• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #91: hoe diep wordt de economische crisis en welke steun hoort daarbij?

Achter de cijfers - Editie #91: hoe diep wordt de economische crisis en welke steun hoort daarbij?

May 16, 2020

Steeds pregnanter komt naar voren dat de coronacrisis niet alleen een gezondheidscrisis is maar ook een economische ramp. Dat wisten we natuurlijk al, maar nu de cijfers over besmettingen en ic-opnames verbeteren is daar meer aandacht voor. Helaas is de crisis niet voorbij als branches weer mogen openen. Deze week pluis ik de kwartaalcijfers van het CBS uit. En kijk ik vooruit naar het tweede steunpakket.

Dank voor de vele reacties de afgelopen weken. Fijn om te weten dat de nieuwsbrief goed gelezen wordt en dat de analyses op prijs wordt gesteld. Een goed weekend gewenst en veel leesplezier, al is 'plezier' bij al dat slechte nieuws misschien een beetje misplaatst.

Hou je haaks!

Krimp

De economie is gekrompen met 1,7%. Nou, dat valt toch reuze mee? Zou je denken. Maar dit kwartaalcijfer is vertekenend. Zelfs minister Eric Wiebes van Economische Zaken kon niet over zijn lippen krijgen dat het zoveel erger had kunnen zijn:

"Er is nog een heel grote onzekerheid. Dus wat het dit jaar betekent en wat het volgend jaar betekent, is echt nog geen zinnig woord over te zeggen."

Geen zinnig woord van Wiebes. Begrijpelijk.

Maar laten we het cijfer toch even verder uitdiepen. Het gaat om de economische groei in het eerste kwartaal van 2020 ten opzichte van het vierde kwartaal van 2019. Vaak vergelijken we een periode dit jaar met dezelfde periode van vorig jaar. Maar om een omslag te kunnen zien wordt vaak naar kwartaal op kwartaal gekeken. Ook bij het vaststellen van een recessie. Dan moet je twee keer achter elkaar van kwartaal op kwartaal krimpen. Zo ver is het in Nederland nog niet. Volgend kwartaal met zekerheid wel.

De lockdown ging in Nederland pas halverwege maart in, dus in dit kwartaalcijfer over 13 weken zitten maar 2 weken lockdown. Voor CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen was dat eerder dit jaar nog reden om een positieve groei te voorspellen:

Bij de start van de lockdown was voor deze CBS-man nog nauwelijks voor te stellen dat die twee weken zó dramatisch zouden zijn dat de hele groei van de elf weken ervoor omgetrokken zou worden. Met dat perspectief kun je ook tegen die -1,7% aankijken.

Groeicijfers op maandbasis geeft het CBS niet. Maar de consumptie en de export weten we wel over de maand maart. En dat was niet best. Dan krijg je plaatjes zoals dit:

In tal van landen zijn de consumptieve bestedingen ingestort. Met gesloten sectoren is het moeilijker geld uitgeven. We gingen dan wel meer inkopen bij de supermarkten, de weggevallen uitgaven aan restaurants en cafés maakte dat niet goed. Volgens het CBS is dit de grootste daling van de consumptie sinds de Tweede Wereldoorlog.

Je houdt je hart vast voor het tweede kwartaal, waarin de maanden april en mei zitten met een volledige lockdown en juni waarin de lockdown voorzichtig ten einde komt.

Nederland deed het verhoudingsgewijs nog relatief goed. Of minder slecht, kun je beter zeggen. De krimp in Duitsland, België, Frankrijk en Italië was forser. Het ziet ernaar uit dat de mate van lockdown daar één op één mee samenhangt.

Het economisch bureau van ING had de strengheid van de lockdown afgezet tegen de groeicijfers die tot dan toe bekend waren. Dit kwam een dag uit voor de Nederlandse en Duitse cijfers:

Op de verticale as staat een index op basis van mobiliteitscijfers die Google verzamelt. Hoe meer bewegingen er zijn richting winkels en werk, hoe hoger dat cijfer. Een soepele lockdown laat veel bewegingen toe, een strenge lockdown weinig. Nederland en Duitsland passen volgens de ING-economen goed in dit plaatje. In Nederland was de lockdown iets soepeler en is de economische krimp kleiner.

Overigens zegt dit niks over: a) de juistheid van het beleid - want dat heeft alles met gezondheid en de heftigheid van corona-uitbraken te maken en b) de onderliggende crisis. Over dat laatste: we zijn nu erg gericht op kappers, horeca en sportscholen. Maar als die weer open zijn (weliswaar onrendabel), dan is de crisis niet voorbij. Wellicht komt er dan weer meer aandacht voor al die andere sectoren die ook in een diepe crisis zijn. Want we moeten niet vergeten dat tal van exportgerichte sectoren, zoals de industrie, niet ook al lijden onder deze mondiale economische crisis. Dat zal niet over zijn als de lockdown voorbij is.

