Ik kan niet beloven dat je vrolijk wordt van deze nieuwsbrief. In tijden van corona stapelt het slechte nieuws zich op. Het is ongemeen spannend hoe we de komende weken door gaan komen. De ziekenhuizen draaien op volle toeren om zo goed mogelijk de piek aan te kunnen in de corona-epidemie. Ondertussen begint al wel een discussie op te borrelen over de economische schade van de onszelf opgelegde beperkingen. Ik probeer daar heel voorzichtig wat licht op te schijnen. Verder natuurlijk de rel Nederland-Italië. En de situatie bij de pensioenfondsen.

Reacties zijn weer van harte welkom, ik kreeg er afgelopen weken al vele. Dank daarvoor. Ik hoop dat deze nieuwsbrief weer informatief is.

Blijf gezond, hou je haaks!

Corona

En, went het? Nee hè? De meeste mensen die ik spreek vinden de 'intelligente lockdown' nog steeds vervelend. Laat ik voor mezelf spreken. Je ontwikkelt nieuwe routines. Maar gewenning? Nee, dat niet. Daarvoor is de situatie te absurd en de beperkingen te stringent. Nodig zullen ze zijn, daar is bijna iedereen inmiddels wel van overtuigd. Maar het voelt nog altijd afstandelijk en raar.

De spanningen in huis kunnen toenemen - ook al zit er altijd wel iemand in je sociale kring die de combinatie thuiswerken en thuisonderwijs prima afgaat. Ogenschijnlijk. Good for them. In gezinnen zit je elkaar soms danig in de weg. Daar staan weer singles tegenover die van pure verveling het behang van de muur beginnen te pulken. Inderdaad, die muren kunnen je aanvliegen.

Ondertussen daalt steeds meer het besef in dat deze beperkingen voor langere duur zullen zijn. Deze week werd de intelligente lockdown verlengd tot 28 april, maar werd ook meteen duidelijk dat een eventuele openup niet ineens en volledig zal zijn. We gingen in stappen dicht, we zullen ook weer in stappen open gaan. En niemand weet wanneer precies.

Persoonlijk denk ik daarbij aan mijn vakantie. In mei zouden we een weekje naar Zuid-Limburg gaan. Maar nu openlijk treuren over je vakantie komt je op hatelijke reacties op sociale media te staan. Want hoe kun je over zoiets overbodigs als vakantie nadenken als er mensen dood gaan door corona? Ach, niets menselijks is mij vreemd. Ik zal dan maar niks zeggen over de zomervakantie waar we hopen (hoopten?) te genieten van het feit dat de jongste nu een zwemdiploma heeft en waar een eenvoudig Frans huisje met zwembad het hoogste goed lijkt.

Heel voorzichtig melden de eersten zich voor een openlijke discussie over de noodzaak van de lockdown. Hoeveel gezondheidswinst weten we te maken (of gezondheidsverlies te voorkomen) tegen deze enorme maatschappelijke en economische prijs? Het gaat schoorvoetend, want de weging tussen gezondheid en economie ligt heel gevoelig.

Ira Helsloot, hoogleraar besturen van veiligheid aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, vraagt zich af of de rekensom wel goed wordt gemaakt. Nu wordt gekeken naar de coronadoden die mogelijk voorkomen kunnen worden door alle aandacht te richten op het niet overbelasten van de gezondheidszorg. Maar wat nu met de afnemende levensverwachting van mensen die door de economische crisis werkloos raken?

Ik twijfel aan deze redenering. Het is waar dat laagopgeleiden een beduidend lagere levensverwachting hebben dan hoger opgeleiden. In de bijstand is deze eerste groep oververtegenwoordigd. Maar dat betekent niet automatisch dat mensen die in de komende crisis werkloos raken korter zullen leven. Ze behoren niet plotseling tot een lagere sociale klasse. En wie zegt dat deze mensen blijvend werkloos zullen zijn?

