De coronacrisis hakt erin. Voor iedereen. Dit is een gezondheids- en economische crisis ineen. En ja - het is een cliché - dat komt heel dichtbij. In deze nieuwsbrief sta ik eerst stil bij de persoonlijke impact die het heeft. Verder nog de laatste ramingen over de economie en een poging om te bedenken wat deze crisis voor de woningmarkt betekent. Reacties zijn zeer welkom! Lees en deel deze nieuwsbrief. Blijf gezond, hou je haaks!

Corona

Fascinerend en beangstigend.

Ik hink op twee gedachten. Journalistiek zijn dit gouden tijden, net als tijdens de eurocrisis. Maar is het echt leuk? Nee, dat niet. Absoluut niet. Het is spannend, dat zeker. Maar zoals ik de eurocrisis kon beleven als een spannend jongensboek, zo ervaar ik deze crisis allerminst. Daarvoor komt het allemaal te dichtbij, daarvoor is de invloed op het dagelijkse leven, op de samenleving, op werk en gezin te groot. Een crisis om geld is naar, een crisis om gezondheid is beangstigend.

Gek genoeg maak ik me nog niet eens zoveel zorgen om mijn eigen gezondheid. Misschien ben ik nuchter, misschien ook naïef. Omdat ik ieder uur van de dag met de economische gevolgen bezig ben, baart me dat nu nog het meeste zorgen. Waar zijn we in hemelsnaam in beland? Steeds probeer ik mijn gedachten te ordenen, grip te houden, te snappen wat zich hier voltrekt. Terwijl ik door professionele én amateur-virologen op tv en twitter word volgestouwd met medische kennis waar ik eigenlijk niks mee kan, zie ik vanaf mijn deel van de krantenredactie een gehele economie tot stilstand komen. Als je van uur tot uur leeft, lijkt dat in slow motion te gebeuren, maar als je één stap naar achteren zet, dan realiseer je eigenlijk in welk tempo deze ramp zich voltrekt.

De praktische gevolgen van alle maatregelen zijn ook meteen zo groot. En ze hakken er meer in dan ik vooraf had kunnen bedenken. In het sociale verkeer - dat überhaupt nu al minimaal is - ervaar ik de verplichte afstandelijkheid als een verarming. Door enkele tv-optredens kom ik nog wel onder de mensen. Maar je simpel aan iemand voorstellen die je nog niet kent met een handdruk kan niet meer. Dat voelt vreemd. Napraten na een uitzending in een grote kring met ruime afstand tussen alle mensen voelt ook vreemd. Deze week realiseerde ik nog maar weer eens dat de mens ten diepste een sociaal wezen is. Minimaal contact hebben en afstand houden heeft een grote impact op mijn gemoed.

We zitten nu pas een week thuis. En ik kan me nu al niet voorstellen dat dit nog weken, misschien wel langer, gaat duren. Gezinnen voelen zich opgesloten, ouders en kinderen zitten op elkaars lip - al maken ze er natuurlijk het beste van met thuisschoolprogramma's, educatieve tv, gym in de woonkamer, spelletjes. Singles voelen zich plotseling wel heel erg alleen, dat hoor ik ook regelmatig.

We missen de kroeg, het theater, de musea, de bioscoop. We hebben de onbedwingbare drang om elkaar op te zoeken, om te genieten van vriendschap, van familiebanden. We willen ouders bezoeken. We hebben behoefte aan kunst, aan fictie, aan muziek. Om dat samen te beleven. Om aan het denken te worden gezet, om geïnspireerd te raken. Een virtueel museum is echt iets heel anders dan een schilderij in het echt zien. Marc Rothko bekijken op glimmend boekenpapier slaat dood, Marc Rothko bekijken in de basement van het Stedelijk is een religieuze ervaring. Daarover gesproken: samenkomen als gemeente tijdens de zondagse kerkdienst kan worden vervangen door een gestreamde dienst, gelukkig maar. Maar een echte samenkomst is het natuurlijk niet.

Het is prachtig om te zien dat er nu al zoveel hartverwarmende initiatieven ontstaan. Mensen die iets voor mensen willen doen. Applaudisseren voor de mensen in de zorg. Een cynicus zal opmerken dat die applaudisserende Nederlanders diezelfde middag nog de supermarkt voor de ogen van de verpleegkundigen en artsen hebben leeggehamsterd. Om kwart voor negen met tientallen, zo niet honderden radiostations in heel Europa tegelijk You never walk alone draaien, voelt hartverwarmend.

