• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #90: nu de luiken weer open gaan, is de vraag: hoe diep is de economische crisis?

Achter de cijfers - Editie #90: nu de luiken weer open gaan, is de vraag: hoe diep is de economische crisis?

May 09, 2020

Af en toe maak ik kleine uitstapjes naar niet-corona-onderwerpen. Zo niet deze week. Dit is weer een nieuwsbrief geheel gewijd aan de coronacrisis. Nu branches weer opengaan wordt het tijd om na te denken over de economische crisis. Hoe groot is de schade? Hoelang blijft het kabinet steun uitdelen? En tegen welke condities?

Hopelijk is de nieuwsbrief weer informatief. Dank voor de vele reacties van de afgelopen tijd. Ik stel feedback zeer op prijs.

Veel leesplezier en hou je haaks!

Corona

Raar eigenlijk. Twee weken begreep ik niet waarom het kabinet niet meer duidelijkheid gaf aan ondernemers. Waarom kon er geen doorkijkje worden gegeven? Waarom kon er niet één branche met protocollen open, bij wijze van experiment? En nu gooit het kabinet de boel in stappen open en ben ik argwanend en terughoudend. Gaat dit niet ineens weer veel te snel?

Is het dan nooit goed? Zo voelt mijn eigen gevoel daarbij. Dan toont het kabinet dat veelgevraagde perspectief en heb ik daar weer wat over te klagen. In mijn column deze week beschreef ik die gemengde gevoelens ook en bestempelde ik mezelf maar als zeurpiet, om die kritiek alvast voor te zijn.

Wat mij vooral frappeert is de enorm snelle omslag. Twee weken geleden schreven collega Alexander Bakker en ik nog hoe minister Eric Wiebes van Economische Zaken in het Catshuis vergeefs de brancheprotocollen presenteerde:

„Wiebes heeft echt gevochten om minstens één voorbeeldsector na 28 april de ruimte te geven”, vertelt een ingewijde. De minister hoopte dat of de bioscopen, of de sportscholen, of de vakantieparken aan de slag mochten met hun protocol, zeggen Haagse bronnen. „Maar hij heeft het gewoon niet gehaald”, zegt een betrokkene. Een ander zegt: „Wiebes legt gewoon onvoldoende gewicht in de schaal.”

En nu gaan de kappers open, de zwembaden, rijscholen. Een maand later de horeca. En na de zomer sauna's en sportscholen. Het omslagpunt was de persconferentie van twee weken geleden waarin de economie eventjes niet meer leek te bestaan. Dat beschrijft NRC vandaag in een reconstructie:

Een NOS-journalist vraagt op bozige toon: „Al weken zegt u dat Nederland zich voorbeeldig gedraagt en wat krijgen mensen ervoor terug? Nog eens drie weken verlenging.” Op sociale media krijgt de NOS kritiek, maar intern begrijpt het kabinet: we hebben het verkloot. Als dit de stemming in het land is, dan zijn de preekjes niet langer effectief.

Het was inderdaad interessant om te zien dat de persconferentie van premier Rutte afgelopen week juist een antwoord was op die veel bekritiseerde vraag van de NOS twee weken eerder. Nu ligt de nadruk erop dat we dit zelf als samenleving gepresteerd hebben. De preek bleef achterwege, de versoepelingen werden gepresenteerd als beloning.

De verwarring blijft. Rond de mondkapjes bijvoorbeeld. Waarom moeten we met een zelf gepunnikt mondkapje in het OV gaan zitten - op straffe van een boete - terwijl contactberoepen die mondkapjes niet hoeven te gebruiken omdat ze geen aantoonbaar nut zouden hebben? Waarom is die 1,5 meter enerzijds heilig maar legt het kabinet zich er nu alweer bij neer dat die 1,5 meter in sommige gevallen gewoon niet hanteerbaar is? Wat staat nu voorop: veiligheid of een pragmatisch nieuw normaal?

Natuurlijk zijn de cijfers over besmettingen, ziekenhuisopnames en ic-bezetting allemaal de goede kant op gegaan. En ook in een hoog tempo. Hartstikke goed nieuws. Maar experts kijken daarnaast vooral ook naar de besmettingsgraad, de zogeheten R0. Die drukt uit hoeveel mensen een besmette persoon zelf weer besmet. Die ligt net onder de 1 en kan gemakkelijk weer boven de 1 uitkomen als zoveel branches opengaan.

Gezondheidseconoom Xander Koolman maakt zich dan ook zorgen. Hij vindt dat we net iets te vroeg open gaan en vreest voor een situatie zoals in Denemarken:

"Dat dit risico niet denkbeeldig is, blijkt uit Denemarken. Daar is enkele weken geleden gekozen voor versoepeling van de lockdown. De verspreiding nam vervolgens toe, en het risico op een nieuwe uitbraak ook. Denemarken kan zich echter meer veroorloven dan Nederland, omdat het virus daar bij minder mensen rondgaat. Mocht de verspreiding daar stijgen tot een niveau waarbij een besmette persoon meer dan een ander besmet, dan zal de ic niet snel overbelast raken."

