- Achter de cijfers
- Posts
- Achter de cijfers - Editie #78: over de Hollandse groeispurt, een blik Polen en ondenkbare Corona-scenario's
Achter de cijfers - Editie #78: over de Hollandse groeispurt, een blik Polen en ondenkbare Corona-scenario's
Arbeidsmigratie staat weer voluit op de politieke agenda. Terwijl het CBS de prognose van de bevolkingsgroei fors heeft verhoogd, vraagt menig politicus zich af: hebben we meer of minder arbeidsmigranten nodig? Deze week twee bijdragen daarover. Ook kijk ik naar zwartgallige Corona-scenario's van een bankeconoom. Goed weekend en veel leesplezier :-)
Groeispurt
De Nederlandse bevolking groeit en groeit. Momenteel is de totale bevolking 17,3 miljoen mensen. Door de vergrijzing vlakt de groei van de bevolking af. In de prognose van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) een jaar geleden zou de bevolking in 2060 stabiliseren op circa 18,6 miljoen mensen.
Maar het CBS heeft in december jongstleden de prognose flink omhoog bijgesteld. Nu gaan de statistici ervan uit dat die 18,6 miljoen al rond 2032 wordt bereikt en dat de bevolking doorgroeit tot bijna 19,6 miljoen in 2060. Dat is een bijstelling omhoog met 931.048. Niet gering.
Veel details over deze bijgestelde prognose zijn nog niet bekend. Wel maakte het CBS duidelijk dat het aantal geboortes lager uitpakt dan eerder verwacht en het aantal immigranten hoger:
"Ten opzichte van de prognose uit 2018 zijn er vooral aanpassingen bij migratie en geboorten. In de toekomst worden meer immigranten maar ook meer emigranten verwacht. Het verwachte kindertal op de lange termijn is in de nieuwe prognose verlaagd van 1,75 naar 1,70 kinderen per vrouw."
Mijn eerste idee was dat hiermee de vergrijzingsdruk flink zal afnemen. De kans dat er seniore migranten naar Nederland komen lijkt me immers niet zo groot. Het zullen voornamelijk 65-minners zijn. Het aandeel 65-plussers is inderdaad lager in de nieuwe prognose, maar ook weer niet zodanig dat alle vergrijzingszorgen over zijn:
In de oude prognose was er een piek van 26,1% 65-plussers in 2040. In de nieuwe vooruitblik is dat 25,5% in 2039. In 2060 is het verschil in het aandeel 65-plussers nog maar 0,4 procentpunt.
De Tweede Kamer heeft aan de regering gevraagd met scenario's te komen. Dat kaartte Klaas Dijkhoff van de VVD al aan tijdens de Algemene Beschouwingen in 2018, dus nog voor de omhoog bijgestelde prognose. Het risico is altijd dat je met bevolkingspolitiek in een gemakkelijk escalerende discussie terecht komt. Maar mij lijkt het wel zinnig om gewoon heel feitelijk en reëel naar deze cijfers te kijken.
Inmiddels zijn het NIDI, CBS, CPB, SCP, PBL én het RIVM druk aan het werk. Onlangs kwam een tussenstand van dat onderzoek uit. Maar er volgt nog meer. Het belooft een enorm project te worden, want er wordt gekeken naar de gevolgen voor de gezondheidszorg, voor wonen, onderwijs, arbeidsmarkt, sociale zekerheid en pensioenen. Een hele klus lijkt me. Zeker omdat er nog zoveel onduidelijk is in de voorspelling van het CBS. Uiteraard is zo'n prognose met veel onzekerheid omgeven. Maar om de gevolgen voor bijvoorbeeld sociale zekerheid te weten, moet wel duidelijk zijn wat voor mensen van welke leeftijden Nederland de komende decennia binnenkomen. Die duidelijkheid is er (nog) niet.
(Lees hier het verhaal dat collega Daniël van Dam maakte over de uitdagingen voor onder meer vervoer, wonen en zorg als gevolg van de bevolkingsgroei.)