Maar dan besef ik: dit is pas week 1. Als we nu al zo'n uitbarsting van feel good en verbroedering hebben, hoe ziet week 7 er dan uit, als de sleur als een mokerslag heeft toegeslagen. Blijkbaar ervaren we dit nu al als een marathon, maar de boodschap van premier, koning en virologen is: dit is pas het begin.

Vakmatig vertaal ik dat naar de economie. Als dit pas het begin is, hoe ziet het vervolg er dan uit? Eerlijk antwoord: geen idee. En juist dat maakt bezorgd en onzeker. Ik vind dat het mijn taak is als journalist om niet te snel en te veel met doemscenario's te schermen. Het is makkelijk om armageddon te voorspellen. Maar als je het domweg niet weet, is het niet verantwoord om dat te doen. Tegelijkertijd wil ik ook niet naïef zijn.

Voor mijn werk sta ik regelmatig in contact met politici en bestuurders, mensen die nu de beslissingen moeten nemen. Sommigen houden de moed erin. Maar ik voel en zie ook pessimisme en schrik. Vooral veel schrik. En ook zij weten niet waar dit toe gaat leiden. Niets menselijks is onze leiders vreemd. Maar geruststellend is het niet. Van nabij de vermoeidheid te zien van een minister, de twijfel bij een bestuurder. Op sommige momenten komt dat hard bij me binnen.

(Lees hier mijn ervaringen in coronatijd. Of mijn column over de omgekeerde bankencrisis.)

Corona en economie

Op 9 maart kwam de Rabobank met een pandemie-scenario. Ik kon die prognose als eerste brengen, maar de economen van Raboresearch drukten mij op het hart vooral duidelijk te maken in de krant dat dat een scenario was en niet de base case. Alleen in het geval dat de corona-epidemie uit de hand zou lopen voorspelde de Rabo een recessie in de meeste grote economieën in de wereld.

We zijn nog geen twee weken verder en het pandemie-scenario is de base case geworden. Bizar hoe snel het nu gaat.

Kun je nagaan? Voor Nederland werd eerst een groei met 1,4% voor dit jaar verwacht. Toen de coronacrisis begon halveerde de Rabo die prognose al naar 0,7% en nu rekenen ze op -0,2%. Een recessie dus, ook in Nederland.

Het Centraal Planbureau kwam in het oog van deze storm met nieuwe ramingen die meteen achterhaald waren. Deze week kwam het jaarlijkse Centraal Economisch Plan uit, maar dat bleef een beetje onder de radar. Het CPB verhoogde de raming voor Nederland van 1,3% naar 1,4% maar meldt zelf al dat die voorspelling inmiddels volstrekt achterhaald is. Donderdag komen de rekenmeesters daarom met nieuwe scenario's:

Dat is voor het kabinet ook van het grootste belang. Natuurlijk weet niemand precies hoe groot de gevolgen van deze crisis voor de economie zullen zijn. Maar als het kabinet grootschalig geld uittrekt, moet het wel bij benadering weten wat de verschillende scenario's kunnen zijn en wat de recessie betekent voor de overheidsfinanciën.

Het gaat meteen om extreem grote bedragen. Het pakket dat het kabinet deze week presenteerde zal vermoedelijk tussen de €10 en 20 miljard kosten, zo schat minister Wopke Hoekstra van Financiën. Maar de wissel die hij nu trekt op de schatkist is nog veel groter. Hij maakte bekend de komende drie maanden €45 tot 65 miljard nodig te hebben. Een belangrijk deel van de overheidssteun bestaat namelijk uit uitstel van belastingbetaling. Hopelijk komt dat (deels) later alsnog terug, maar voor de komende maanden zal de overheid grote sommen belastinginkomsten mislopen.

Als je dit op je laat inwerken, dan is het niet vreemd dat menigeen de vergelijking met de kredietcrisis uit 2008 trekt of zelfs voorziet dat deze crisis veel ernstiger zal zijn. De hoop blijft dat de crisis een kortstondige diepe val zal zijn, waarna razendsnel herstel volgt. Maar niemand die dat zeker weet.

In mijn interview met minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken vroeg ik naar de iets langere termijn. De overheid neemt nu grote delen van de reële economie over, hoe lang hou je dat vol? Zijn daar al scenario's voor? Koolmees was eerlijk. Die vragen hielden hem soms ook bezig, maar hij was nu zo druk met de korte termijn dat dit voor later zorg is:

(Lees hier een overzicht van alle noodmaatregelen: wat moeten ondernemers en zzp'ers doen om steun te krijgen? En kijk hier mijn video over de economische crisis.)

