• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #82: over corona en economie, corona en zzp'ers en corona en kredietcrisis

Achter de cijfers - Editie #82: over corona en economie, corona en zzp'ers en corona en kredietcrisis

March 14, 2020

Het werd een heftige week. Dag na dag waren er nieuwe ontwikkelingen, was er nieuwer nieuws. Van inreisverboden tot beurscrashes tot stijgende aantallen corona-besmettingen. Net als bij de kredietcrisis heeft ook deze crisis zoveel aspecten. Toen ging het om banken, beurzen, politiek, centrale banken. Nu om gezondheid, internationale politiek, economie, beurzen en bedrijven. Het is even fascinerend als zorgwekkend. Wordt de pandemie ingedamd? Blijft de economische crisis beperkt? Wie het weet mag het zeggen. Het was deze week zo druk dat ik deze nieuwsbrief nogal last minute heb geschreven. Ik licht er deze keer een paar economische aspecten uit. Wellicht zitten er door de haast en drukte foutjes en slordigheden in. Ik ga er vanuit dat me dat vergeven wordt.

Coronacrisis

De beurzen beleefden een wilde week door de coronacrisis. Donderdag schoot de AEX extreem hard omlaag, zoals we dat sinds Zwarte Maandag 1987 niet meer hadden meegemaakt. Vrijdag kwam er wat herstel toen onder meer Amerika en Duitsland duidelijk maakten dat ze alles uit de kast zullen halen om de economische schade van de pandemie zoveel mogelijk te beperken.

Nederland aarzelt om gezondheidsbeleid en economisch beleid gelijk op te laten gaan. Aan de ene kant lijkt het wel alsof het aanvankelijk voorzichtige beleid van kabinet en RIVM mede ingegeven door gevolgen voor maatschappij en economie. Jaap van Dissel van het RIVM sprak in dit interview zelfs over de BV Nederland die anders op slot gaat. Mij lijkt dat niet iets waar híj zich druk om moet maken.

"Je moet het zo zien: deze maatregelen zijn voorlopig voor zeven dagen afgekondigd, en we hebben steeds gezegd dat de situatie per dag kan veranderen. Als je alles op slot gooit, stopt de BV Nederland. Die afweging wil je toch koppelen aan de situatie waarin we ons bevinden."

Aan de andere kant kiest premier Mark Rutte er steeds voor om bij de bekendmaking van gezondheidsbeleid niet ook de economische component mee te nemen. Ik snap dat hij die twee sporen niet door elkaar heen wil laten lopen. Maar het ene heeft wel consequenties voor het andere. Vrijdag zei Rutte:

"Geld mag nu niet het hoofdonderwerp zijn."

Mij lijkt dat een drogredenering. Er is geen enkel verzet te horen tegen de stringente gezondheidsmaatregelen ómdat die economische gevolgen heeft. Wel is er een steeds luidere roep om duidelijkheid op economisch terrein. Dat de theaters en concertzalen van het ene op het andere moment moeten sluiten heeft bijvoorbeeld vergaande impact voor talloze freelancers. Je kunt moeilijk als overheid van alles verbieden en vergaande maatregelen aan de samenleving opleggen zonder duidelijk te maken hoe de gevolgen daarvan worden opgevangen.

De roep is breed. Zzp'ers zien hun omzet ineens wegvallen, de horeca krijgt ongekende klappen, de reisbranche ligt op z'n gat, de internationale handel moet wellicht de grootste tik nog krijgen. Tot nu toe laat het kabinet het bij stoere woorden. Minister Wopke Hoekstra van Financiën zei deze week dat hij 'diepe zakken' heeft. De staatsschuld was eind 2019 slechts 48,8%, ver onder de Brusselse norm van 60% (voor wat die in tijden van crisis nog waard is natuurlijk). Daarmee zou Hoekstra circa €90 miljard hebben.

Rutte herhaalde dat vrijdag na de ministerraad. Hij probeerde zelfs een eigen Mario Draghi-momentje te creëren, door te zeggen dat het kabinet zal doen 'whatever it takes'. Met die woorden bezwoer de toenmalige president van de Europese Centrale Bank in juli 2012 de eurocrisis.

Vooralsnog hebben de woorden van Rutte niet dat effect. Ondernemers willen concreet weten waar ze aan toe zijn. Steeds wordt verwezen naar het pakket dat het kabinet deze week naar buiten bracht. Maar werktijdverkorting, borgstelling bij kredieten en bijstand voor zzp'ers is allemaal staand beleid. Dat is echt niet genoeg om de dreigende economische crisis op te vangen.