Blik Polen
Nederland heeft arbeidsmigranten hartstikke hard nodig. Dat is de duidelijke boodschap van werkgevers. Rob Slagmolen, secretaris sociale zaken bij werkgeversorganisatie VNO-NCW, verwoordt het zo:
„Denk goed na wat je doet. We hebben arbeidsmigranten heel hard nodig. Voor de bouw van je huis, om je pakketje bezorgd te krijgen, om die innovatieve machines van chipmachinefabrikant ASML het land uit te schuiven, voor de komkommer op je bord.”
Dat de ene CDA'er na de andere begint over beperking van immigratie, waarmee mogelijk ook arbeidsmigratie wordt geraakt, doet Marc Calon, voorzitter van land- en tuinbouworganisatie LTO Nederland dan ook af als 'verkiezingsretoriek'.
Heel recente cijfers zijn er helaas nog niet, maar uit de cijfers die het CBS wel heeft over 2010-2017 is duidelijk een trend zichtbaar. Het aandeel buitenlandse werknemers in Nederland - zowel niet-Europese kennismigranten als Europese arbeidsmigranten - neemt jaar op jaar toe. In Nederland zijn ruim 8 miljoen banen en ruim 800.000 buitenlandse werknemers. 10,2% van de banen worden nu vervuld door niet-Nederlanders. Dat zijn overigens tijdelijk en niet-tijdelijke migranten bij elkaar opgeteld.
Van die dik 800.000 buitenlandse werknemers komen er circa 500.000 uit Europa. En binnen die EU-migratie gaat het voor het overgrote deel om Polen.
Nu is er in de politiek steeds meer kritiek op het vrij verkeer van personen binnen de EU. Die kritiek komt niet alleen van de rechterflank, maar ook van bijvoorbeeld PvdA, SP en ChristenUnie. Vakbond CNV roert zich ook al enige tijd. CNV-voorzitter Piet Fortuin maakt zich zorgen over de arbeidsmarktpositie van zijn achterban:
"Werkgevers denken: weet je wat, ik trek wel een blik Oost-Europeanen open. Ze nemen een bureautje in de arm en laten die Polen en Roemenen ophalen. Maar je kunt ook investeren in het Nederlandse arbeidspotentieel. Ondanks de lage werkloosheid zijn er nog zo’n 1 miljoen Nederlanders inzetbaar.”
Het zijn begrijpelijke zorgen van de vakbond. Tegelijkertijd aarzelt CNV ook. De grenzen dichtgooien is geen oplossing, als het al zou kunnen. Heel voorzichtig oppert Fortuin om strenger te zijn bij het toelaten van arbeidsmigranten:
„Ik zou een soort filter willen en afstappen van het automatisme dat je altijd mensen hier naartoe kunt halen. Als een werkgever weer honderden werknemers uit het buitenland wil halen, zou je op zijn minst de vraag moeten stellen: hoeveel heb je al gedaan aan werving en begeleiding van Nederlandse arbeidskrachten? In de meest vergaande vorm zouden we naar een vergunningenplicht moeten. Dat kun je in Brussel regelen.”
De economen die ik sprak voor mijn verhaal wuiven de zorgen over verdringing van Nederlandse werknemers een beetje weg. Toch staat helemaal niet vast dat er van verdringing geen sprake is. Het Centraal Planbureau (CPB) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) deden onderzoek naar verdringing van ouderen door jongeren, van lager opgeleiden door hoger opgeleiden en van Nederlanders door niet-Nederlanders. Keihard bewijs voor verdringen vond het CPB niet, maar helemaal uitsluiten doen de onderzoekers het ook niet.
"We vinden in dit boek voor de meeste groepen geen aanwijzingen dat er sprake is van verdringing op de arbeidsmarkt, behalve voor mensen aan de onderkant daarvan. (...) Dat wil niet zeggen dat er helemaal nooit sprake is van verdringing: het kan wel spelen aan de onderkant van de arbeidsmarkt. In enkele studies zien we aanwijzingen voor verdringing door laagopgeleide migranten en mensen met een middelbaar of hoog opleidingsniveau."
