de FNV gaat ook op. Misschien niet zoals Boufangacha het verwoordde, maar wel zoals vicevoorzitter Tuur Elzinga het uitlegt:

De verwarring heeft bedrijven blijkbaar wel op een idee gebracht. Een subsidie op ontslag? Dat zou misschien wel een goed plan zijn, dacht men in werkgeverskring. Vanmorgen openden we de krant, alweer met een verhaal van collega Joost Spijker, waarin ondernemers precies dat bepleiten: laat de overheid meebetalen aan de ontslagvergoeding. MKB-Nederland is erover in gesprek. Ondernemersclubs ONL, Koninklijke Horeca Nederland en InRetail willen dit ook graag. De ene wil dat Koolmees de ontslagvergoeding betaalt, de ander dat hij die voorfinanciert.

Als het de minister zo steekt dat hij beschuldigd wordt van het subsidiëren van ontslagrondes, dan zal zijn antwoord wel duidelijk moeten zijn. Toch?

Herstelfase

Nederland blijft polderland. Ook al ruziën vakbonden en kabinet nu over de ontslagboete. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. En dus is Mariëtte Hamer, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER), een heuse denktank gestart. En die denktank is bepaald niet onderbemand. Want wie zitten erin?

Mariëtte Hamer (voorzitter Denktank / SER), Romke van der Veen (vice-voorzitter Denktank / kroonlid SER), Monika Sie Dhian Ho (Clingendael), Godfried Engbersen (WRR), Jet Bussemaker (RVS), Pieter Hasekamp (CPB), Kim Putters (SCP/kroonlid SER), Olaf Sleijpen (DNB), Bert Kroese (CBS), Tuur Elzinga (FNV), Rob Mulder (VNO-NCW), Raymond Puts (AWVN), Gerrit van de Kamp (VCP), Leonard Geluk (VNG), Edith Hooge (Onderwijsraad), Monique Kremer (ACVZ) en Arnoud Boot (WRR).

Dat heeft twee gevolgen, een positieve en een minder positieve. Het goede van zo'n polderaanpak is dat er consensus ontstaat over de crisisaanpak. Dat kan oeverloze debatten en richtingloosheid voorkomen. Anderzijds wordt een advies van zoveel partijen ook een beetje bloedeloos. Dan krijg je uitspraken zoals:

Maar goed, het is gemakkelijk cynisch te doen. Wat zit er wél in het advies? Behulpzaam is dat de adviseurs een poging doen de crisis in stukken te hakken, wat kan helpen om te bedenken welk beleid bij welke fase hoort. In de woorden van de denktank hebben we de volgende fases:

• De crisisfase waarin contact beperkende maatregelen noodzakelijk zijn om het aantal besmettingen terug te dringen

• De opstartfase die aanstaande is en waarvoor het kabinet een routekaart met concrete beslismomenten heeft opgesteld. De routekaart geeft zicht op een gefaseerde en restrictieve heropening van sectoren en maatschappelijke activiteiten.

• De herstartfase van onbekende duur waarin het coronavirus weliswaar met beperkende maatregelen min of meer onder controle is maar een vaccin of geneesmiddel nog niet beschikbaar is. Diverse beschermende maatregelen hinderen nog steeds het economisch en maatschappelijk verkeer. Herstel naar pre-coronaniveaus van de economie en werkgelegenheid is nog niet aan de orde. De economie bevindt zich in een recessie.

• De heroverwegingsfase waarin het middellangetermijnperspectief centraal staat en waarin mogelijk structurele hervormingen nodig zijn. Hierbij gaat het erom voorwaarden te scheppen voor toekomstige en houdbare welvaart voor iedereen. Mogelijk treedt deze fase in terwijl het coronavirus nog steeds niet overwonnen is.

Het advies is gericht op de herstelfase. Daar zitten we overigens nog niet. In die zin zou een beetje advies over de fase ervoor ook welkom zijn geweest. Want juist daar zit nu het conflict. Hoort bij het langzaam opengaan van de economie, dus een semi-lockdown, al een ander steunbeleid dan bij de volledige lockdown? Daar zeggen de polderaars wel iets over, maar het blijft nogal vaag:

Het zijn wezenlijke vragen rondom de steun aan bedrijven en werknemers. Wie blijf je op welke manier hoelang steunen? In de persconferentie van woensdag wees minister Eric Wiebes van Economische Zaken er al op dat de steun een keer ophoudt. De belastingbetaler kan niet eeuwig blijven opdraaien voor het overeind houden van complete sectoren:

Ook de polderaars verwijzen daarnaar:

Nog altijd is onduidelijk in welke fase wat van bedrijven kan worden verwacht. Laten we bedrijven die niet kunnen meekomen in de anderhalvemetereconomie omvallen? Mag een ruim restaurant wel overleven en een kleine kroeg niet? En waar baseer je die afweging op?

Opnieuw de polderaars:

Wie is dan 'in de kern bedrijfseconomisch gezond'? En wie bepaalt dat? Bij dit tweede steunpakket hebben de ministeries hier ook mee geworsteld. Liefst zou de overheid op den duur alleen levensvatbare bedrijven steunen. Want je wilt geen belastinggeld pompen in bedrijven die niet gezond zijn. Zombiebedrijven in de lucht houden met overheidsgeld is geen goed idee.

Maar ook die ministeries kwamen daar niet uit. De steunverzoeken zijn zo massaal dat banken hun handen al vol hebben aan het wegen van alle kredietaanvragen. En banken hebben nota bene de mensen en de knowhow in huis om die bedrijfseconomische afweging te maken. Als het goed is.

De polderaars wijzer er nog wel op dat aanvullende staatssteun voor sommige bedrijven nodig kan zijn. Maar dan verwijs het advies naar de criteria die de overheid nu zelf al hanteert. Dat levert dus geen extra inzichten op. Het is zelfs de vraag of die criteria zo helder zijn. Voor steun komen dan in aanmerking "grote ondernemingen die een cruciale positie in ecosystemen innemen, een omvangrijke bijdrage aan maatschappelijke uitdagingen of beleidsdoelen leveren of zeer substantiële (regionale) werkgelegenheidseffecten met zich meebrengen". Tja.

Dus KLM wel en de kroeg op de hoek niet? Een bank wel en de sportschool niet? Maar hoe zit het met onze staalindustrie? Volop in het nieuws doordat plots de Nederlandse ceo werd weggestuurd bij Tata. FD-columnist Ed Groot kwam met een prikkelende analyse:

Zo duidelijk zijn die afwegingen dus niet.

Song of the week - Kabinet komt met 2e steunpakket

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. FNV-onderhandelaar Tuur Elzinga vertelt hoe ver de besprekingen zijn over een nieuw pensioenstelsel. De onderhandelingen naderen de finale fase. Komen ze eruit nu het chagrijn tussen vakbonden en kabinet toeneemt? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/