In deze nieuwsbrief blik ik terug op Prinsjesdag, de troonrede, de ramingen en de algemene beschouwingen. Deze keer doe ik dat aan de hand van 5 quotes die ik opvallend of typerend vond. Op die manier probeer ik de hoofdlijnen te pakken van de Nederlandse economie en politiek van deze week. Reacties en likes zijn van harte welkom. Vraag je vrienden en je collega's zich te abonneren op deze nieuwsbrief. Veel leesplezier!

Mal

Beste Leden van de Staten Generaal. Maak die koopkrachtplaatjes nou niet zo absoluut. Dat zijn maar gemiddeldes en medianen van een paar voorbeeldhuishoudens. Het zijn bovendien statische plaatjes, waarin geen enkele rekening wordt gehouden met persoonlijke veranderingen in je leven. Of je werkloos raakt of werk vindt, of je trouwt of scheidt, of je met pensioen, of je verhuist, kinderen krijgt, dat heeft allemaal een veel grotere impact op de portemonnee dan de belastingknoppen waar een regering aan draait.

Premier Mark Rutte liet dit koning Willem-Alexander zeggen tegen de aanwezige politici. Over hun hoofden heen is het een boodschap aan de Nederlanders. Maar zou het niet ook een boodschap van het kabinet aan zichzelf zijn? De berekening van het Centraal Planbureau bij de vorige Prinsjesdag dat 96% van de Nederlanders erop vooruit zou gaan, werd ook door Rutte en de zijnen verabsoluteerd. (Het CPB publiceert inmiddels dergelijke percentages niet meer, om politici tegen hun eigen onkunde in bescherming te nemen.)

Dat zei de koning ook nog. Het lijkt wel alsof het CPB dit deel van de troonrede had geschreven, want in iets poëtischer woorden beschreef hij precies de voetnoten die het planbureau altijd bij de koopkrachtplaatjes zet (maar die niemand leest). Nu is het onderdeel van de centrale boodschap van het kabinet. De lessen zijn geleerd.

Daardoor ontstaat nu de wonderlijke situatie dat het kabinet behoorlijk veel geld heeft vrijgespeeld voor met name werkenden (een plus van 2,4%) en daarvoor zelfs geld bij het bedrijfsleven heeft weggehaald, maar dat niet meer van de toren durft te blazen.

Psssttt... beste burgers van Nederland.... fluistert Rutte.... u gaat erop vooruit hoor.... maar reken er niet te veel op.... dan valt het hopelijk deze keer mee. Ssttt, vertel het niet verder....

Big spender

Kabinet-Rutte 3 is een big spender en premier Rutte is er trots op. De Zalmnorm ging opzij, de sluizen open. Volgens Rutte geeft hij inmiddels meer uit dan wijlen Joop den Uyl. Zou het echt?

Hoe meet je of de ene begroting expansiever is dan de andere? Dan zou je moeten kijken naar de groei van de uitgaven. Ik heb even de netto-collectieve uitgaven (als percentage van het bruto binnenlands product) van 1973-1977 vergeleken met die in de periode 2017-2020. En wat blijkt? In de periode-Den Uyl stegen de overheidsuitgaven per 1 procentpunt per jaar, onder Rutte 3 met 0,4 procentpunt per jaar.

De uitspraak van Rutte lijkt dus grootspraak. Al zijn er ongetwijfeld ook andere manieren om de expansie te meten - suggesties zijn welkom! Maar helemaal ongelijk heeft Rutte niet. Terwijl president Mario Draghi van de Europese Centrale Bank maar loopt te klagen over het gebrek aan stimulering door overheden, stimuleert Rutte 3 zich juist een ongeluk.

