Het was de week van Frans Timmermans. Nou ja, het was zijn week net níet. De spel om de poppetjes in Europa leverde verrassingen op: de Duitse Ursula von der Leyen gaat naar de Europese Commissie en de Française Christine Lagarde verruilt het IMF voor de ECB. Wat zegt deze banencarrousel over het democratische gehalte van Europa? En welke erfenis krijgt Lagarde van haar voorganger Mario Draghi? Verder evalueren werkgevers het lopende cao-jaar. En ze zijn nogal klagerig. Blijkbaar doet de vakbond zijn werk goed. Veel leesplezier weer deze week!

Carrousel

De Europese banencarrousel draaide deze week op volle toeren. Met nogal wat verrassingen. Zo greep de 'Spitzen' naast een toppost en werd onverwacht een Duitse minister uit de hoge hoed getoverd. Hoe ondemocratisch is dat?

Volkskrant-columnist Bert Wagendorp gaat over vijf jaar niet meer stemmen voor het Europees Parlement. Niet omdat de samenstelling van dat parlement hem niet bevalt, de eigenlijke reden voor de verkiezing. Maar uit \ over de banencarrousel:

En 'hem' is Frans Timmermans, maar dat vermoedde je al. Blijkbaar is de procedure van marathontoppen waarbij uiteindelijk de regeringsleiders een voorzitter van de Europese Commissie aanwijzen ten koste van 'onze' Frans ondemocratisch. Was Timmermans wel baas van Europa geworden, dan was deze columnist zeer content geweest.

Heel bijzonder. Want a) de Spizen-procedure is eenzijdig door het Europees Parlement bedacht en heeft geen grond in de Europese verdragen b) de socialisten van Frans Timmermans hebben tientallen zetels verloren en c) niet Timmermans maar Manfred Weber werd de grootste bij de verkiezingen.

Mij lijkt het een zeer Nederlandse manier van kijken. Omdat 'onze' Frans het voor zijn PvdA in Nederland zo goed had gedaan, zien velen hier hem als winnaar. Maar hij was dat helemaal niet. Als hij wél de Commissie-voorzitter was geworden ten kosten van christendemocraat Weber dan was dat een zeer ondemocratische uitkomst geweest. Timmermans had dat natuurlijk prima gevonden, want het is hem niet om de democratische meerwaarde van het proces te doen.

Principiëler nog vind ik de aanname dat de Spitzen-procedure zo'n goede zaak is. Clingendael-expert Adriaan Schout was daar in onze podcast zeer kritisch over. En als je denkt: die Schout is een eurocriticus dus die is automatisch tegen, lees dan ook de Maastrichtse hoogleraar Mathieu Segers erop na. Deze prof kun je met de beste wil van de wereld niet van euroscepsis beschuldigen:

Ook in een podcast van Haagsch College legt hij goed uit waarom de procedure waarbij het Europees Parlement kandidaten naar voren schuift een slecht idee is. Het Europees Parlement zit nog volop in een groeifase en is bij lange na nog geen 'normaal' parlement. Het democratische model is halverwege beland waarbij de regeringsleiders volgens de verdragen nog altijd de dienst uitmaken. Dan in de campagne doen alsof je op de baas van Europa kunt stemmen is nep.

De regeringsleiders hebben nu genadeloos met dit systeem afgerekend. En dat lijkt me een goede zaak, hoe lelijk die achterkamertjespolitiek er ook uitziet. De EU is nog altijd een samenwerkingsverband van lidstaten. Als we onze stem willen uitbrengen over de koers van Europa, dan moeten we dat doen bij de Tweede Kamerverkiezingen. Tijdens de campagne van de Europese verkiezingen is de illusie ontstaan dat we toen konden stemmen over de toekomst van Europa, maar daarbij hebben de Spitzen zich veel groter gemaakt dan ze zijn.

Mijn stelling is dat de Spitzen-procedure tot de chaos van afgelopen week heeft geleid. Daardoor is de legpuzzel voor de regeringsleiders, die doorgaans al heel ingewikkeld is, nog veel ingewikkelder geworden.

Carrousel (2)

De grote verrassing van de Europese banencarrousel was (naast Ursula von der Leyen) Christine Lagarde. Terwijl centrale bankiers zich klaarstoomden voor de toppost bij de Europese Centrale Bank (ECB) ging deze Franse jurist er met de buit vandoor.

Geen Jens Weidmann, geen Erkki Liikanen en al helemaal geen Klaas Knot. Nee, de nieuwe ECB-baas luistert naar de naam Christine Lagarde. Met haar vielen alle puzzelstukjes van de Europese baantjes op hun plek. Daar wordt naar man/vrouw, lidstaat, noord/zuid, oost/west en politieke kleur gekeken. De Fransman François Villeroy de Galhau, president van de Franse centrale bank, leek in de race, maar het werd dus een Française.

