In Europa laaien felle discussies op. De coronacrisis zet de verhoudingen op scherp. Kiest Nederland alleen voor zijn eigenbelang? Of doen andere landen dat eigenlijk ook? Opnieuw is deze hele nieuwsbrief gewijd aan de coronacrisis. Ik kan langs niet alles bespreken in één nieuwsbrief. Deze week (nog) geen Amerikaanse toestanden of CPB-scenario's of pensioenellende. Wie weet een volgende keer. Reacties zijn zeer welkom.

Blijf gezond, hou je haaks!

Corona

Dank voor de vele reacties die ik kreeg op mijn vorige nieuwsbrief. De persoonlijke toon in het eerste item werd door vele lezers op prijs gesteld. En het unheimische gevoel dat ik beschreef door velen herkend.

Is het anders na week 2? Mwah. Er treedt enige gewenning op. Dat we geen handen geven en afstand houden is er nu zo ingeramd, dat het opvalt dat acteurs in films en mensen op reeds opgenomen tv-programma's zich er niet aan houden. De sociale code is zo snel aangepast, dat het raar voelt om op tv beelden van 'vroeger' te zien. Wat voelt het soms alweer lang geleden dat we gewoon mochten doen tegen elkaar.

De intensiteit van het nieuws nam in week 2 iets af vergeleken met week 1. Tenminste, dat geldt voor het financieel-economische nieuws. Vorige week buitelde dat nog over elkaar heen, waarbij centrale banken haasje over deden met hun bazooka's en beurzen historische crashes doormaakten. Of treedt hier ook gewenning op?

Niet dat er niks gebeurt, zo is het absoluut niet. Er zijn eurotoppen, er komen nieuwe stimuleringspakketten, het ene na het andere bedrijf kondigt aan geen dividend uit te kunnen keren, economische ramingen vliegen je om de oren. En dat alles tegen de achtergrond van dat afschuwelijke nieuws over de gezondheid van mensen. Nederland vecht tegen 'Italiaanse toestanden'. Dat blijft ongemeen spannend. En eng.

Inmiddels verplaatst het epicentrum zich. Eerst van China naar Europa. En nu naar de Verenigde Staten. Daar is een voormalige corona-ontkenner de crisismanager. Wat ben ik dezer dagen blij met onze leiders. Ook al gaat het allemaal niet vlekkeloos, de communicatie is soms rommelig. Maar we worden geleid door mensen die zich verantwoordelijk voelen en naar eer en geweten, met de experts, de crisis te lijf gaan.

De discussie over de reikwijdte van de beperkende maatregelen komt ook op. Gaan we niet te ver door deze 'griep' in te dammen met maatregelen die de facto een hele economie lam leggen? Als we een stapje terugzetten, is de politieke reactie dan wel zo rationeel? Of is sprake van een mondiale massahysterie?

Ik vind dit ingewikkeld. De discussie economie versus gezondheid voelt al snel onkies. Het is waar dat we onszelf de economische schade aandoen. Grote delen van de economie gaan plat en daarmee storten we onszelf in een crisis die mogelijk dieper is dan de kredietcrisis. Maar wat is het alternatief? Is het fair om het aantal jaarlijkse griepdoden te vergelijken met de coronadoden?

Bij mijn weten veroorzaakt de jaarlijkse griepgolf geen overvolle ic's. Ook leidt de griep niet tot dilemma's over wie wel te behandelen en wie niet. Kan de politiek anders reageren dan die nu doet? Zou de samenleving het accepteren als we het virus zijn gang laten gaan en onze gezondsheidszorg overbelast raakt en we dagelijks op tv zien hoe de overheid ons niet de zorg kan leveren die we nodig hebben? Ik denk het niet.

Er is ook nog te weinig bekend over corona. Precieze sterftecijfers zijn er nog altijd niet. Er zijn schattingen, dat wel. De verhalen over het heftige ziekteverloop die ik dagelijks lees geven me ook helemaal niet het gevoel dat we een besmettelijke griep aan het bestrijden zijn. Vooralsnog ben ik geneigd onze experts te volgen en de economische gevolgen dan maar voor lief te nemen.

Maar wat nu als dit heel lang gaat duren? Wat als er in China een tweede golf van uitbraken komt? Als we de komende maanden afstandelijk met elkaar moeten omgaan? Als grote bijeenkomsten voorlopig niet kunnen? Als kroegen gesloten blijven? Als we niet naar de bioscopen, theaters en musea kunnen? Als we in meer of mindere mate met beperkingen blijven leven. Niet voor een paar weken, maar voor maanden?

Dat is een verontrustende gedachte.

Eurobonds

Het is absoluut geen nieuw idee. Maar deze coronacrisis is wel weer aanleiding voor negen eurolanden om het plannetje opnieuw te lanceren: waarom zouden we de staatsschulden in de eurozone niet op één hoop gooien en gezamenlijke staatsleningen uitgeven? Zogeheten eurobonds, die voor de gelegenheid coronabonds heten.

Nederland is de meest vocale tegenstander en wordt door Zuid-Europa daarom verguisd. Asociaal zou dat zijn. Nederland denkt alleen aan zijn eigen belang. Waar is de Europese solidariteit gebleven? Deze week opperden ook PvdA en GroenLinks dit idee maar weer eens.