Dat zie je dus niet alleen aan de netto-collectieve uitgaven die toenemen van jaar op jaar. Ook zie je dat de bijdrage van de overheidsuitgaven aan de economische groei flink toeneemt. Het Centraal Planbureau (CPB) zet dat helder op een rij. Het CPB onderscheidt vijf bronnen van de groei: consumptie, woninginvesteringen, bedrijfsinvesteringen, export én overheidsbestedingen. Als je de bijdrage van de overheid afzet tegen de andere vier, dan ziet dat er zo uit:

Zie je wat er gebeurt in 2020? Dan is de economische groei geraamd op 1,5% en de bijdrage van extra overheidsuitgaven komt uit op 0,8%. Dat is dus meer dan de helft. Niet voor niets zie je dat het begrotingsoverschot in rap tempo slinkt, van 1,5% in 2018 naar 0,3% volgend jaar.

Draghi wil dolgraag dat we miljarden en miljarden uitgeven via een nieuw investeringsfonds. Tot die tijd blijft hij maar piepen. Misschien kan hij de Nederlandse begroting even nalezen: Rutte 3 stimuleert al fors en heeft nauwelijks nog een buffer als er een nieuwe crisis komt.

Menselijke maat

Het leek heel even alsof je Herman Tjeenk Willink hoorde spreken, maar het was toch echt koning Willem-Alexander. De koning stond in de troonrede stil bij uitvoeringsproblemen bij de overheid en noemde specifiek Belastingdienst en UWV. Overheidsklant is allang niet meer koning, luidt de snelle samenvatting van zijn woorden. Precies wat de voormalig vicevoorzitter van de Raad van State al een tijdje betoogt.

Zijn boekje 'Groter denken, kleiner doen' dat eind vorig jaar uitkwam (onlangs beloond met de PrinsjesBoekenPrijs), gaat over de afstand die er is ontstaan tussen publieke diensten en de burger. Overigens trekt hij het veel breder dan alleen de actuele strubbelingen bij diensten als het UWV, CBR, en Belastingdienst. Maar het gebrek aan menselijke maat, zoals de koning dat verwoordde, komt wel heel nadrukkelijk in dat boekje terug.

De overheid is kil geworden. De regels zijn complex, de loketten onbenaderbaar, de organisaties bureaucratisch. Met twee gevolgen: de burger wordt niet goed meer bediend en de 'dienstverlener' (lees: ambtenaar, politieagent, verpleegkundige, arts, onderwijzer, rechter enz.) wordt ongelukkig omdat de eisen van managers belangrijker lijken te zijn dan de professionaliteit van de vakman of -vrouw. Sinds de jaren tachtig is Nederland stap voor stap veranderd in de BV Nederland, zo betoogt Tjeenk Willink (hij kijkt ook naar marktwerking en privatisering) en die kilte voedt het ongenoegen en wantrouwen in Nederland.

Heel interessant en relevant dat de troonrede dit thema nu aanroert, al is de reikwijdte nog wat beperkt. Maar Tjeenk Willinks verhaal krijgt in ieder geval gehoor. Lees maar eens wat CDA-fractieleider Pieter Heerma tijdens de algemene beschouwingen zei:

Dit is voorwaar een trendbreuk in wording.

Lees hier een oude nieuwsbrief terug waarin ik uitgebreid op dit thema inga.

Linkse VVD

Het grote bedrijfsleven heeft afgedaan bij de VVD. Sinds de afschaffing van de dividendbelasting 'spectaculair is mislukt', zoals premier Mark Rutte het onlangs omschreef, heeft de VVD (en daarmee de hele coalitie) de koers totaal omgegooid. Rutte riep het bedrijfsleven voor de zomer al op de lonen meer te verhogen onder dreiging van het intrekken van lastenverlichting. Met deze begroting is dat dreigement ook echt uitgevoerd.

Interessant is dat fractieleider Klaas Dijkhoff deze koerswending inbedde in een breder verhaal. Premier Rutte debiteerde wat gelegenheidsargumenten, Dijkhoff kwam met een betoog tijdens de algemene beschouwingen waaruit een duidelijk andere visie op het bedrijfsleven sprak. Hij begon er zijn inbreng zelfs mee.

