- Achter de cijfers
- Posts
- Achter de cijfers - Editie #72: thema-nummer over de kloof, topsalarissen en de onzekere middenklasse
Achter de cijfers - Editie #72: thema-nummer over de kloof, topsalarissen en de onzekere middenklasse
Een themanummer over 'de kloof'. Na de mislukte dividendlobby is werkgeversclub VNO-NCW bij zichzelf te rade gegaan. Wat gaat er mis met het imago van grote bedrijven? Onder leiding van president Hans de Jong van Philips Nederland kijkt het bedrijfsleven in de spiegel. Waarom neemt het wantrouwen richting het bedrijfsleven toe? Hoe kan die kloof worden overbrugd? Precies op het moment dat dat verhaal naar buiten komt, blijken de topsalarissen weer riant te zijn gestegen. Wat te doen voor de onzekere middenklasse? Lees het allemaal in deze nieuwsbrief. Reacties stel ik zeer op prijs. Reclame maken voor deze nieuwsbrief mag: je kennissen, vrienden en collega's kunnen zich hier abonneren. Veel leesplezier!
De kloof
De werkgevers maken zich zorgen. Hun lobbykracht vermindert, de kritiek neemt toe. Vanuit de samenleving én vanuit de politiek. Aanleiding voor lobbyclub VNO-NCW om eens goed in de spiegel te kijken.
Het was een spannend interview. In de kamer van werkgeversvoorman Hans de Boer, het was in de tweede helft van oktober van vorig jaar. De lobby voor de afschaffing van de dividendbelasting was mislukt en die was symbool komen te staan voor de gapende kloof tussen het grootbedrijf aan de ene kant en samenleving en politiek aan de andere kant. Hoe nu verder?
De Boer had geaarzeld om toen al zo'n interview te geven. Liever had de werkgeverslobby eerst de wonden gelikt en een eigen analyse gemaakt van wat er mis was gegaan. Maar soms loopt het zo. De Telegraaf wilde hem dringend spreken, tv-programma Buitenhof belde en toen was de keus alsnog gemaakt: zaterdag in de krant, zondag op tv.
Maar een mea-culpa-interview werd het niet. Al zat dat element er zeker in:
"Achteraf gezien is de droge constatering dat het publieke sentiment blijkbaar zwaarder weegt. Als u zegt: dat is niet goed verkocht, heeft u achteraf gelijk. Ik heb echt mijn best gedaan, jullie van de media hebben al die informatie gekregen, maar jullie sloegen er niet op aan."
Dubbel was het. De Boer voelde aan dat hij het niet goed had gedaan, maar de oplossing was vooral om het beter uit te leggen. Tegelijkertijd erkende hij volmondig dat er 'een kloof' is ontstaan in Nederland - en daar maakt hij zich zorgen over:
"Ik zie het zo: er is een economische werkelijkheid, een politieke werkelijkheid en een werkelijkheid van publieke sentimenten. Die drie cirkels hoeven elkaar niet honderd procent te overlappen. Maar als je er niet in slaagt om overlappingen te vinden, dan kruipt iedereen in zijn eigen cirkel en dat helpt ons niet vooruit.”
Oftewel: iedereen heeft zijn eigen gelijk. Klinkt niet als een mea culpa, toch? Volgens De Boer is er een kloof tussen de elite en de gewone man, maar staat die elite tegelijkertijd heel dichtbij:
"De elite in Nederland loopt op zaterdagochtend met een boodschappenkarretje door de supermarkt. Als je dan door de globalisering een beetje uit elkaar gaat lopen, dan komt dat in onze samenleving harder binnen omdat we een andere cultuur hebben.”
Bij dat laatste zit wellicht de crux. Ceo's van grote multinationals vliegen de wereld over, zijn kosmopoliet en hebben steeds minder gevoel voor de discussies in dat kleine landje. En hebben er in toenemende mate ook maling aan.
