Terwijl het coronavirus in Europa aankwam en de beurzen diep inzakten was ik vooral bezig met de pensioenen. Achter de schermen bleek er namelijk een verrassende wending plaats te vinden in het pensioendossier. Een grote uitruil is op handen, waarbij wellicht de gehate rekenrente sneuvelt. Daarom dit weekend veel pensioenen in de nieuwsbrief. En we zwaaien VNO-voorman Hans de Boer uit die sinds deze week een opvolger heeft. Veel leesplezier!

Pensioenfondsen in de verdrukking

Voor pensioenfondsen zijn januari en februari twee zeer belabberde maanden. Niet alleen deden de beurzen het slecht, ook de rentes gingen omlaag. Voor Nederland bijvoorbeeld is niet alleen de rente op 10-jarige staatsleningen negatief, maar ook die op 30-jarig papier. Goed nieuws voor de minister van Financiën, maar slecht nieuws voor pensioenfondsen die hiermee hun rekenrente zien dalen.

Een lagere rente betekent dat pensioenfondsen nu meer vermogen moeten hebben om aan al hun toekomstige pensioenverplichtingen te voldoen. Dat zien we terug in de dekkingsgraad. Is die 100% (precies de huidige norm om veilig te zijn voor kortingen) dan staat tegenover elke euro pensioenverplichting een euro vermogen. Onder de 100% is het fonds in onderdekking. De vier grootste fondsen ABP (ambtenaren), PFZW (zorg), PME en PMT (beide metaalfondsen) zitten al duidelijk onder de 100%. Nu gaat het gemiddelde voor alle fondsen ook onder die 100% uitkomen.

In de stippellijn zie je de voorspelling voor de maand februari die ABN Amro-econoom Piet Rietman afgeeft. Hij heeft een iets andere reeks dan adviesbureau Mercer, dus ik plak twee dingen op elkaar. Maar het komt erop neer dat Rietman voorziet dat de gemiddelde dekkingsgraad deze maand met 3 procentpunt is gedaald. Je ziet trouwens dat zo'n dekkingsgraad niet dezelfde val maakt als de AEX of andere aandelenindices. Rietman over de dalende dekkingsgraden:

Dat is goed om te realiseren. De beurskoersen zeggen iets, maar niet alles. Daarom kijken pensioenexperts vooral naar de rente. Dalende beurzen hebben een negatief effect op het vermogen (aan de ene kant van de balans van pensioenfondsen), een dalende rente zorgt voor hogere pensioenverplichtingen (aan de andere kant van de balans). Bij een snel dalende rente kunnen dekkingsgraden verslechteren terwijl er wel rendementen op de beurs worden gehaald. Een verslechtering aan beide zijden van de balans (zoals nu) is per definitie bad news voor de fondsen.

Die rentes staan opnieuw onder druk, globaal om drie redenen. Eén: in deze corona-crisis zoeken beleggers veilige havens. Dat kan goud zijn, maar dus ook betrouwbaar staatspapier, zoals het Nederlandse. Twee: de verwachting in de markt is dat de Europese Centrale Bank in maart of april wellicht weer extra stimulerende maatregelen neemt. Dat gebeurt via lagere rentes. De corona-koorts heeft die verwachting (hoop?) alleen maar verder vergroot. Drie: dalende rentes zijn een langjarige trend, al voordat de ECB zich erin mengde. Vergrijzing en spaaroverschotten duwen de rente al een tijd omlaag.

En dus?

Afgelopen jaar heeft minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken de kortingsgrens eenmalig op 90% gezet. Daardoor hoefde bijna geen enkel fonds te korten. Nu staat die grens weer op 100%, zoals in juni bij het sluiten van het pensioenakkoord was afgesproken. Nu zijn dekkingsgraden dagkoersen. Maar voor bijvoorbeeld ambtenarenfonds ABP ziet het er niet goed uit. De dekkingsgraad kan deze maand zomaar uitkomen op circa 92%. De kortingsdreiging hangt dus opnieuw in de lucht. En als de ECB inderdaad weer in actie komt, zullen de rentes blijven dalen.

