Op deze stille zaterdag was in de ochtenduren alleen het getik van het toetsenbord te horen. Het is prettig om deze tijd, waarin zoveel gebeurt, mijn gedachten te ordenen. Net als voorgaande weken begin ik met een persoonlijker getint verhaal over de coronacrisis. Went het al? Snakken we naar de exit? Of beseffen we eindelijk hoe ernstig de situatie eigenlijk is? Verder een kort verslag van de heftige strijd in Europa. En een eerste verkenning van de 1,5 meter-economie.

Fijn om weer zoveel reacties te krijgen. Dat stel ik zeer op prijs. Ik hoop dat deze nieuwsbrief weer informatief is.

Blijf gezond, hou je haaks!

Corona

Was dit de week van berusting? Berusting dat we het voorlopig moeten doen met de beperkingen? Dat veronderstelt dat iedereen min of meer zijn draai heeft gevonden. Maar eerlijk, ik vind die draai helemaal niet. Ik ervaar de beperkingen in werk, gezin, school, privé nog als net zo vreemd, kaal en verontrustend als in de eerste week.

Of was dit de week van het snakken naar de uitgang? De discussie over de exit-strategie is ingezet. Eerst door opiniemakers, toen door belangenbehartigers en inmiddels door zo'n beetje iedereen. Alle kranten schrijven over de weging tussen gezondheid en economie. Snakken we naar het einde van deze coronacrisis?

Of was dit de week van het besef? Dat besef dat altijd maar zo langzaam indaalt. Bij mij, bij mijn gezin, bij collega's. Misschien ook bij onze leiders en de deskundigen? Eerst konden we in China zien hoe de coronacrisis eruit ziet, toen zagen we het in Italië. Maar dachten we niet lange tijd: dat komt hier niet? Of: als het komt, dan pakken wij dat beter aan?

Eerlijk is eerlijk, ook ik beschouwde de corona-epidemie aanvankelijk als iets wat zich vooral dáár afspeelde. Kustaw Bessems beschrijft dat in de Volkskrant op een goudeerlijke manier:

Onze ervaring met dergelijke epidemieën is veel beperkter dan in Aziatische landen. En toch ben je snel geneigd - ik dan toch - om bij beelden van mondkapjes in het Chinese straatbeeld te denken dat men overdrijft. Wij weten beter. Mondkapjes geven schijnveiligheid, zo blijven onze deskundigen en ministers volhouden.

Toch had ik begin maart ook al een unheimisch gevoel. Het is nuttig om voor jezelf die tijdlijn weer eens langs te lopen. Op 9 maart gaf premier Mark Rutte RIVM-baas Jaap van Dissel nog een hand, vlak nadat hij de natie had geadviseerd elkaar vooral geen handen meer te geven. Lachen joh.

Enkele dagen daarvoor had ik via via gehoord dat ABN Amro intern al had verboden om met meer dan 20 mensen tegelijkertijd in een ruimte te zijn. Dat was op 5 maart. Al snel werd dat maximum teruggebracht naar 10. Toen Rutte geen handen meer wilde geven, werkte de bank al in A- en B-teams. Ruim voordat Nederlanders werden geadviseerd zoveel mogelijk thuis te werken, deed 99% van de bank dat al.

Wisten zij iets wat wij niet wisten? Ik zag toen al dat grote (internationale) bedrijven het kabinetsbeleid steeds een paar stappen voor waren. Ik hoorde in die dagen ook van een accountantskantoor dat per direct alle vergaderingen had afgelast. Die concerns keken naar Azië en leken de consequenties van wat ze daar zagen direct veel serieuzer te nemen.

Maar goed, de week van het besef. Zo voelt het. Het besef dat dit alles veel ernstiger en vooral langduriger is dan we hadden durven denken toen we aan de lockdown begonnen. In het begin dacht ik dat we dit even moesten uitzitten en dat we dan de draad weer zouden oppakken. Economische analyses bevestigden mij ook in deze (misplaatste) hoop. Een snelle en korte dip en dan gaat alles weer verder zoals voorheen. Het economische beleid van het kabinet is ook daarop gericht: een bevriezing van de economie en dan kunnen we weer ontdooien.

Nu is het besef: dit blijft voorlopig onder ons. En hoe lang voorlopig duurt? Wie het weet, mag het zeggen.

Ik ben - mede dankzij het uitmuntende artikel van Kustaw Bessems - ook gaan realiseren: de roep om een exit komt niet voort uit een onderschatting van de problemen. De exit is niet nodig omdat de beperkingen overdreven zouden zijn. Niet omdat het zonde is van al die economische schade in ruil voor een jaartje extra voor een 80-plusser - de wending die het debat aanvankelijk kreeg.