Komen we die ceo tegen bij de supermarkt? Tuurlijk niet. Zijn ze makkelijk aanspreekbaar voor het gewone publiek? Tuurlijk niet. Voor internationale begrippen is onze elite misschien redelijk gewoon gebleven, maar feitelijk zijn ze wel degelijk weggedreven van het Hollandse sentiment.
De kloof (2)
De bedrijvenlobby liet het hier niet bij. De zorgen van Hans de Boer - en de interne discussies in de achterban - leiden ertoe dat VNO-NCW een groot project is opgestart. Aanvankelijk heette dat 'De kloof', het beestje werd gewoon bij de naam genoemd. Inmiddels is het iets positiever 'Brugproject' genoemd, dat klinkt al wat verbindender, maar ook zalvender.
In maart hielden VNO-NCW en MKB-Nederland een speciale vergadering van beide besturen. Druk bezocht, want dit thema leeft. Met als voorlopig resultaat een analyse van die kloof, luisterend naar de naam 'Spanningen in de samenleving & de rol van het bedrijfsleven'.
In de achterban is er toenemende zorg over het afbladderende imago van het bedrijfsleven. Kleinere bedrijven verwijten dat die paar grote. Want het zijn echt niet alleen werknemers die zich druk maken over belastingdeals voor multinationals, topsalarissen bij beursgenoteerde bedrijven en de rechtstreekse lobby van een handvol grootbedrijven. Ook onder de leden van VNO en MKB is daar gemor over.
Duidelijk is dat VNO zich zorgen maakt. Een wat lang citaat dat de urgentie duidelijk neerzet:
"Ook in Nederland bestaat een groeiende behoefte aan topondernemers en ondernemingen die zich uitspreken over kwesties die raken aan hun bedrijf (bijvoorbeeld ook over het verschil in loon tussen de top van een bedrijf en de gemiddelde werknemer). In Nederland wordt deze discussie versterkt door onder meer een aantal beeldbepalende incidenten, zoals de zaak rond de dividendbelasting (‘grootbedrijf regelt het wel voor zichzelf’), het klimaatdebat (‘de burger zit niet aan tafel en betaalt de rekening’) en diverse zaken bij financiële instellingen, waarbij relatief weinig ceo’s of topmensen zich publiekelijk uitspreken en uitleg geven waarom maatregelen goed zijn of juist slecht. Zeker in de Tweede Kamer bij veel fracties is men momenteel niet positief over ‘het bedrijfsleven’."
Hier wordt het beestje bij de naam genoemd. Vervolgens wordt er uitgebreid geanalyseerd. Kort gezegd: de snelle veranderingen rond globalisering, robotisering en flexibilisering hebben steeds meer mensen onzekerheid rond werk en inkomen opgeleverd. En bedrijven moeten daar iets mee.
Afgelopen week is een projectgroep met dit thema aan de slag gegaan. President Hans de Jong van Philips Nederland trekt de kar als voorzitter van die groep. Hij wijst ook vooral naar al die trends en ontwikkelingen die mensen onzeker maken.
„In die transformatie voelen wij onze verantwoordelijkheid.”
Hartstikke belangrijk en interessant natuurlijk. Maar welke rol hebben de bedrijven nu zelf gespeeld in dat groeiende wantrouwen, waar ook het Sociaal en Cultureel Planbureau steeds op wijst?
„Natuurlijk hebben wij daar ons aandeel in. We zien de maatschappij polariseren en we zien ook kritiek op het bedrijfsleven. In alle veranderingen in de economie hebben wij onze rol.”
Navraag onder VNO-bestuursleden leert dat er in de interne discussie 'geen heilige huisjes' zijn. De werkgeversclub is bereid alles te bespreken, van doorgeslagen flexwerk tot belastingdeals tot topbeloningen. Maar uit het interne document blijkt hoe moeilijk dat is. De onderwerpen worden aangeraakt, maar doorgebeten wordt er zeker niet.