Dat is nu een probleem, maar ook voor het toekomstige pensioenstelsel. De polderonderhandelaars hebben met het pensioenakkoord een net zo rentegevoelig stelsel bedacht als we al hebben. Dat zag iedereen van een kilometer aankomen, maar nu weten die onderhandelaars zelf het ook. In december lagen er berekeningen van het Centraal Planbureau op tafel in de zogeheten stuurgroep, waar het akkoord wordt uitgewerkt. En dat zag er niet best uit, zo heb ik me laten vertellen. Een deelnemer aan dat overleg:

Dus moest Tom Poes een list verzinnen. Doorgaan met het pensioenmodel uit het akkoord was een heilloze weg. Er was een bestuurlijk overleg op het hoogste niveau op 13 februari voor nodig om een koerswending te forceren. De simpele vraag was: welke pensioencontract is niet rentegevoelig? Antwoord: een pensioencontract zonder rekenrente. Wat een vondst. Precies die opdracht is nu gegeven aan de 'werkverbanden' die alle technische details uitwerken.

De enige manier om de rekenrente overboord te kunnen kieperen, is als je alle zekerheden in het pensioen loslaat. Als een pensioenfonds geen verplichtingen heeft, kun je die verplichtingen ook niet via de rekenrente terugrekenen naar nu. De deelnemers en hun werkgevers leggen premie in, dat rendeert en aan het einde van de rit zie je wel wat het opgeleverd heeft.

Daarvoor moeten wel twee elementen uit het pensioenakkoord terzijde worden geschoven. De rekenrente zelf, want die is expliciet benoemd in het polderakkoord. En het woord 'pensioenaanspraken' dat de vakbonden er destijds ingefietst hebben. Daarin is sprake van "een voorwaardelijke, stabiele pensioenaanspraak". Wat dat ook moge zijn. Het klinkt als een soort recht, maar tegelijkertijd is het nadrukkelijk voorwaardelijk. Voor een actuaris is het simpel: aanspraak is aanspraak en dus moet er met strenge rekenregels worden gewerkt.

Terwijl collega Leon Brandsema en ik dit nieuws de afgelopen tijd bij elkaar aan het bellen waren, kregen we - tot onze verrassing - een officiële bevestiging van het ministerie van Sociale Zaken. De woordvoerder van Koolmees:

Let op dat de woordvoerder spreekt van 'een van deze denkrichtingen'. Achter de schermen heet het 'een ultieme poging'. De minister was dan ook des duivels dat er toch weer was gelekt vanuit de polder. Blijkbaar zag hij geen andere optie dan dit gelekte nieuws dan maar in voorzichtige bewoordingen te bevestigen. Dit proces is uiterst precair. Maar deze koerswending zou zomaar een doorbraak kunnen betekenen.

(Lees hier ons artikel over de op handen zijnde uitruil tussen Koolmees en de vakbonden. Kijk mijn bijdrage bij Op1 hier terug. Of kijk mijn video.)

Saai in de polder

Donderdag stemde het bestuur van werkgeversorganisatie in met de benoeming van Ingrid Thijssen tot nieuwe voorzitter. Een opmerkelijke keuze, want zij wijkt op tal van manieren af van het profiel van Hans de Boer. Zes jaar geleden wilde VNO graag een ondernemer aan het roer om het mkb-deel van de achterban te blijven aanspreken.

Nu is gekozen voor een topmanager die uit de semi-publieke sector komt. Ze is nu nog ceo van energienetwerkbedrijf Alliander, zit in de raad van commissarissen van het Havenbedrijf Rotterdam, zat hiervoor bij de Nederlandse Spoorwegen. En het is de eerste vrouw als baas in de Haagse Malietoren. De Boer was toch vooral... ehm... een mannetje. Niet voor niets kreeg hij eerder in zijn loopbaan de bijnaam 'Bokito van de polder', al vindt hij nu niet zo leuk meer om daaraan herinnerd te worden.