Hij begon over zijn opa die vroeger bij Philips werkte. In de tijd dat een werkgever nog goed voor zijn mensen en omgeving zorgde:

Nostalgie? Misschien. Al was het sterk dat Dijkhoff dat zelf ook benoemde. Hij wil niet terug naar de jaren vijftig. Wel contrasteerde hij een werkgever-oude stijl die voor mens en samenleving zorgde met bedrijven die de wereld afgaan op zoek naar de beste belastingdeals, de laagste lonen, de flexibelste contracten. En waar ondertussen de top hoge bonussen incasseert. Het verhaal van Dijkhoff: dat kún je doen als bedrijf, maar het hóeft niet:

Ik ben heel benieuwd of de verdere interne discussie bij de VVD zal leiden tot een echt andere koers. En hoe dwing of stimuleer je bedrijven dan tot een andere opstelling? En het blijft goed te bedenken dat Nederland zelf dergelijke bedrijven lokt met lage tarieven en gunstige deals. Het kabinet zegt daar korte metten mee te willen maken. Nu moet blijken of dat ook echt gebeurt.

WopkeWiebesFonds

Laura van Geest, directeur van het Centraal Planbureau, permitteert zich in hoofdstuk 1.2 (getiteld 'Schuld zonder boete(n)?') een lossere toon dan in de rest van de Macro Economische Verkenning 2020. In dit jaarlijkse rapport, dat traditioneel met Prinsjesdag verschijnt, analyseert het CPB de stand van de nationale en internationale economie en wordt de begroting doorgelicht. Dit specifieke hoofdstuk gaat het over op te tuigen WokpeWiebesFonds.

Het kabinet kijkt likkebaardend naar de extreem lage rentes over de Nederlandse staatsobligaties en droomt over een miljardenfonds met gratis geld. Van Geest vraagt zich in dit stuk af of geld wel echt gratis is en hoe houdbaar het is als overheden hun staatsschuld laten oplopen in tijden van lage rentes. Want hoe laag de rente ook is, schuld blijft schuld en zal moeten worden terugbetaald.

Volgens optimisten kunnen overheden prima schulden blijven maken zolang de rente lager is dan de economische groei. Dat is momenteel evident het geval. Het CPB plaatst daar enkele nuchtere kanttekeningen bij en laat zien hoe rente en groei nogal kunnen fluctueren door de tijd. Ik lees het als een oproep tot voorzichtigheid. Reken je niet rijk.

Tot zover het serieus getoonzette deel, dan volgt de lossere toon als Van Geest bespreekt hoe politici doorgaans omgaan met 'investeringen'. Ik zet het woord alvast tussen aanhalingstekens. Ze gelooft er niets van dat zo'n fonds slechts tijdelijk is. Als politici eenmaal gewend zijn geraakt aan grote bakken geld uitgeven, willen ze steeds weer grote bakken geld uitgeven:

Van Geest gelooft er ook helemaal niets van dat het fonds louter ingezet zal worden voor echte investeringen. De Tweede Kamerleden en belangenorganisaties staan al gretig rond de pot geld te dansen. Elke overheidsuitgave heet dan op den duur 'investering':

Inderdaad, inclusief emoticon. De eerste ooit in een officieel stuk van het Planbureau. Ook Laura van Geest gaat met haar tijd mee.

Song of the week: Wopke en Wiebes willen gratis geld

Podcast Kwestie van Centen

In aanloop naar Prinsjesdag maakten chef Herman Stam van de Financiële Telegraaf en ik een reeks podcasts met speciale gasten: Hans de Boer, Kim Putters, Willem Vermeend, Henk Nijboer en Hans Biesheuvel. Nu blikken we met collega Jorn Jonker van onze parlementaire redactie terug op Prinsjesdag en algemene beschouwingen. Over de koerswijziging van Mark Rutte, de missers van Henk Krol en de winegums van Defensie.

Abonneer je op de podcast 'Kwestie van Centen' op Spotify of iTunes of luister 'm op de website.