Eén van de bestuursleden die ik sprak, vond ook dat er wat te weinig naar zichzelf werd gekeken:
„Ik vind het erg positief dat er aan reflectie wordt gedaan. Maar wat ik nog wel mis, is zélfreflectie van het bestuur. Wat hadden ze zelf beter kunnen doen?”
De kloof (3)
Op de dag dat ik een groot verhaal breng over de zorgen bij het bedrijfsleven over de kloof komt de Volkskrant met het jaarlijkse onderzoek naar topsalarissen. De kloof in de praktijk gebracht, zeg maar.
Onlangs sprak VNO-voorzitter Hans de Boer nog vrome woorden over matiging aan de top:
"Ik heb zorgen dat een heel grote en sterk toenemende loonkloof het cohesiegevoel niet bevordert. Burgers hebben het gevoel dat de economie floreert, terwijl zij daar niets of onvoldoende van terugzien in hun besteedbaar inkomen. En ondertussen krijgt de top van het bedrijfsleven veel meer dan zij. Dat gevoel is terecht.”
Prachtig. Hij opperde zelfs dat de salarissen van de top gelijke tred zouden moeten houden met de cao-ontwikkeling. Uitgezonderd bonussen, want die discussie durft De Boer niet aan.
Wat blijkt uit het onderzoek van de Volkskrant? Terwijl de cao-lonen met 2,1% stegen in 2018 gingen de topsalarissen met 7,2% omhoog. Vooral Shell-baas Ben van Beurden boerde goed: basissalaris, bonussen, aandelen, pensioen en overige inkomsten leverden opgeteld €20,1 miljoen. Unilever-topman Paul Polman is koploper loonkloof: hij verdiende 283 keer zo veel als zijn gemiddelde werknemer.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen heet dat.
De acceptatie voor dit soort beloningen neemt in rap tempo af. Zelfs bij politieke partijen die als ondernemersvriendelijk bekend staan.
Begin van dit jaar zei minister Wopke Hoekstra van Financiën over de loonkloof:
"Dat verschil is veel groter dan een paar decennia geleden, en met deze ratio staat Nederland wereldwijd op de vijfde plek. Nou heb ik een groot geloof in de vrije markt, en word ik er zelden van beschuldigd op economische thema’s erg links te zijn. Maar ik ben ervan overtuigd dat het voor de samenleving beter is om deze kloof te verkleinen in plaats van te vergroten. En breder te kijken naar wat een redelijke verdeling van de koek daadwerkelijk is."
En premier Mark Rutte ging laatst helemaal los:
"Wat op dit moment gebeurt, de winsten in die grote ondernemingen klotsen tegen de plinten op. Maar het enige wat echt stijgt in die grote bedrijven zijn de salarissen van de topmannen. Niet de cao’s, die gaan onvoldoende omhoog. Ik vind dat niet acceptabel."
Ik denk daarom dat de grote bedrijven niet om die topsalarisdiscussie heen kunnen. VNO kan prachtige projecten beginnen over 'de kloof', maar als er maar naar de overkant van die kloof gekeken wordt - de zielige werknemer - en niet naar de eigen kant van de kloof - de dikbetaalde topmanager - dan zijn al die goede bedoelingen verspilde moeite.
De kloof (4)
De topman aan de ene kant van de kloof, de 'hardwerkende Nederlander' aan de andere kant. Met de kritiek van onder meer Wopke Hoekstra en Mark Rutte op de topmannen nemen ook hun zorgen over de middenklasse toe. Voor De Telegraaf reden hier een zomerserie aan te besteden, 'Middenklasse in de knel'. Collega Martijn Klerks trapte die serie vandaag af.
Het onderwerp is niet nieuw, ik geef het meteen toe, maar nog altijd actueel. En des te prangender nu het al een aantal jaar economisch zó goed gaat. Waarom lukt het dan niet om die stijgende welvaart bij de mensen te brengen? Terwijl de loonontwikkeling achterblijft, stijgt de belastingdruk maar door. Mensen met een middeninkomen, grofweg 1-1,5x keer modaal hebben daar grote last van.