Vanaf het derde kwartaal moet de economie wel razendsnel opveren. Maar ook pas dan wordt zichtbaar wat de langdurige schade zal zijn. De hoop op een V-vormige crisis, waarbij alle ellende volgend jaar voorbij is, heeft inmiddels ook het Centraal Planbureau opgegeven. Omdat aan de werkloosheid niet is af te meten hoe heftig de crisis is - de overheidssteun zorgt er vooralsnog voor dat veel mensen in dienst blijven - keek het CPB naar de daling van het aantal gewerkte uren. En die nam eind maart met 13% af ten opzichte van begin maart. Directeur Pieter Hasekamp:

"Van de variant met de V-vorm, met een hevige, maar korte recessie kunnen we wel afscheid nemen, helaas. (...) De daling van het aantal gewerkte uren is tekenend voor de klap die de economie heeft gekregen."

Boze bonden

Wat gebeurde daar nou precies? Aan tafel bij talkshow Op1 gingen Hans de Boer, voorzitter van werkgeversclub VNO-NCW, en PvdA-leider Lodewijk Asscher met elkaar in debat. Het kabinet wil de ontslagboete schrappen op de loonsteun, waardoor bedrijven steun kunnen ontvangen én mensen kunnen ontslaan. De Boer voor, Asscher tegen.

Maar dan komt Rogier van Boxtel, D66-prominent en NS-baas er tussendoor. Hij onderbreekt De Boer - tot diens irritatie:

"Het zou wel interessant zijn als we de geschiedenis terughalen dat werkgevers en vakbonden op gaan zoeken om samen door deze crisis te komen."

Voor de werkgeversvoorzitter is dit een vervelende interruptie, want Van Boxtel is nota bene lid van het bestuur van VNO-NCW. Vervolgens wijst De Boer hem terecht en zegt dat er allang goed in de polder gepraat wordt - wat waar is. Afgelopen woensdag weer spraken de voorzitters van VNO-NCW, MKB-Nederland, FNV, CNV en VCP met de ministers Wouter Koolmees van Sociale Zaken en Eric Wiebes van Economische Zaken.

Maar waar Van Boxtel op hint (in het filmpje op 9.28) is dat het overleg in de polder goed wás totdat Koolmees het schrappen van die ontslagboete op tafel legde. CNV-voorzitter voelde zich hierdoor totaal overvallen:

"We zitten elke week met de minister om tafel. Ik vind het een blamage dat ik dit plan dan via de televisie moet horen."

En FNV liet zich meteen al negatief uit over het plan. Bestuurder Zakaria Boufangacha:

"De afgelopen periode is al massaal afscheid genomen van mensen met een flexcontract terwijl de werkgevers ook worden gecompenseerd voor deze loonkosten. Wij vrezen voor een vergelijkbaar scenario bij vaste banen als je geen clausules oplegt voor bedrijven die steun willen.”

Bij de verdediging van deze pijnlijke maatregel probeerde Koolmees uit te leggen in welke fase van de crisis we nu zitten. Hij had het over de uitbraakfase, de overgangsfase, de normalisatiefase en de vaccinfase. Ik neem aan dat hij hier min of meer de terminologie van zijn collega Hugo de Jonge van Volksgezondheid overneemt die spreekt van een uitbraakfase, de overgangsfase en de controlefase. Volgens De Jonge bevinden we ons nu in de overgangsfase:

Binnen deze fase zijn reeds de eerste stappen gezet met betrekking tot de basisscholen en kinderopvang, en mogelijkheden voor georganiseerd sporten in de buitenlucht voor jongeren tot en met 18 jaar. Het kabinet wil in aanvulling hierop nu stap voor stap en op een verantwoorde manier verder op het pad van versoepeling richting de controlefase, zo stelde hij op 6 mei:

"Binnen deze fase zijn reeds de eerste stappen gezet met betrekking tot de basisscholen en kinderopvang, en mogelijkheden voor georganiseerd sporten in de buitenlucht voor jongeren tot en met 18 jaar. Het kabinet wil in aanvulling hierop nu stap voor stap en op een verantwoorde manier verder op het pad van versoepeling richting de controlefase."

Het is heel goed dat zowel aan de gezondheidskant als aan de economische kant een poging wordt gedaan de crisis in stukken te hakken. Dat geeft een kader. Zo kun je voor jezelf duidelijk maken welk doel je in welk moment van de crisis nastreeft en waar naartoe je onderweg bent. Wat ik daarbij overigens mis is dat Koolmees, Wiebes en Financiën-collega Wopke Hoekstra dat expliciet opschrijven. Waarom is er van hun zijde nog altijd geen goed opgeschreven en onderbouwd sociaal-economisch en financieel-economisch plan, inclusief geactualiseerde scenario's van het Centraal Planbureau?