Haar staat van dienst is onbetwist. Ze heeft een indrukwekkend CV. Met name haar rol van minister van Financiën en daarna baas van het Internationaal Monetair Fonds, beide in eurocrisistijd, vallen op. Financieel gepokt en gemazeld en toch werden wenkbrauwen gefronst. Want in het Verdrag van Maastricht is duidelijk opgenomen waar een ECB-baas aan moet voldoen:

En het IMF mag dan 'monetair' fonds heten, maar monetaire zaken heeft het bar weinig te maken. Zoals de economen van zakenbank UBS constateerden:

En wat ook opmerkelijk is, het is een nogal politieke benoeming. De post bij de ECB is altijd al een onderdeeltje in de grote tombola, maar deze keer is het wel heel duidelijk een politiek puzzelstukje. En ook nog een oud-politica. Naast oud-minister Luis de Guindos als vice-president komt nu ook een oud-minister als president, zo schreef collega Dorinde Meuzelaar.

Lagarde heeft nogal een klus te klaren in Frankfurt. Onder voorganger Mario Draghi zijn alle sluizen opengegaan. Hij trok alles uit de kast om de economie aan te jagen. De beleidsrente is 0%, banken kunnen tegen gunstige tarieven geld ophalen om uit te lenen aan bedrijven, geld stallen bij de ECB gaat tegen een negatieve rente en de ECB heeft voor €2500 miljard aan obligaties opgekocht. Het geld moet rollen.

Maar nu dient de afkoeling van de economie zich aan, wie weet zelfs een recessie. En welke middelen heeft Lagarde dan straks nog? En hoe voorkomt ze dat regeringen op hun lauweren rusten omdat die inmiddels gewend zijn dat de ECB alles oplost?

Ik ben benieuwd hoe politiek ze haar rol gaat invullen. Menigeen kent haar nog als strenge verlener van noodsteun in de eurocrisis. Ze zal ongetwijfeld overheden aanspreken op hun verantwoordelijkheid om economieën te hervormen.

Maar vergeet niet dat onder haar leiding de toon van het IMF ook is veranderd. Tegenover Griekenland bijvoorbeeld werden niet alleen strenge eisen gesteld. Het IMF was ook voorvechter van schuldkwijtschelding. En Lagarde's IMF roept landen als Duitsland en Nederland ook al langer op om met extra overheidsuitgaven de economie te stimuleren. Als ze dat pleidooi vanuit de ECB voortzet, beloven dat interessante discussies te worden.

Luister onze podcast over de erfenis van Mario Draghi en de opdracht voor Christine Lagarde: op de site, op Spotify of via iTunes.

Klagende werkgevers

De werkgevers hebben het zwaar, vinden ze zelf. De FNV stelt een hoge looneis en is nogal vasthoudend. Dat maakt het moeilijker om tot cao-afspraken te komen, aldus de klagende bedrijven.

Werkgeversorganisatie AVWN kwam deze week met een evaluatie van het cao-seizoen tot nu toe. Deze club is betrokken bij grofweg de helft van de cao's af in Nederland en heeft dus een goed overzicht van trends in loonstijging en andere cao-afspraken.

Vakbond FNV heeft voor dit jaar een looneis van 5% gesteld. Dat is uitzonderlijk hoog, maar wel heel begrijpelijk. De lonen blijven al lange tijd achter en dit jaar staat de koopkracht onder druk door de btw-verhoging en de gestegen energiebelasting. Dat wil de vakbond gecompenseerd zien.

De werkgevers zijn er duidelijk niet blij mee:

Dat klinkt als een vakbond die de eigen inzet serieus neemt. Niks mis meer. Overigens is de totale cao-loonstijging dit jaar nog bescheiden. Het Centraal Planbureau heeft zijn raming onlangs zelfs verlaagd, naar 2,4%. Dit gaat om alle lonen in alle cao's, ook in de akkoorden dit voor dit jaar al zijn afgesproken.

Als je specifiek naar de nieuwste cao-akkoorden kijkt, is een duidelijk stijgende lijn te zien:

Het gaat dus de goede kant op, in juni al boven de 3%. Nu maar afwachten of deze trend doorzet ondanks de afkoelende economie.

Zorgelijker is dat werkgevers er niet in slagen in ruil voor een flinke loonplus vernieuwingen in de cao af te spreken. Daar klagen ze zelf ook over:

"Door de focus op 5% gaat er veel energie verloren om vernieuwende afspraken te maken over eigen regie van de werknemer (bijvoorbeeld PKB), langer doorwerken en flexibele organisaties. Bovendien maken vakbonden liever afspraken over het generatiepact of andere vormen waarbij oudere werknemers minder uren hoeven te werken, terwijl veel werkgevers liever willen praten over de ombouw van ontziemaatregelen."