FD-columnist Mathijs Bouman onderzocht of er een relatie is tussen crises en levensverwachting. En die blijkt er niet te zijn:

Bouman zette het ook voor Nederland op een rij:

Opvallend is dat werkgeversorganisatie VNO-NCW en MKB-Nederland de vergaande beperkingen voluit steunen. Ook al berokkent dat hun achterban enorme schade. Vanuit de voor mij onbekende Entrepreneurs’ Organization komt er wel een tegengeluid. Opnieuw in het FD:

Ik denk dat het nu nog net te vroeg is voor dit debat. Vorig weekend was pas het eerste weekend dat Nederlanders zich massaal aan de beperkingen hielden. Moeten we dan nu al weer beginnen over het opheffen ervan? Is dat vanuit oogpunt van communicatie helder en logisch?

Toch is het logisch dat die afweging wordt gemaakt. In de gezondheidszorg is het heel normaal om de kosten af te wegen tegen de baten. Dat gebeurt op basis van zogeheten Qaly's, quality-adjusted life year. Op die manier kun je een norm hanteren voor de kosten per gewonnen levensjaar. In Nederland wordt een maximum van €80.000 per gewonnen levensjaar redelijk gevonden. Overstijgt een medicijn of een behandeling deze norm dan wordt die in principe niet vergoed. Als we nu de economische schade afzetten tegen gewonnen levensjaren (voor zover we dat nu al kunnen inschatten) dan zitten we vele malen boven die norm.

Robin Fransman van De Argumentenfabriek doet een poging in economenblad ESB:

Ik denk dat het logisch is dat op den duur die afweging explicieter wordt gemaakt. Als de beperkingen langer aanhouden zullen we ons afvragen of de diepe recessie die daarvan het gevolg is, de prijs is die we willen betalen. Ondernemers zullen willen weten wat de exit-strategie van het kabinet is. Niemand verwacht een exacte voorspelling van premier Rutte. Maar wel een doorkijkje.

Hoe ziet het stappenplan er ongeveer uit. Hoe gaan die beperkingen stap voor stap opgeheven worden? En op welke manier kan de economie gaandeweg weer gaan draaien zonder dat we teveel risico lopen? In China zien we dit nu gebeuren. De samenleving gaat weer open, fabrieken draaien weer. Maar met beperkingen. De bewegingsvrijheid is beperkt, werknemers lopen met mondkapjes en worden regelmatig gecontroleerd op koorts.

Maar voor nu willen de meeste experts hun handen nog niet branden aan deze kwestie. Ik benaderde twee oud-ministers. Beiden vonden al mijn vragen relevant, maar wilden zich er publiekelijk (nog) niet over uitlaten. Heel begrijpelijk. Want nu ligt de prioriteit elders. Nu het is zaak de piek in de corona-uitbraak aan te kunnen. Nu ligt de focus op het opschalen van ic-afdelingen. Van voorkomen dat er mensen straks niet behandeld kunnen worden die we wel graag zouden willen behandelen. Dat gaat nu voor alles. En terecht.

Pensioendrama

De coronacrisis houdt in talloze sectoren huis. Ook in de pensioensector. De afrekening - wel of geen pensioenkorting - komt pas op 31 december, maar toch houden pensioenbestuurders angstvallig in de gaten hoe het nu gaat. Voor de financiële situatie van pensioenfondsen zijn twee zaken relevant: de beleggingsrendementen en de rente.

Het pensioenvermogen groeit (of slinkt) met de rendementen op aandelen, staatsleningen en vastgoed. De pensioenverplichtingen bewegen mee met de rente. Hoe lager die rente hoe hoger doe toekomstige verplichtingen zijn. De verhouding tussen vermogen en verplichting levert de dekkingsgraad op. Is die precies 100%, dan is er €100 euro in kas voor €100 aan verplichtingen. Dan hoeft er einde van dit jaar niet gekort te worden

In de maanden februari en maart heeft de gemiddelde dekkingsgraad een enorme duikeling gemaakt. Volgens bureau Mercer zit die nu gemiddeld op 90%. De pensioenexperts van Aon hebben berekend dat die zelfs op 85% is uitgekomen. Een ongekend dekkingstekort.