Maar goed, de overgangsfase dus. Nu branches weer voorzichtig opengaan is volgens Koolmees een ander steunpakket nodig. Daar valt wel het een en ander op af te dingen. Om te beginnen lijkt mij dat de economische fases steeds volgen op de gezondheidsfases. Het lijkt me logisch dat de een met vertraging na de ander komt. Je laat je economische beleid reageren op de fase waarin je bent met de corona-bestrijding. Als sommige sectoren mogelijk op 1 juni opengaan, hoort daar dan ogenblikkelijk een nieuw steunbeleid bij?

Ik snap de stap van Koolmees. Vroeg of laat zijn reorganisaties en ontslagen onvermijdelijk. Maar kun je daartoe al besluiten als die branches nog niet eens open zijn? Kun je niet net zo goed stellen dat Nederland tot 1 september nog in een lockdown zit? Weliswaar wordt die stapsgewijs afgebouwd, in die zin een overgangsfase, maar is het wel zo logisch dat bij het openen van branches per definitie een ander beleid hoort? Je weet nog niet eens zeker of de sportscholen per 1 september open gaan, om maar een dwarsstraat te noemen. Je weet niet eens zeker of je binnenkort toch een stap terug moet zetten omdat het openen iets te snel blijkt te gaan.

En als je dan vindt dat bij deze fase hoort dat werkgelegenheid niet maximaal en niet in alle gevallen behouden hoeft te blijven, welk sociaal-economisch beleid heb je dan klaarstaan? We horen Koolmees dan wat mompelen over scholing. Maar welke initiatieven heeft hij per 1 juni opgetuigd? Is steunpakket 2.0 uitgebalanceerd, waarbij werknemers enerzijds een beetje bescherming kwijtraken maar anderzijds er iets voor terugkrijgen?

NRC-columnist Marike Stellinga stelt het scherp:

"Juist op hulp aan mensen zonder werk, zoals begeleiding en omscholing, is door vorige kabinetten-Rutte flink bezuinigd. Het resultaat: Nederland geeft minder uit aan activerend arbeidsmarktbeleid dan andere Europese landen, stelde de WRR in januari. We hebben de infrastructuur voor zo’n grote hulpoperatie dus niet."

(Lees de column van Marike Stellinga of die van mij. In dit artikel laat ik enkele arbeidsmarktexperts aan het woord over het plan van Koolmees.)

Boze bonden (2)

Nog een kleine nabrander. Komen Koolmees, werkgevers en vakbonden er dan wel uit met die ontslagboete? Geen idee. Maar opvallend genoeg kwam Asscher in Op1 wel meteen met een compromis. Waarom laat je die ontslagboete niet staan? Maar geef je individuele bedrijven de mogelijkheid om met or of vakbond afspraken te maken over ontslag als dat nodig is om een faillissement te voorkomen?

Oftewel: de regel is, bij steun geen reorganisatie. Maar als een bedrijf dan dreigt om te vallen, kun je hierop een uitzondering maken. In goed overleg. Werkgeversvoorman De Boer hapte nog niet. Toch kwam deze optie ook voorbij in een dubbelinterview dat NRC had met De Boer en FNV-voorzitter Han Busker:

De Boer: „Het eerste pakket was conserverend bedoeld. Han en ik wilden niet dat iedereen in een keer in de WW werd gemieterd. Het tweede pakket zal iets meer faciliteren dat bedrijven zich kunnen aanpassen om te overleven.”

Busker: „Het zomaar afschaffen van de ontslagboete gaat tot een enorme toestroom naar WW en bijstand leiden. Dat kan niet de bedoeling zijn. We willen nog steeds banen en inkomens overeind houden. Als een ondernemer in nood komt en zijn eigen oudedagvoorziening moet opeten, gaat mij dat ook aan het hart. Daarom moeten bedrijven en werknemers bij elkaar gaan zitten en kijken hoe ze ontslagen kunnen voorkomen, of mensen die ontslagen worden perspectief bieden.”

Als dan de interviewer vraagt of uitzonderingen op die ontslagboete mogelijk zijn, mits dat in goed overleg gaat met de vakbond, komt een probleem boven tafel. Bonden en bedrijven zijn vaak niet on speaking terms.

De Boer:

"Op centraal niveau hebben Han en ik een goede verstandhouding. Maar die goede verstandhouding is er in de sectoren heel vaak niet. Die cao-onderhandelaars hebben eigenlijk de pest aan elkaar.”

En FNV-voorman Busker bevestigt dat. Dat zag je al gebeuren bij detailhandel en horeca. Toen vanuit die hoek werd gesuggereerd vakantiedagen door te schuiven of misschien zelfs op te offeren, was de FNV des duivels. En dat had alles te maken met oud zeer, langlopende problemen en slechte verhoudingen.

Het compromis blijft interessant. En De Boer en Busker zeggen in het interview plechtig dat ze er samen uit gaan komen. Kan Van Boxtel toch nog tevreden zijn.

Song of the week - Nieuwe cijfers van CBS

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Het kabinet sleutelt aan een nieuw steunpakket voor ondernemers en zzp’ers. Welke regelingen worden verlengd, uitgebreid of afgebouwd? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

Reply

or to participate.