Corona en huizen

De vraag wordt nu al regelmatig gesteld. Moet ik nu een huis kopen of juist even wachten? Zal de coronacrisis leiden tot een val van de huizenprijzen? Ik ben geen financieel adviseur en ga als journalist zeker niet zeggen wat mensen wel en niet moeten doen als het om zo'n grote aankoop gaat. Maar voor mezelf is de redenering vrij simpel: een huis koop je om in te wonen en niet als belegging. Het is ook domweg onmogelijk om de aankoop van een huis precies zo te timen dat het achteraf gezien het juiste moment op de woningmarkt was. Van groot belang is dat je een huis koopt dat courant is dat je veilig kunt financieren en waaruit je voorlopig niet weghoeft.

Dat gezegd hebbende is het natuurijk hoogst onzeker hoe de huizenmarkt gaat reageren op de coronacrisis. En het is heel begrijpelijk dat mensen terughoudend worden nu de onzekerheid toeslaat - nog even afgezien van de praktische kant: hoe bezichtig je nu een huis? Het economisch bureau van ABN Amro laat in een rapportje deze week heel goed zien welke impact het vertrouwen heeft op deze markt:

De ABN-econoom legt het maandelijks gemeten consumentenvertrouwen (geel) en ondernemersvertrouwen (donkergroen) naast de bouwproductie (lichtgroen). En het plaatje is duidelijk: die zijn sterk gerelateerd:

Het ligt zeer voor de hand dat de vertrouwenscijfers zullen kelderen. Die recente indicatoren hebben we nog niet. Maar als het vertrouwen wegvalt, heeft dat grote gevolgen voor de huizenmarkt. Dat probeerde ook Rabobank te analyseren deze week. Maar het is natuurlijk ontzettend koffiedik kijken om te bepalen hoe groot die impact dan precies is. Rabo houdt het - begrijpelijk - bij algemene noties:

Zo gemakkelijk is voorspellen ;-)

Het is simpelweg niet te zeggen wát de impact zal zijn. Je kunt wel een paar bepalende factoren bedenken. Dat zijn 1) vertrouwen 2) corona-beperkingen 3) recessie 4) woningtekort 5) rente. Over de eerste twee hebben we het al gehad hierboven. Hoe moet je in vredesnaam nu een huis kopen? Wie wil er potentiële kopers over de vloer? Wie kan nog een verhuisbedrijf vinden?

Factor 3 is de klassieker. Als de economie in recessie raakt, loopt de werkloosheid op. En werkloosheid zorgt voor stagnatie van de woningmarkt. Wie zonder baan komt te zitten is blij als hij zijn hypotheek kan betalen en zal niet snel op zoek gaan naar een duurder huis. Voor starters is dat ook het moment om het eerste huis te kopen. Hier staat tegenover dat het kabinet met een reeks ongewone steunmaatregelen met alle macht probeert te voorkomen dat bedrijven gaan reorganiseren en de werkloosheid stijgt.

Factor 4 is ook van belang. De huizenprijzen stijgen in Nederland mede zo hard omdat er een schreeuwend tekort aan woningen is. De vraag is of de bouw zo hard wordt geraakt door de praktische beperkingen van corona of dat bouwvakkers ook in deze tijden blijven doorwerken. Het is heel lastig in te schatten wat de precieze impact gaat zijn op de woningbouw. De tekorten zullen vermoedelijk wel blijven bestaan, zo mogelijk groter worden en dat houdt een prijsopdrijvend effect.

Tot slot de rente. Die was in Nederland extreem laag, zich vertalend in een ongekend lage hypotheekrente. Dat maakt steeds duurdere huizen betaalbaar. Juist de afgelopen week heeft de rente rare bokkensprongen gemaakt. In de eurocrisis zagen we dat Nederlandse (en Duitse) staatsleningen een veilige haven waren, maar begin deze week zagen we de rentes in alle landen oplopen. Obligaties werden massaal van de hand gedaan in ruil voor cash. Inmiddels is de Europese Centrale Bank met een nieuwe opkoopprogramma gekomen, wat de rente weer drukt.

Alles opgeteld en afgetrokken is het dus moeilijk in te schatten wat het effect precies zal zijn. Voor de hand ligt dat de gekte er wel afgaat. Het aantal transacties zal vermoedelijk (tijdelijk) flink afnemen. Maar of dat ook leidt tot een prijzenval is nog helemaal niet gezegd. Misschien komt deze markt, net als andere delen van de economie, tot stilstand en wordt de huizenmarkt een tijdje bevroren.

(Kijk hier de video van collega Ruben Eg over de gevolgen voor de huizenmarkt.)

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. De coronapandemie is een coronacrisis geworden. Het kabinet moet niet alleen de gezondheidsproblemen te lijf, maar moet ook de economie stutten. Lukt dat? En hoe lang houden we dit vol? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/