Interessant is dat niet alleen onderzocht werd of verdringing aantoonbaar plaatsvond, maar ook hoe het werd ervaren door mensen zelf. Dat deel nam het SCP voor zijn rekening. En wat blijkt? Vooral onder lager opgeleiden wordt wel degelijk verdringing ervaren. 35% van de mensen met een vmbo-opleiding ervaart minder kansen op werk door de komst van migranten van buiten de EU en 44% ziet minder kansen door open grenzen binnen de EU. Opvallend genoeg schuiven de onderzoekers deze resultaten niet zomaar terzijde:
Hoewel we op basis van de wetenschappelijke literatuur en onze eigen analyses alleen enkele aanwijzingen vinden voor verdringing aan de onderkant van de Nederlandse arbeidsmarkt, geven burgers in de leeftijd van 16-67 jaar die wij voor dit onderzoek hebben ondervraagd, aan wel in grotere mate verminderde arbeidsmarktkansen te hebben als gevolg van een toestroom van de nieuwe groepen arbeidsaanbod die wij in dit rapport hebben bestudeerd.
"Deze ervaren verdringing ligt hoger dan de feitelijk gemeten verdringing. Daarvoor zijn een aantal verklaringen denkbaar. Een deel zou verklaard kunnen worden door de manier waarop verdringing is gemeten. Vanwege databeperkingen zijn de gevolgen van de toestroom van nieuw arbeidsaanbod alleen weergegeven in termen van veranderingen in de werkgelegenheid en lonen, en niet in termen van veranderingen in de contractvorm of inhoud van de functie."
Gelukkig geven de onderzoekers dus toe dat het bewijzen van verdringing nog niet zo eenvoudig is. De lonen kunnen door migratie onder druk komen te staan, maar de mate van zekerheid in de vorm van een arbeidscontract kan ook worden beïnvloed door arbeidsmigratie.
Ondertussen wil D66 meer arbeidsmigranten toelaten. Daarbij mikt de partij vooral op lager opgeleide niet-Europeanen. Nu wordt voor kenniswerkers een flinke inkomenseis gesteld. Het is een goede aanleiding om verder na te denken over de plussen en minnen van arbeidsmigratie. Voor de economie is het goed, maar wat betekent het maatschappelijk?
Ondenkbare scenario's
De analyses over de economische gevolgen van het Corona-virus waren tot nu toe redelijk sussend. Economen zagen dat Sars in 2002/2003 slechts een tijdelijk economisch effect had. Weliswaar is het belang van China voor de wereldeconomie veel groter (geen 4% meer maar wel bijna 19%), maar toch gingen velen ervan uit dat de nadelige gevolgen van tijdelijke aard zullen zijn en ook weer ingehaald kunnen worden.
Totdat Rabo-econoom Michael Every losging. Hij komt met vier scenario's die van kwaad tot erger gaan: bad, worse, ugly, unthinkable. Oftewel: slecht, slechter, lelijk en ondenkbaar. De mildste variant (bad) is het basisscenario van de Rabobank, zo schrijft hij, maar de hoofdboodschap is dat het virus hoe dan ook slecht is voor de Chinese economie en daarmee voor de wereldhandel.
In het mildste scenario blijft de duur van de virus-problemen beperkt en zal de economische impact alleen voelbaar zijn in de economische cijfers over het eerste en tweede kwartaal. De Chinese groei komt dan niet uit op net iets onder de 6%, maar zakt naar circa 5%. In het ergere scenario houdt de ellende langer aan en valt de groei over het hele jaar tegen en zakt die tot onder de 4%.
In het nog ergere scenario verspreidt het virus zich verder over Azië. De Rabo kwantificeert de economische gevolgen in dit scenario niet, maar schetst wel de vergaande impact:
"De effecten zullen waarschijnlijk meer lijken op die van de mondiale financiële crisis van 2008/2009 dan van de Sars-uitbraak in 2003."