Boosdoener was nu niet primair de dalende rente - die in de praktijk meestal voor dalende dekkingsgraden zorgt - maar het drama op de beurzen. Pensioeneconoom Piet Rietman van ABN Amro merkt op:

Ambtenarenfonds ABP zou op 83% zitten zelfs. Een niveau dat ook ten tijde van de kredietcrisis zou zijn bereikt. Half april maken de grote pensioenfondsen bekend hoe de financiële situatie bij hen is.

In maart gingen niet alleen de aandelenbeurzen hard onderuit, ook de rente maakte bokkensprongen. Aanvankelijk steeg de rente doordat beleggers ook uit staatsobligaties stapten en hun beleggingen inruilden voor cash. Toen de Europese Centrale Bank ingrepen aankondigde kwam die markt weer tot bedaren. Goed nieuws voor de eurolanden, de rente blijft laag. Slecht nieuws voor de pensioenfondsen.

De combinatie van een extreem slechte beurzen en een wispelturige rente zorgde voor ongekende schommelingen in de gemiddelde dekkingsgraad, zoals Rietman laat zien:

Zoals gezegd is het afrekenmoment niet nu. Pensioenbestuurders en ook minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken zeggen niet te willen reageren en acteren op dagkoersen, hoe dramatisch die ook zijn. Laat onverlet dat het beeld er echt slecht uitziet. Vakbond VCP ziet hierin extra reden om de rekenrente (het rentepercentage waarmee die pensioenverplichtingen vastgesteld moeten worden) aan te passen. Een oude wens van de vakbonden.

Mij lijkt dat de dramatische ontwikkelingen op de beurs juist laten zien dat we heel voorzichtig moeten zijn met het sleutelen aan die rekenrente. Onlangs zei Gerard van Olphen, bestuursvoorzitter van pensioenuitvoerder APG:

Nederland - Italië

Ik schreef vorige week al uitgebreid over de wens van Italië en acht andere eurolanden om de coronacrisis met eurobonds te bestrijden. Toen bleek al dat landen die een hoge staatsschuld en een (relatief) hoge rente hebben sneller geneigd zijn om voor gezamenlijke schuldfinanciering te zijn. Komende dinsdag praten ministers van Financiën er weer over in een Brusselse videoconferentie.

Deze week escaleerde dit gevecht totaal. Er kwamen harde verwijten uit Zuid-Europa richting Nederland. Minister Wopke Hoekstra van Financiën en premier Mark Rutte zouden dit spel te hard en gevoelloos hebben gespeeld. Vanuit Portugal klonk dat we een weerzinwekkend land zijn, prominente Italianen haalden er in een ingezonden stuk in de Duitse media de Tweede Wereldoorlog bij. Toen werden de Duitse schulden kwijtgescholen en kijk nu eens hoe niet-solidair men in Europa reageert...

In Nederland roerde een batterij topeconomen zich. Zij straalden een grote mate van eensgezindheid uit. In een open brief riepen de economen Hoekstra en Rutte op om solidair te zijn. Ze vinden "de Nederlandse obstructie nu contraproductief":

Volgens deze economen zijn er twee redenen om solidair te zijn:

1. Als alleen de Europese Centrale Bank redder is in de eurozone, dan betekent dit dat "democratische legitimatie en sturing ontbreekt, en de regeringsleiders en parlementen weer hebben gefaald en aan de zijlijn staan".

2. En reden twee is dat Nederland 'zijn effectiviteit in Europa moet bewaken'. Natuurlijk moeten lidstaten hun financiën en economie op orde brengen, maar 'dit niet het moment' voor deze discussie. "We kunnen en moeten vanuit onze relatief comfortabele positie solidariteit uitstralen."