Dat is echt een gemiste kans. De FNV zet vol in op het generatiepact, wat feitelijk een nieuw woord is voor de ouderwetse ouwelullendagen. In het generatiepact kun je als oudere werknemer 80% werken, tegen 90% salaris en 100% pensioenopbouw. Zo snoept de oudere loonruimte van jongeren op en maakt zichzelf duur. Onlangs wezen economen er ook nog eens op dat dit generatiepact niet de ouderen bereikt die het nodig hebben:

Het is een goede zaak dat het aan het werk houden van ouderen (79% van de nieuwe cao's heeft afspraken over zogeheten duurzame inzetbaarheid) een prioriteit is van werkgevers én vakbonden. Maar dat het op zo'n simpele manier wordt ingevuld is echt jammer. Daarover kunnen werkgevers klagen, maar ik zie niet in waarom een hoge looneis dergelijke innovaties zou moete uitsluiten. Volgens is er juist meer dan genoeg uit te ruilen in onderhandelingen.

Goedkope schuld

De Europese Commissie is mild voor Italië. De regering in Rome past de begroting aan en Brussel wacht tot dit najaar om al dan niet in te grijpen.

Voor dit jaar zou de Italiaanse regering het begrotingstekort op 2,04% moeten brengen. Dat was al een zwaar bevochten compromis tussen Italië en de Europese Commissie, want het doel onder de vorige regering was heel wat ambitieuzer. Het begrotingstekort als zodanig is niet eens zo problematisch, maar de staatsschuld (van bijna 135%!) is dat wel.

Omdat Italië veel te zonnig was over de eigen economische groei waren de tegenvallers al ingebakken. In een brief van premier Giuseppe Conte aan Brussel moet hij ook toegeven dat de groei is weggezakt. Geen 1% economische groei, maar 0,2%. De Italiaanse economie is min of meer tot stilstand gekomen. En dat heeft zijn weerslag op de begroting.

Deze week moest duidelijk worden of Brussel de Italianen op het strafbankje zou zetten. Het openen van de zogeheten buitensporigetekortprocedure is stap 1 onderweg naar een boete. Die procedure is al veel vaker opgestart in de eurozone, maar van een boete is het nog nooit gekomen. Die procedure is als zodanig al een flink pressiemiddel.

Op het allerlaatste moment stelde de Italiaanse regering de begroting voor dit jaar bij. Meevallers werden ingezet en een stop op de uitgaven per direct afgekondigd om het begrotingstekort toch op die 2,04% te houden. Voor de verantwoordelijke eurocommissarissen reden om de situatie nog maar weer eens een tijdje aan te kijken. Eurocommissaris Pierre Moscovici:

In de reactie sommen de eurocommissarissen op hoe het begrotingstekort weer keurig binnen de lijntjes uitkomt. Maar over de staatsschuld zeggen ze nauwelijks iets. Terwijl het daarom te doen was. Je zou verwachten dat bij een bijstelling van het begrotingstekort ook de staatsschuld weer op het eerder bedachte pad uitkomt, maar zeker is dat allerminst. De economie draait veel minder hard en dat heeft ook gevolgen voor de staatsschuld die als percentage van de omvang van de economie wordt uitgedrukt.

De kritische econoom Lex Hoogduin zit het allemaal niet lekker:

Alle druk moet overigens van de Brusselse politiek komen. Want de rentes op staatsobligaties blijven maar dalen. Beleggers hadden deze toegeeflijkheid van Brussel blijkbaar ingecalculeerd en de markt rekent op verdere stimulans uit Frankfurt. Dat duwt niet alleen de Duitse en Nederlandse rente omlaag, ook de Italiaanse. De rente op 2-jarige staatsobligaties uit Italië was zelfs eventjes negatief. Zo staat de 10-jaarsrente van Italië ervoor:

Dan moet ik toch nog weer terugdenken aan dat opinie-artikel van Mary Pieterse-Bloem, lid van het beleggingscomité bij ABN Amro, uit het FD. Vorige week citeerde ik ook al uit dit stuk waarin wordt uitgelegd wat de effecten zijn van het opkopen van staatsleningen door de Europese Centrale Bank (ECB). Door de vergaande inmenging van de ECB in de obligatiemarkt zijn de risico's van Italië (en andere landen) niet meer ingeprijsd. Voordeeltje voor de Italiaanse regering: ook met deze bizar hoge staatsschuld is financiering heel goedkoop.

Song of the week - Strijd om de Europese poppetjes