De dag na de persconferentie nam Rutte alweer wat gas terug. De routekaart blijkt zeer conditioneel. Pas een week voor 1 juni besluit het kabinet of de horeca ook echt open kan. Het Outbreak Management Team heeft ook nog helemaal niet geadviseerd over deze versoepelingen. Terecht bevroeg PvdA-leider Lodewijk Asscher de premier kritisch op zijn strategie. Wil hij het virus nu indammen of het vooral beheersbaar houden?

Rutte blijft gewoon naar zijn nationale toespraak verwijzen en stelt dat zijn koers ongewijzigd is. Juist dat bevreemdt. Want in die toespraak stelde hij nog dat groepsimmuniteit het doel was. Het virus moest beheerst rondgaan, waarbij zoveel mogelijk niet-kwetsbaren besmet zouden raken. Dan is het van belang dat de ic niet overbelast wordt, maar grootschalige besmetting uitgesmeerd over een lange tijd is precies de bedoeling. Het OMT stelt dat dat allang niet meer de strategie is.

Ik heb alle begrip voor de moeilijkheid van deze situatie. Maar heldere communicatie blijft nog altijd uit. De routekaart van deze week draagt niet echt bij aan die helderheid. En juist dat geeft me een ongemakkelijk gevoel, ook al ben ik blij dat ik weer naar de kapper kan en hoezeer ik het ondernemers gun dat bedrijven weer open kunnen.

Tweede steunronde

En dan de ontnuchterende waarheid. Vanaf de tweede steunronde zullen reorganisaties en collectieve ontslagen volop mogelijk zijn. Het ministerie van Sociale Zaken hield de afgelopen dagen de kaken op elkaar, zodat minister Wouter Koolmees bij talkshow Op1 kon vertellen hoe hij bedrijven vanaf 1 juni tegemoet gaat komen:

"In het eerste pakket hebben we een boete op ontslag. Voor de volgende fase ligt dat niet voor de hand. Stel dat een bedrijf in problemen komt en sommige mensen moet ontslaan om andere banen te redden dan moet we dat aanpassingsvermogen ook in onze economie introduceren."

Er ligt nog geen brief bij de Tweede Kamer, het tweede steunpakket is ook nog niet af, maar de nieuwe contouren zijn al wel duidelijk. Nu is het zo dat de 110.000 bedrijven die voor 1,8 miljoen (!) werknemers loonkostensteun hebben gekregen van het UWV geen collectief ontslag kunnen aanzeggen. Doen ze dat wel, dan volgt een boete. Maar die tijd is in fase twee over. Het overeind houden van banen wordt dan ondergeschikt gemaakt aan het overeind houden van bedrijven:

"Die steun is gewoon nodig om ondernemers ook in de volgende fase van de crisis er doorheen te helpen."

Bij de presentatie van het pakket in maart werd gezegd dat deze regeling in ieder geval zou gelden van 1 maart tot 1 juni en daarna nog een keer drie maanden verlengd kon worden. Nu blijkt met die verlenging ook het karakter van de regeling fundamenteel te veranderen. Waarom?

"Het duurt langer dan we eerder dachten. Sommige bedrijven gaan failliet, er gaan mensen hun baan verliezen. (...) We gaan niet iedereen kunnen redden. Maar we gaan wel ons best doen om zo veel mogelijk bedrijven te ondersteunen om dit investeren in mensen, in scholing om te zorgen dat mensen aan een andere baan kunnen komen."

Hoe dat er precies uitziet, is nog onduidelijk. Verschilt dat substantieel van de systematiek met transitievergoeding die bij ontslag nu ook al geldt? Waaruit ook scholing kan worden betaald. Ik vermoed dat sommige politieke fracties en de vakbonden hier wel vraagtekens bij gaan stellen.

Ik begrijp de redenering van Koolmees op zichzelf wel. Het is een illusie te denken dat je de economie maandenlang kunt bevriezen en dan tijden later kunt ontdooien zonder dat er iets is veranderd. Deze crisis zal nu eenmaal een forse impact hebben op bedrijven en werkgelegenheid. Kijk maar naar de 30 miljoen werklozen in de Verenigde Staten.

Maar deze regeling was in eerste instantie bedoeld als steun via bedrijven voor werknemers. Het verving de werktijdverkorting waarin personeel tijdelijk een WW-uitkering kon krijgen. Het is dus steun voor mensen die dreigen werkloos te raken. Nu wordt het steeds meer een steunpakket dat vooral op de ondernemers zelf is gericht. Is het dan nog passend dat de looncompensatie oploopt tot maar liefst 90%? Of stopt Koolmees er echt zware scholingsverplichtingen in? Dan had hij daar wel meer over mogen vertellen bij Op1.