Nee, de roep om een exit komt voort uit het besef dat dit zeer ernstig is. Juist als je je realiseert dat we voorlopig nog in een coronacrisis zullen zitten, is het noodzakelijk na te denken over een nieuwe manier van leven, een nieuwe manier van met elkaar omgaan en dus ook een nieuwe manier om de samenleving en de economie weer te openen. Zo begrijp ik ook premier Rutte die weigert gezondheid en economie als een tegenstelling te zien. Naarstig moet worden gezocht naar een manier waarop beide hand in hand gaan.

Zo is de exit niet iets waar je naar hunkert, waar je naar verlangt. Nee, die exitstrategie is een bevestiging van de uitzichtloosheid van de situatie. Ik aarzelde om dat woord 'uitzichtloosheid' te gebruiken. Rutte noemt dat het 'nieuwe normaal'. Zo ver ben ik blijkbaar nog niet. Om dat normaal te noemen. Dat besef moet nog indalen.

1,5 meter-economie

Hans de Boer, voorzitter van werkgeversvereniging VNO-NCW, riep het kabinet bij WNL op Zondag op om na te gaan denken over een voorzichtige opheffing van de beperkende maatregelen. Hij en zijn ondernemersachterban hoopt dat de economie weer op kan starten na de meivakantie. Hij wilde weer 'gas geven'. De werkgeversvoorman riep zelfs op extra bouwimpulsen te geven, vanuit het Rijk en vanuit de gemeenten. Dat laatste lijkt me allemaal prima, alleen is de bouw nu niet de meest getroffen sector. De impuls zal een beetje helpen, maar niet voor de zwaarst geraakte bedrijven in horeca, retail en reisbranche.

De oproep van De Boer blijkt geen losse flodder te zijn. Intern wordt wel degelijk al nagedacht over de exit. Je merkt het ook in de dubbele boodschap van premier Rutte. Enerzijds blijft het benadrukken hoe belangrijk het is om je nú te blijven houden aan de beperkingen en adviezen. Anders worden alle resultaten tenietgedaan. Anderzijds bereidt hij ons voor op het nieuwe normaal, een samenleving waarin de 1,5 meter de norm zal blijven.

Minister Eric Wiebes van Economische Zaken is de exit-minister. Hij is degene die voorzichtige heropening van de economie vorm moet gaan geven. Dat wordt nog een hele puzzel. Want het is zaak om per bedrijfssoort te bedenken hoe je kunt werken met inachtneming van de richtlijnen van het RIVM.

In de retail is dit al bedacht. Daar zijn protocollen voor veilig winkelen. Veilig voor het personeel en voor de klant. In de winkels merk je dat ook. Het is geen feest om nu te winkelen, maar het kan wel. Her en der gaan winkelketens dan ook weer open. In kledingwinkels betekent dit soms dat je alleen op afspraak kunt shoppen.

In elke branche wordt nu aan dergelijke protocollen gewerkt. Vanuit VNO-NCW wordt dat gecoördineerd en afgestemd met Economische Zaken. Voor de bouw is het weer anders, dan voor de winkels. In een kantoor is het weer anders dan in het openbaar vervoer. Het zal betekenen dat relatief veel thuis gewerkt blijft worden, dat gewerkt wordt in A- en B-teams, dat de capaciteit van theaterzalen, restaurants en bussen en treinen veel beperkter wordt gebruikt.

Cruciaal is belasting van de intensive cares. De cijfers daarvan gaan voorlopig de goede kant op. Behalve als er in deze Paasdagen een potje van maken. Als het aantal besmettingen en vooral het aantal ziekenhuisopnames weer hard oploopt, dan verschuiven de exit-plannen. Cruciaal is ook het onderzoek van het RIVM naar de rol van scholen. Welk risico lopen kinderen en kunnen scholen besmettingshaarden zijn? Dat onderzoek wordt half april verwacht. Als de scholen dicht moeten blijven, dan wordt het hervatten van werk veel lastiger.

Voorlopig wordt gemikt op begin mei. De huidige beperkingen gelden tot en met 28 april, in de week daaraan voorafgaand - wanneer ook het RIVM-onderzoek bekend wordt - beslist het kabinet of de maatregelen nogmaals worden verlengd. De scholen zijn dan sowieso nog dicht. Maar als de meivakantie achter de rug is begin mei dan hopen ondernemers stap voor stap weer open te gaan.

Voor veel ondernemers is dit een hoopvol vooruitzicht. Al zullen talloze bedrijven te maken houden met veel lagere omzetten en dus de steun van het kabinet voorlopig nog nodig hebben. Problematischer is het voor evenementen en contactberoepen zoals kappers. Daarvoor is niet zomaar een protocol bedacht.