De twee partijen mikken op een noodfonds dat gezamenlijk wordt gefinancierd. Daarmee beperken ze de inzet van eurobonds echt tot deze crisis. Tegelijkertijd weten de tegenstanders dat als dit precedent is geschapen het hek mogelijk van de dam is. Want sommige Europese stromingen willen al langer, en dus ook structureel, een inzet van eurobonds om de zware schuldenlast van eurolanden dragelijk te houden.

De negen eurolanden die ook voorstellen hebben gedaan voor bestrijding van de coronacrisis opperen ook de eurobonds, iets minder gelimiteerd dan wat PvdA en GroenLinks voor ogen hebben. Dit staat in drie brief:

Gaat het deze negen landen louter om de Europese gedachte? Is Nederland gericht op eigenbelang en zijn deze negen zo genereus en solidair? Laten we even kijken om welke negen landen het gaat. Griekenland, Italië, Spanje, Portugal, België, Ierland, Frankrijk, Slovenië en Luxemburg. Hoe zou het met de staatsschuld van deze negen staan?

Luxemburg is hier de echte eurofiel. Ierland is een voormalige steuntrekker tijdens de eurocrisis. Verder zijn het landen met bovengemiddelde staatsschulden. En hoe ziet dit plaatje eruit als de voorstanders van eurobonds gerangschikt worden naar de rente die ze betalen op de kapitaalmarkt?

Luxemburg en Estland ontbreken. Van hen kon ik geen actuele tienjaarsrente vinden. Vermoedelijk is daar (bijna) geen markt voor gezien hun extreem lage schuld. Hier valt Frankrijk op dat ondanks een hoge staatsschuld toch een zeer lage rente betaalt. Verder zijn eurolanden met relatief hoge rentes oververtegenwoordigd bij de voorstanders van eurobonds.

Landen met hoge rentes zullen de rentelasten zien dalen als de schuld gezamenlijk wordt uitgegeven. Landen met lage rentes zullen dan duurder uit zijn.

Begrijp me goed, de coronacrisis is van een dramatische omvang dat er een Europees plan zal moeten komen. Ik vraag me af of je daarvoor juist nu nieuwe instrumenten moet inzetten. We hebben toch het noodfonds ESM? Maar het argument dat Nederland alleen naar zijn eigenbelang kijkt en de andere landen zo vrijgevig, solidair en gul zijn, is natuurlijk flauwekul. Ook landen als Italië, Spanje en Griekenland worden gedreven door welbegrepen eigenbelang.

Eurobonds (2)

Is dit de tijd om oude koeien uit de sloot te halen? Moeten we Italië, dat nu in een gezondheidscrisis zonder weerga zit, verwijten gaan maken? Nee, natuurlijk niet. Dit land is nu in nood en zal eventueel hulp nodig hebben. Maar tegelijkertijd voelt het zo zuur dat nu precies gebeurt waar velen voor waarschuwden. Deze keer komt de crisis uit de gezondsheidshoek, dat zagen we niet aankomen. Maar zo vaak is erop gewezen dat de eurolanden zich moesten wapenen tegen een volgende crisissituatie.

Ik sprak deze week de Vlaamse econoom Geert Noels. Hij kon zijn irritatie moeilijk verbergen:

Hij heeft natuurlijk volkomen gelijk. De Europese Commissie zag keer op keer door de vingers dat landen zich niet aan begrotingsregels hielden en hun economieën onvoldoende hervormden. En nu er een gigantische klap aankomt, kunnen tal van landen dat niet aan.

Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank (DNB), die in NRC weliswaar voor een Europees vangnet pleitte, wilde toch ook dit punt maken:

Daardoor zitten we nu in een situatie waarin onze minister van Financiën 'diepe zakken' heeft en met enorme steunmaatregelen kan komen. Nederland trekt nu al € 10 tot 20 miljard uit voor drie maanden steun en schuift voor tientallen miljarden belastinginkomsten door. Italië, dat een veel grotere economie heeft, lanceerde een pakket van € 25 miljard.

ABN Amro zette de omvang van de maatregelen op een rij:

Ik help even hoe je dit moet lezen. In de linkerhelft staan de maatregelen in miljarden euro's, rechts in procenten van het bruto binnenlands product. Als we naar Nederland kijken, zien we dat ons land volgens deze berekeningen voor € 35 miljard aan rechtstreekse steun verleent ('discretionary') . Daarnaast ademt onze rijksbegroting mee met de economie. Dat heet 'automatische stabilisatoren', het tekort loopt op als de economie inzakt. In Nederland is dat een bedrag van € 20 miljard ('cyclical'). Dan staan er tot slot voor € 80 miljard garanties klaar ('liquidity').

Als je dat uitdrukt in procenten van het bbp, dan kun je de landen onderling vergelijken en ontstaat er een onthutsend plaatje. Nederland heeft voor 6,8% begrotingsruimte klaar staan en daar bovenop nog 10% aan garanties. In Duitsland is dat 5,2% en 17%. Vergelijk het zwakkere Italië eens: 4,2% en 20%. Inclusief die garanties is het heel wat. Maar de directe steun is met 4,2% aanzienlijk lager dan in bijvoorbeeld ons land.

Song of the week - #troostmuziek

Geen woordgrapjes met muziektitels deze keer. Op twitter zet ik de afgelopen dagen gewoon mooie liedjes die in deze barre tijden dienen als #troostmuziek. Geniet ervan.

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Iedereen is opvallend optimistisch over de diepe zakken van minister Hoekstra van Financiën, die tientallen miljarden pompt in onze economie in tijden van corona. Maar hoe ver reikt die staatssteun als de economie nog maanden platligt en hoe gaan we dat allemaal betalen? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/