De tweede steunronde komt met aanvullende voorwaarden. Bonussen, inkoop eigen aandelen en uitbetalen van dividend zijn straks niet toegestaan. Dat klinkt heel ferm en het klinkt wellicht als een soort compensatie voor het feit dat de regeling straks werknemers veel minder bescherming biedt. Maar het is meer een kwestie van logica. Natuurlijk kun je als zwaar verlieslatend bedrijf geen dividend uitkeren. Gevallen zoals Booking.com voorkom je er niet mee, want daar ging de ophef over hoe het bedrijf in het verleden heeft gehandeld. Nu lijdt het concern ook grote verliezen en zal er van uitbetalen van dividend en inkoop eigen aandelen voorlopig sowieso geen sprake zijn.

En de economie?

Soms helpt het om naar de bekende weg te vragen. Daags na de persconferentie van premier Rutte maakte ik een verhaal met als basisvraag: is de economische crisis nu voorbij? Ik wist dat het antwoord 'nee' zou zijn. Maar het artikel bleek toch enorm goed gelezen te worden, omdat het blijkbaar helpt om steeds weer uit te leggen in welke situatie we zijn beland.

Toen ik Marieke Blom, hoofdeconoom van ING Nederland, belde hoefde ze ook niet lang na te denken over het antwoord op mijn vraag:

"Nee. Alle gevolgschade moet nog komen, dit was slechts het begin. We gaan van een heel acute fase naar eentje waarin de echt economische impact merkbaar zal zijn.”

De lockdown is in zekere zin vertekenend. Uit de statistieken zal ongetwijfeld blijken dat we nu op het dieptepunt van de recessie zitten. Dat schreef Bloomberg ook onlangs. De diepste dip bereiken we uiteraard als de lockdown het meest vergaand is. Als circa een vijfde van de economie op slot zit om het virus in te dammen, dan heeft dat (tijdelijke) dramatische effecten. Nu het slot er voorzichtig weer afgaat, zal de krimp dus vanzelf verminderen.

Maar twee kanttekeningen:

1) Ook als branches weer geopend worden, zal het niet zomaar business as usual zijn. De 1,5 meter-economie komt met forse beperkingen. Het is de vraag of kappers en restaurants weer rendabel kunnen draaien als ze straks weer open zijn. Om van concertzalen en theaters nog maar niet te spreken. Daar wees minister Koolmees van Sociale Zaken bij Op1 ook al op.

En dan is nog de vraag of de consument weer komt. Natuurlijk zal er in het begin een enorme inhaalvraag zijn. Een run op restaurants en kappers ligt voor de hand. Maar het zal vermoedelijk een beperkt deel van de consumenten zijn die dat doet. Dat wijst een onderzoek van EenVandaag ook uit.

En 2) staar je niet blind op gesloten sectoren. Veel meer bedrijven dan alleen kapperszaken, sportscholen en kroegen hebben last van de crisis. De bouw vreest op den duur ook de gevolgen. En veel bedrijven in de metaal en technologische industrie ondervindt nu al een forse terugloop. Kijk naar deze resultaten van een onderzoek door brancheorganisatie FME-CWM:

Er is sprake van een enorme vraaguitval en extreem verstoorde handel. Marieke Blom van ING:

„Er is zoveel verlies geleden door ondernemers, er zijn zoveel investeringen niet doorgegaan, er zijn zoveel vacatures niet opengesteld. Om nog maar niet te spreken van wat er in de wereld om ons heen gebeurt. Deze crisis is overal, over de hele wereld. Daardoor is er grootschalige uitval van vraag, waar bijvoorbeeld de industrie ook last van heeft. In minder getroffen sectoren is sprake van 5, 10 of 15 procent lagere vraag. Dat zijn echt ongekende percentages.”

Minister Eric Wiebes van Economische Zaken onderkent de heftigheid van de crisis. Opnieuw bij Op1 beschreef hij wat dit betekent. Nu is het tijd om na te denken over het aanzwengelen van de economie. Dat kan met investeringen. Niet alleen in bruggen of wegen, maar vooral ook in scholing. Juist nu moet geïnvesteerd worden in mensen die hun baan (dreigen te) verliezen. Hopelijk komt het kabinet er in alle hectiek aan toe om grondig na te denken over de manier waarop deze crisis wordt opgevangen voor de langere termijn. En hopelijk denken politieke partijen nu na over wat dit betekent voor hun verkiezingsprogramma's en daarmee voor hun inzet van de verkiezingen in maart.

Song of the week - De kappers gaan weer open!

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Het kabinet maakte een verrassende draai: plots mogen allerlei branches weer open. Waarom eigenlijk? En hoeveel steun trekt het kabinet nog uit voor ondernemers? Bij een oplopende staatsschuld is het de vraag wie straks opdraait voor de kosten van de crisis. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

Reply

or to participate.