Nederland vs. Italië

In de eurocrisis heette dat 'kicking the can down the road'. Het blikje weer steeds een beetje verder getrapt, maar erg veel gebeurde er ondertussen niet. Je kunt het ook een stap-voor-stap-benadering noemen. Zo gaat het nu ook weer, al is het tempo wel iets hoger dan toen omdat de crisis zo acuut is.

In de veronderstelde wedstrijd tussen Nederland en Italië is in de eurogroep van deze week veel wel besloten maar ook veel niet. Het totale pakket waarover de Europese ministers van Financiën het eens zijn geworden, bedraagt €540 miljard in totaal:

• €100 miljard voor een werkgelegenheidspakket van de Europese Commissie

• €200 miljard voor bedrijfsinvesteringen van de Europese Investeringsbank

• €240 miljard aan steun voor landen uit het Europese Stabiliteitsmechanisme - het noodfonds ESM

Dat is niet niks. Maar het grote geschilpunt is doorgeschoven. De ministers hebben vastgesteld dat er een herstelfonds moet komen om de economische crisis te lijf te gaan. Maar hoe, wanneer, hoe groot? Dat is niet duidelijk. De verklaring rept van 'innovatieve financiële instrumenten' en daar kun je eurobonds in lezen, de gezamenlijke staatsleningen waar Nederland, Duitsland en andere zo mordicus tegen zijn.

Van dit hete hangijzer maken de ministers Chefsache. En dat lijkt me ook logisch. Want de stap naar eurobonds - of tijdelijke coronabonds - is een principiële. Dat kun je niet overlaten aan een vakminister. Of Mark Rutte en zijn Italiaanse collega Giuseppe Conte daar vervolgens wél uit kunnen komen, is zeer twijfelachtig. Conte is zo'n hartstochtelijk voorstander van die eurobonds, dat hij heeft gemeld dat Italië geld bij het ESM te gaan vragen.

Het is goed om even stil te staan bij wat er al wel is afgesproken. Die €540 miljard die nu klaarstaat voor getroffen lidstaten, bedrijven en werknemers wordt ook gefinancierd via leningen op de kapitaalmarkt. En wie staat daarvoor aan de lat? Inderdaad, de lidstaten. En dus schrijft het FD:

Daar kun je ook nog de instrumenten van de Europese Centrale Bank in meenemen. De centrale bank koopt voor €750 miljard een staatsobligaties met als expliciet doel om de rente van zwakke eurolanden laag te houden. De principiële strijd om de eurobonds moet nog gestreden worden. Maar via de achterdeur zijn die eurobonds allang geïntroduceerd.

(Lees hier mijn column van deze week: 'Via omweg komt Europese schuldfinanciering er alsnog'.)

DFT Thuiswerk TV

Veel thuiswerkers overleggen en vergaderen via Zoom, Teams, Skype of andere online-middelen. Met mooie inkijkjes in huiskamers, keukens, werkkamers of erger. Met DFT Thuiswerk TV gebruik ik die aanpak ook. Het is een videoserie over de coronacrisis.

Kijk aflevering 4: Clingendael-expert Adriaan Schout en de Groningse hoogleraar Roelof Salomons over de strijd in de eurozone. Moeten de Italiaanse schulden worden afgeschreven?

Kijk hier aflevering 3: MKB-voorman Jacco Vonhof en ING-econoom Marieke Blom over de vraag of de steunmaatregelen van het kabinet genoeg zijn om ondernemers door de coronacrisis te slepen. Of is er meer nodig?

Kijk hier aflevering 2: Vlaamse eurowatcher Geert Noels en Rabo-econoom Maartje Wijffelaars over de economische problemen in Italië. Luidt de spanning tussen de eurolanden een nieuwe eurocrisis in? Hoe zijn we hier terechtgekomen?

Kijk hier aflevering 1: ONL-voorzitter Hans Biesheuvel en ABN-hoofdeconoom Sandra Phlippen over de aanvankelijke chaos rond de steunmaatregelen van het kabinet. Zijn alle gaten gedicht?

Song of the week - #troostmuziek

Op deze stille zaterdag is Rise up van Bifrost Arts heel toepasselijk. Mooie #troostmuziek in coronatijd.

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast 'Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Er is een deal tussen de eurolanden. Tenminste, is er wel een deal? Nederland en Italië stonden lijnrecht tegenover elkaar en de uitkomst is nu dat de hete hangijzers voorlopig hete hangijzers blijven. Verder bespreken we de vraag hoe je de 1,5 meter-economie kunt inrichten. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/