(Lees hier mijn analyse over de balanceeract tussen gezondheid en economie.)

Corona en zzp'ers

Het kabinet stuurt zzp'ers die getroffen worden door de coronacrisis naar hun eigen gemeente.

"Zzp’ers die door de uitbraak van het coronavirus in de problemen komen, kunnen een beroep doen op het Bbz (Besluit bijstandverlening zelfstandigen 2004) wanneer zij aan de voorwaarden voor deze regeling voldoen. Het Bbz wordt uitgevoerd door gemeenten. Zzp’ers die een beroep willen doen op het Bbz dienen zich te wenden tot de gemeente waar zij staan ingeschreven."

Om eerlijk te zijn had ik nog niet eerder van deze regeling gehoord. Maar het is een aparte bijstand voor zelfstandigen. Dat kan gaan om werklozen die vanuit de bijstand willen gaan ondernemen. Maar ook zzp'ers die in de financiële problemen raken kunnen bij de gemeente aankloppen voor steun.

De gemeente geeft daarbij een lening aan de zzp'er. Na een jaar wordt bekeken of dit achteraf wordt omgezet in een uitkering. Er zijn renteloze leningen, maar ook leningen waarover een rente van 8% (!) moet worden betaald. De gemeente kijkt bij de beoordeling van de uitkering of het bedrijf levensvatbaar is en of de partner wellicht ook verdient. Is dat laatste het geval dan kan er geen aanspraak worden gemaakt op deze bijstand.

Het is zeer de vraag of het kabinet ermee kan volstaan de financiële problemen van zzp'ers aan lokale overheden over kan laten. Zou dit geen onderdeel moeten zijn van landelijk beleid waarin ook naar de inzet van deeltijd-WW (een uitgebreidere regeling dan werktijdverkorting) en zelfs eventueel staatssteun voor bedrijven moet worden gekeken?

Ik vroeg bij de Vereniging Nederlandse Gemeenten na hoeveel ervaring gemeenten eigenlijk hebben met deze zzp-voorziening en of ze we geëquipeerd zijn. Het antwoord was niet geruststellend:

"De Bbz is een kleine regeling, dus komt niet heel vaak voor. Normaal gesproken gemiddeld een handjevol in een middelgrote gemeente en enkele tientallen in een grote gemeenten. Vaak wordt regionaal samengewerkt omdat het vrij specialistisch is."

Als zzp'er moet je dan maar hopen dat je in een gemeente woont waar ze er enige ervaring mee hebben. De woordvoerder van de VNG kon ook nog niet zeggen of gemeenten de toestroom wel aankunnen:

"Het aantal aanvragen zal nu gaan toenemen, maar aantallen zijn moeilijk te voorspellen. Maar tijdens kredietcrisis nam het aantal aanvragen ook toe. Het is ook moeilijk in te schatten hoeveel extra capaciteit dat vraagt en of gemeenten dat aankunnen. Over het algemeen zal onderzoek beperkt zijn, omdat de oorzaak van de problemen duidelijk is. Wij zullen proberen aantallen te monitoren omdat dat ook tot extra kosten voor gemeenten leidt."

Overigens begrijp ik het dilemma voor het kabinet. Werknemers die nu via werktijdverkorting WW krijgen zijn daar ook voor verzekerd. De WW is immers een sociale verzekering waarvoor ook premie wordt afgedragen. Zzp'ers zijn ondernemers die hun eigen broek moeten ophouden. Ondernemers met personeel worden weliswaar ontzien via die gedeeltelijke WW voor hun personeel. Maar zij worden ook niet gecompenseerd voor wegvallende omzet. Anderzijds kun je met de beste wil van de wereld niet volhouden dat dit gewoon ondernemersrisico is.

(Kijk hier de uitzending van EenVandaag van vrijdag terug waarin ook aandacht werd besteed aan getroffen zzp'ers.)

Corona en staatssteun

De economische gevolgen van de corona-pandemie zullen immens zijn. Ik maakte een rondje langs deskundigen om een beter beeld te krijgen van de aard en impact van deze crisis. Daarvoor belde ik met Coen Teulings, oud-directeur van het Centraal Planbureau, Nout Wellink, oud-president van De Nederlandsche Bank en nu commissaris bij de Chinese bank ICBC, en Lex Hoogduin, voormalig directielid van DNB. Stuk voor stuk waren ze erg pessimistisch.