Misschien opmerkelijk, zoals ik schreef. Maar eigenlijk is het bijna traditie bij VNO-NCW dat de nieuwe voorzitter een behoorlijk ander profiel heeft dan de voorgaande. Eind jaren negentig was Hans Blankert de voorman. Een typische NCW-man, voortkomend uit de metaalwerkgevers na een carrière bij bouwbedrijven. Deze echte polderman werd opgevolgd door Jacques Schraven die bij Shell vandaan kwam. Niet alleen een man van het grootbedrijf, maar ook zeer angelsaksisch georiënteerd. De polder was wennen voor hem.

Daarna kwam Bernard Wientjes. Nog altijd wordt in VNO-NCW-kringen met weemoed aan hem teruggedacht. Zeker in combinatie met toenmalig VNO-directeur Niek-Jan van Kesteren. Beiden bedachtzaam, strategisch, gericht op compromissen. Wientjes kon verbinden, kwam voort uit een groot, zelf opgericht familiebedrijf. Tijdens de crisis bleef hij langer aan om voor rust en stabiliteit te zorgen.

Hans de Boer was vooral bekend als voormalig voorman van MKB-Nederland. Hij moest de kleine ondernemers aanspreken - en dat deed hij overigens ook. Voor een zaal ondernemers is hij op zijn best. Maar in de omgang met politici is hij wellicht wat te ruw soms. Je kunt ook zeggen: hij heeft het hart op de tong. Je weet wel wat je krijgt, als je hem spreekt. Ministers vonden dat soms moeilijk. Een minister vertelde me eens dat hij er zo aan moest wennen dat De Boer binnenskamers precies hetzelfde zei als voor de camera. Men is gewend dat je publiekelijk voor je achterban spreekt en dan achter de schermen toegeeflijker bent. Maar nee, de agenda van De Boer was de agenda van De Boer, waar je hem ook tegenkwam.

De tragiek van De Boer is dat deze typische mkb-man het gezicht van de multinationals is geworden. Ook intern heeft men er wel moeite mee dat hij zich voor hun karretje heeft laten spannen. Dat culmineert allemaal in de geplande afschaffing van de dividendbelasting. Tot de laatste snik blijft De Boer dat verdedigen, al wil niemand daar meer € 2 miljard voor uittrekken. Kleine ondernemers begrijpen er niets van dat De Boer kiest voor het grootbedrijf.

Uiteindelijk start VNO-NCW een groot project over de kloof tussen samenleving en bedrijfsleven. Ook daar gelooft De Boer hartstochtelijk in. Inmiddels het dit het 'Brugproject', want dat klinkt net even positiever dan 'de kloof'. Over die kloof had ik in oktober 2018 al een mooi gesprek met De Boer. Je zag daarin zijn worsteling. Dat maakte dit gesprek oprecht, al was hij toen nog niet zover om ook die brug te kunnen slaan, want het gelijk willen krijgen op de dividendbelasting zat er nog steeds in.

Ingrid Thijssen moet nu die brug gaan slaan. Ze moet rust in de tent brengen, de banden met de politiek aanhalen. Wellicht wordt dat een tikje saaier voor ons journalisten. Maar misschien dat het in deze fase voor VNO-NCW zelf wel goed is.

Toch zal menigeen Hans de Boer missen. Ik moest lachen om de Volkskrant-column van Sheila Sitalsing die allerlei grappige en minder handige uitspraken van De Boer aanhaalde in haar column. Maar ze eindigde zo:

Song of the week - Corona

Sommige mensen schreven op Twitter dat ze tijdens deze corona-crisis voortdurend 'My sharona' in hun hoofd hadden. Op de plek van sharona horen ze dan corona. Het is raar, maar ik loop al dagen met dit in mijn hoofd. Dan klinkt het virus ineens veel liever:

Podcast

Luister hier onze wekelijkse podcast ‘Kwestie van Centen’. Presentatie: Herman Stam. Wat betekent de koerswending in de pensioenonderhandelingen? Waarom kiezen kabinet en polder ineens voor een nieuw pensioencontract? En voor wie is dat goed nieuws of voor wie niet? Ook op Spotify en iTunes.

Meer info...

Mij inhuren als spreker? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/