Hieronder laat Rabo zien wat er dan gebeurt (GFC = global financial crisis). De donkerblauwe lijn is de Chinese economische groei ten tijde van Sars, de lichtblauwe lijn de Sars-gevolgen voor de groei in de eurozone en de oranje lijn de groei van de eurozone-economie ten tijde van de kredietcrisis. Bij vergaande verspreiding van het virus over Azië zal de economie mogelijk de oranje lijn volgen:
En dan voegt de Rabo-econoom er ook nog het 'ondenkbare' scenario aan toe. Ik lees dat meer als theoretische optie, dan als serieus scenario. Hier is sprake van een mondiale pandemie met mutaties van het virus die zich over tal van landen verspreidt:
"Dat ziet eruit als een wereldwijde pandemie en scenario's die meer verwant zijn aan dystopische Hollywood-films dan aan het terrein van economische analyses. Laten we allemaal bidden dat het niet gebeurt."
Heel leuk al die doem, ondernemers kampen nu vooral met praktische problemen. Veel fabrieken in China zijn nog dicht, ondanks het einde van de verlengde nieuwjaarsvakantie. Kantoorpersoneel werkt veelal thuis. Vervoersstromen zijn tot stilstand gekomen.
Deze week kwamen 100 ondernemers bijeen op een informatiedag van werkgeversorganisaties VNO-NCW, MKB-Nederland en FME. Daar bespraken ze vooral de logistieke problemen waar veel ondernemers tegenaan lopen. Na afloop meldden de organisatoren:
"Duidelijk werd daaruit onder meer dat er een schaarste aan containers aan het ontstaan is; volle containers blijven op kades staan in China, omdat medewerkers die ze uitladen nog thuis zitten of omdat er geen vergunningen zijn voor het vervoer van en naar fabrieken. Ook werd duidelijk dat er nu al grote capaciteitstekorten voor luchtvracht zijn, door de uitval van vluchten. In het zeetransport heeft de eerste rederij al een boekingstop afgekondigd op de lijn Rotterdam – China voor maart."
Zoals de bankencrisis liet zien hoe verweven de financiële spelers in de wereld inmiddels waren, zo laat deze Corona-crisis zien hoe verweven en versnipperd het productieproces van veel goederen is. Het hangt sterk af van je relatie met China, welk aandeel het land heeft in je totale productie en omzet, hoeveel je er laat produceren, of je kunt uitwijken naar andere landen. Het economisch bureau van ABN Amro gaf een simpel en praktisch voorbeeld waaruit meteen duidelijk wordt hoe de onderlinge verbondenheid van bedrijven en landen kan werken:
"Een bedrijf waarvoor gebrekkige bevoorrading dreigt, is een bedrijf dat onderdelen levert aan een fabrikant van campers. De producent van halffabricaten, die anoniem wil blijven, produceert dit onderdeel in een eigen fabriek in China, die momenteel op last van de Chinese overheid stilligt om verspreiding van het virus te voorkomen. Als deze fabriek op enig moment weer draait, kan tijd worden gewonnen door de producten niet per zeeschip, maar per vliegtuig te laten vervoeren, maar dit geeft zeer hoge kosten."
Alles hangt nu af van de duur van de problemen. Nederland exporteert voor €11,7 miljard naar China en importeert voor €39,1 miljard. Het land staat in onze top 10 van belangrijkste handelspartners. En met een impact van eenvijfde van de wereldeconomie is te hopen dat dit niet te lang duurt. Die wereldeconomie was al aan het verzwakken. De Corona-problemen komen daar nu nog bovenop.
(Kijk hier de uitzending van EenVandaag over de economische gevolgen van Corona.)
Song of the week - Loonstijging hoogste in 10 jaar tijd
Podcast
Luister hier onze wekelijkse podcast 'Kwestie van Centen'. Presentatie: Herman Stam. Over de zin en onzin over arbeidsmigratie. Inmiddels wordt meer dan 10% van onze banen ingevuld door buitenlandse werknemers. Hebben we nog meer arbeidsmigranten nodig en moet de rem erop? Ook op Spotify en iTunes.
Meer info
Mij inhuren als spreker? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]
Website: https://martinvisser.info/
Reply