Valt je iets op? Let wel, dit is een brief van louter economen. Valt je op dat de argumentatie helemaal niet economisch is? Het gaat over de democratische legitimatie van centralebankenbeleid en over het juiste moment voor pijnlijke discussies. Het gaat deze economen dus om politiek. Prima hoor, maar waarom hebben ze geen politicologen, bestuurskundigen, filosofen, sociologen en financieel-geografen laten meetekenen?

De economen hebben met hun brief vooral een politieke inschatting gemaakt van het debat tussen Nederland en Italië. Dat mag hoor. Maar het verbloemt dat de economen zelf ook zeer verdeeld zijn. Namelijk over het middel waarmee Italië geholpen moet worden. En dat is precies waar de Europese discussie over gaat.

In de brief wordt geopperd dat steun via noodfonds ESM kan of via coronabonds, tijdelijke euro-obligaties waarmee schulden gezamenlijk gefinancierd worden. En daarnaast zijn er ook nog economen die vinden dat Italië rood moet gaan staan bij zijn eigen centrale bank. Deze optie wordt in de brief niet genoemd, maar dit zijn grofweg de smaken.

De discussie die Hoekstra en Rutte aangingen was de vraag of Italië ongeconditioneerd geld mocht lenen. Die vraag ligt ook aanstaande dinsdag weer op tafel. En daar helpt deze open brief verder helemaal niks bij. Ik sprak bijvoorbeeld initiatiefnemer Arnoud Boot nog even deze week. En vroeg of hij plotseling bekeerd was tot coronabonds.

Als coronabonds echt tijdelijk zijn en geen permanente eurobonds worden, kan hij er wel mee leven, zei hij. Maar nodig is het niet. Liever het ESM, met voorwaarden. Het ging hem louter om het escalaerend debat dat slecht zou zijn voor de positie van Nederland.

De echte kwestie: Italië met of zonder condities steunen, moeten de ministers gaan oplossen. Volkskrant-columnist Frank Kalshoven is er helder over:

(Lees hier mijn analyse 'Rome moet orde op zaken stellen'. Of mijn column 'De enige route voor Italië is het noodfonds'. Kijk hier mijn video over de kwestie. Correspondent Maarten van Aalderen had deze week een exclusief interview met de Italiaanse premier Giuseppe Conte.)

DFT Thuiswerk TV

Veel thuiswerkers overleggen en vergaderen via Zoom, Teams, Skype of andere online-middelen. Met mooie inkijkjes in huiskamers, keukens, werkkamers of erger. Met DFT Thuiswerk TV gebruik ik die aanpak ook. Het is een videoserie over de coronacrisis.

Kijk hier aflevering 3: MKB-voorman Jacco Vonhof en ING-econoom Marieke Blom over de vraag of de steunmaatregelen van het kabinet genoeg zijn om ondernemers door de coronacrisis te slepen. Of is er meer nodig?

Kijk hier aflevering 2: Vlaamse eurowatcher Geert Noels en Rabo-econoom Maartje Wijffelaars over de economische problemen in Italië. Luidt de spanning tussen de eurolanden een nieuwe eurocrisis in? Hoe zijn we hier terechtgekomen?

Kijk hier aflevering 1: ONL-voorzitter Hans Biesheuvel en ABN-hoofdeconoom Sandra Phlippen over de aanvankelijke chaos rond de steunmaatregelen van het kabinet. Zijn alle gaten gedicht?

Song of the week - #troostmuziek

Geen woordgrapjes met muziektitels deze keer. Op twitter zet ik de afgelopen dagen gewoon mooie liedjes die in deze barre tijden dienen als #troostmuziek. Geniet ervan.

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Waarom liep de rel tussen Nederland en Italië zo hoog op? Is Nederland echt niet solidair? Waarom komen de Zuid-Europeanen met die coronabonds? Verder bespreken we de vraag hoe je een afweging tussen gezondheid en economie kan maken. Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Ook voor webinars. Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/