Nibud-directeur Arjan Vliegenthart neemt het op voor deze groep:
"Zij waren tien jaar geleden ongeveer de helft van hun salaris kwijt aan vaste lasten, nu naderen ze de 60 procent, of zijn ze daar zelfs voorbij. Bij zulke hoge vaste lasten raak je de grip op je leven kwijt."
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid waarschuwde twee jaar geleden ook al, in een groot rapport over de middeninkomens. Van een val van de middenklasse is (nog) geen sprake, aldus de WRR. Maar zorgen zijn er wel degelijk:
"Zij hebben vaker twee inkomens nodig, moeten rekening houden met de flexibiliteit en tijdelijkheid van werk, dienen werk en zorgtaken te combineren, en meer zelfredzaamheid aan de dag te leggen om risico’s het hoofd te bieden. Deze werkzaamheden gaan gepaard met toenemende gevoelens van onzekerheid. Ook is er het gevoel dat de overheid te weinig doet voor het midden."
Verrek, past dit eventjes mooi bij dat VNO-project. Ook daar maakt men zich zorgen over deze groep:
"De toegenomen onzekerheid bij middengroepen betekent een breuk met het traditionele toekomstperspectief van het middensegment uit de naoorlogse periode: de diepgewortelde overtuiging dat men er zelf altijd op vooruit zal gaan, en dat vooral ook de kinderen het steeds beter zullen krijgen."
Vandaag concludeert Monique Kremer van de WRR, twee jaar na haar rapport:
"Sindsdien is er voor die groep weinig veranderd. Dit is hét moment om het midden te helpen door meer zekerheid te bieden."
In de zomerserie zullen we ingaan op de problemen op de woningmarkt, de financiële huishouding, de belastingdruk en de veranderingen op de arbeidsmarkt. Al die onzekerheid heb je niet zomaar weggenomen.
Op korte termijn zijn er twee knoppen waaraan snel gedraaid kan worden. De cao-lonen kunnen forser omhoog. In juni kwam de loonstijging in nieuwe cao's voor het eerst boven de 3% uit. Dat is goed nieuws, al gaat het maar om een handjevol cao's.
En dan de belastingen. Wat gaan Hoekstra en Rutte deze Prinsjesdag doen met de miljarden die er over zijn? Is het nog te verkopen een begrotingstekort van meer dan 1% aan te houden, terwijl de koopkrachtbeloftes inzakken als een plumpudding?
Lees- en kijkvoer
Het interview dat ik in oktober had met Hans de Boer naar aanleiding van de mislukte dividendlobby is hier te lezen. Een dag later zat hij in Buitenhof, kijk dat hier. Onlangs reageerde de werkgeversvoorman op de kritiek van premier Mark Rutte. Daarin durfde hij ook iets te zeggen over de topsalarissen, lees dat hier. Deze week ging mijn column over de vraag of dit kabinet voldoende doet om het vertrouwen in de samenleving te herwinnen, hier te lezen. Mijn verhaal over het 'kloof'-project van VNO staat hier. En tot slot is het interne document van VNO hier te lezen. Tot slot: kijk mijn video over de worstelende werkgevers hier.
Drama in de winkelstraat
De podcast van De Financiële Telegraaf gaat deze week over de detailhandel. Wat een drama was dat de afgelopen jaren. En het einde is nog niet in zicht. Met collega Harry van Gelder bespreken we de razendsnelle ontwikkelingen rond Blokker, Intertoys, Hema, Hudson's Bay. In de crisis verdwenen er 100.000 banen van winkelmedewerkers, bijna een kwart! Toch groeit de sector gestaag. Hoe kan dat? Waarom redt de ene keten het wel en de andere niet?
Reply