Om te begrijpen wat er gebeurt: deze crisis is heel anders van karakter dan de kredietcrisis. Toen begonnen de problemen bij de financiële sector. Rommelhypotheken bleken in gevaarlijke financiële producten verpakt te zijn en die zaten overal in het financiële systeem. Dreigende faillissementen bij banken leiden tot een schokgolf die ogenblikkelijk het vertrouwen tussen banken en al snel bij beleggers, consumenten en bedrijven aantastte. Dan ontstaat er een vraagprobleem. Niemand durft te kopen of te investeren.

De huidige crisis begint aan de andere kant, het aanbod. De crisis begon als een probleem van de productie en het transport. Als Chinese fabrieken sluiten en vrachtverkeer wordt gehinderd, stokt het productieproces. Dat bracht de hele productieketen over de hele wereld in de problemen. Daar kwam vervolgens de reisbranche overheen die bepaalde vluchten en reizen domweg niet meer konden uitvoeren. Inmiddels is die impact zo groot en zo zichtbaar dat dit alsnog tot een vertrouwenscrisis leidt.

Bij de vorige crisis was het zaak de financiële sector op de been te houden en vertrouwen te herstellen. Door de economie te stimuleren werden consumenten aangemoedigd om toch wel te blijven besteden. Nu heeft het niet zoveel zin om mensen extra geld te geven om te besteden. Want naar het theater gaan, kan niet. Reizen boeken is zinloos. Als er geen vraagprobleem is, heeft de vraag stimuleren geen zin. Vandaar ook dat de ECB niet heeft besloten tot een algehele renteverlaging.

Overigens denk ik dat er nu vanzelf ook een vraagprobleem ontstaat. Nu de impact zo heftig aan het worden is, maakt dat ondernemers en consumenten onzeker. Dat merkt de horeca. Het is (nog) niet verboden om uit eten te gaan en toch stort de omzet van restaurants in. Ik kan me ook goed voorstellen dat deze crisis gevolgen heeft voor de auto- en woningmarkt. In onzekere tijden stellen mensen grote bestedingen liever even uit.

Maar goed, terug naar mijn belrondje. Hoogduin denkt dat de banken de crux zijn. Zij moeten de getroffen ondernemers van financiering blijven voorzien. Teulings en Wellink komen met verdergaande suggesties: staatssteun. Teulings:

"Allerlei bedrijven zullen op omvallen komen te staan. Ik denk dat het verstandig is dat de overheid die bedrijven helpt. De Europese staatssteunregels kunnen aan de kant. Ik ben ervan overtuigd dat dat vanuit Europa ook gaat gebeuren.”

Wellink zegt hem dit na:

"Waar we bij de vorige crisis banken steunden, zullen we nu die grote bedrijven moeten steunen. Daarover moet het kabinet nú al de discussie starten.”

Het bedrijfsleven vraagt dit nu al van het kabinet. VNO-NCW en MKB-Nederland kwamen deze week met 4 corona-scenario's waarin bij verdere escalatie ook staatssteun en een noodfonds als reële opties worden gezien. In het slechtste scenario suggereren de werkgevers zelfs dat de overheid de lonen gaat doorbetalen. Zo ver zijn we voorlopig niet, lijkt me.

Maar Koninklijke Horeca Nederland en VNO kwamen vrijdag wel met een gezamenlijke oproep:

"Gezamenlijk pleiten we voor het opzetten van een noodfonds voor ondernemers die voor langere tijd financiële schade oplopen als gevolg van het coronavirus."

Het kabinet komt volgende week met een nieuw economisch pakket.

Nog even een slotnoot. Waar de kredietcrisis begon bij de banken is het wel degelijk denkbaar dat deze crisis daar ook eindigt. Ik wil niet te veel gaan somberen, maar als bedrijven massaal omvallen krijgen ook banken een groot probleem. Nog altijd zit de wereld op een schuldenberg, zijn er wellicht zeepbellen geblazen in tijden van gratis geld. Hoogduin:

"Als dit niet goed gaat, is de pandemie de trigger voor het leeglopen van wat achteraf gezien een zeepbel was. Dat gevaar is niet denkbeeldig."

(Kijk hier de uitzending van Op1 terug waarin de gevolgen voor ondernemers werden besproken. Lees hier over de scenario's waar het bedrijfsleven mee kwam. Mijn column ging deze week over de achterhaalde raming van het CPB.)

Song of the week - Massaal thuis werken

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Wat betekent de koerswending in de pensioenonderhandelingen? Waarom kiezen kabinet en polder ineens voor een nieuw pensioencontract? En voor wie is dat goed nieuws of voor wie niet? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info

Mij inhuren als spreker? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

Reply

or to participate.