Habemus pactum pensionem! Met een overduidelijke meerderheid stemde de FNV-achterban in met het pensioenakkoord. Ook CNV stemde in, Nu komt alleen nog vakcentrale VCP, maar het kabinet kan aan de slag. In deze nieuwsbrief zet ik op een rij wat minister Koolmees nu te doen staat, hoe paniekerig de vakbonden reageerden op de rekenrente-ophef en wat dit akkoord voor de polder zelf betekent. Likes en reacties worden zeer op prijs gesteld. Veel leesplezier!

Aan de slag

Na negen jaar bakkeleien over het pensioen kunnen kabinet en polder eindelijk door. FNV en CNV stemden in met het pensioenakkoord. Nu is er veel werk aan de winkel.

Zaterdagochtend vroeg maakte vakbond CNV al bekend dat leden en bestuur in ruime meerderheid instemden. Vanmiddag kwam daar de ja-stem van de FNV bij. In een referendum zie ruim 75% van de FNV-leden ja tegen het pensioenakkoord en het Ledenparlement volgde die uitslag.

Nu moet minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken aan de bak. De meeste haast zal hij hebben met de AOW-leeftijd. Die wordt twee jaar lang bevroren op 66 jaar en 4 maanden, Om mensen die dit aangaat bijtijds te informeren, moet dit voor 1 juli zijn geregeld. Met een spoedprocedure bij de Raad van State en een snelle behandeling in Tweede en Eerste Kamer zou dit net moeten lukken.

Dan moet hij de kortingsregels voor pensioen bevriezen. Nu moeten pensioenfondsen die een dekkingsgraad hebben tussen 104,3% en 100% gaan korten. Voor de metaalfondsen PME en PMT is dat komend jaar actueel, voor ambtenarenfonds ABP en zorgfonds PFZW geldt dit in 2021. Die dekkingsgraad is de verhouding tussen het vermogen en de verplichtingen. Bij een dekkingsgraad van 100 kun je precies aan je verplichtingen voldoen. Maar in ons huidige stelsel moeten fondsen flinke buffers aanhouden, daarom zijn die kortingsregels zo streng.

In het nieuwe gaan pensioenen veel meer meebewegen met de beurzen. Meevallers mogen dan eerder worden uitgedeeld, ook wordt er eerder gekort. Het Centraal Planbureau berekende afgelopen week al dat de kans op kortingen verdubbelt. Maar omdat er ook vaker geïndexeerd kan worden (het verhogen van de pensioen met de prijzen) rolt daar gemiddeld een iets hoger pensioen uit.

In dat nieuwe stelsel vervallen de buffereisen. Een dekkingsgraad van 100 is dus precies oké. Daarom heeft Koolmees al eerder toegezegd dat fondsen die in het oude stelsel tussen de 104,3 en 100 zitten niet hoeven te korten in aanloop naar een nieuwe pensioenstelsel. Nu het pensioenakkoord is aangenomen, past Koolmees alvast de nieuwe buffereisen toe.

Overigens zitten de metaalfondsen dan nog niet helemaal veilig. Nu de rente maar blijft dalen, staan de dekkingsgraden nog altijd zwaar onder druk. Een paar slechte beursweken en de die kunnen zo onder de 100 dalen. In dat geval komen er alsnog kortingen, al zullen die dan kleiner zijn dan onder de oude regels.

Koolmees kan ook aan de slag met de regeling voor zware beroepen. Het kabinet heeft toegezegd vijf jaar de boete op vroegpensioen te schrappen voor een jaarlijks bedrag van €19.000 per werknemers. Werkgevers mogen drie jaar voor de AOW-leeftijd dit bedrag boetevrij uitkeren, de werknemer kan dan zijn pensioen deels naar voren halen.

Tot slot het nieuwe pensioencontract. Dat wordt nog een lastig verhaal. Veel technische details zijn nog onuitgewerkt. Daarom komt er een stuurgroep van kabinet en sociale partners. Daarin kunnen alle oude pensioendiscussies nog oeverloos lang worden gevoerd. Nu maar hopen dat die stuurgroep klaar is voordat de termijn van Koolmees voorbij is.

Rekenrente

Grote paniek deze week toen de commissie-Dijsselbloem met het advies kwam om de rekenregels voor pensioenen strenger te maken. Dat kwam de vakbonden heel slecht uit. De timing kon niet ongelukkiger zijn.

Eens in de vijf bepaalt een commissie Parameters die ehm... parameters van het pensioenstelsel. Deze keer moest die commissie, onder leiding van oud-minister Jeroen Dijsselbloem, aan het werk midden in de pensioenonderhandelingen.

Eventjes hoopten de vakbonden dat Dijsselbloem hen zou helpen. Minder strenge rekenregels zou de overgang naar een nieuwe stelsel vergemakkelijken. Die rekenregels bepalen immers hoe de pensioenverplichtingen berekend moeten worden, en daarmee de hoogte van de buffers. Meer buffers geeft meer smeermiddel voor de transitie naar een ander pensioensysteem.

Dijsselbloem adviseerde precies het omgekeerde. Hij scherpt de regels juist iets aan. Kabinet en toezichthouder DNB omarmden dit advies meteen. Gevolg: de gemiddelde dekkingsgraad van pensioenfondsen zou daarmee 2,5 procentpunt dalen. In plaats van een opkontje (zoals de bonden hoopten) kwam er een afslag op de buffers. En dat uitgerekend in de referendum-week. De timing kon niet beroerder.

De paniek was meteen duidelijk. Pensioenfondsen reageerden totaal niet en schoven alle moeilijke vragen door. Vakbondsbestuurders hulden zich in stilzwijgen of kwamen met nietszeggende reacties. Zo zei CNV-voorzitter op de dag van dat advies:

Dat was het. Het was evident dat de overgang naar een nieuw stelsel lastiger zou worden, maar dat wilde de CNV op geen enkele manier bevestigen. FNV-onderhandelaar Tuur Elzinga zei die dinsdagavond:

Hier gaf hij al heel voorzichtig toe dat dit een tegenvaller was. Verder verwees ook hij naar de op te richten stuurgroep waarin hij alles gaat afrekenen op de doelstellingen die zijn afgesproken:

Dit bleek te vaag. FNV-leden waren in rep en roer. Deze discussie moest in de kiem gesmoord. Dat kon op de manier die Willem Noordman, hoofd pensioenafdeling van de FNV, had bedacht. Hij emailde organisatoren van ledenbijeenkomsten:

Waardoor het leek alsof de FNV dit onderwerp wilde wegmoffelen. Maar in een interview dat collega Ertan Basekin en ik hadden met FNV-voorzitter Han Busker en vicevoorzitter Tuur Elzinga stopten zij dit helemaal niet weg, maar probeerden ze op een andere manier van het advies-Dijsselbloem af te komen:

Oftewel: de stuurgroep moet gaan zorgen voor een beter pensioen. Desnoods door de rekenregels ter discussie te stellen. Op dezelfde dag als dat interview werd gehouden, kwam de FNV met het bericht dat ze vanuit die stuurgroep om een nieuw advies van de commissie Parameters gaan vragen. Busker:

Ook zijn vicevoorzitter Elzinga deed bij Pauw een duit in het zakje:

Rekenrente (2)

Het advies van Dijsselbloem kwam heel slecht uit. Van schrik begonnen vakbonden dingen te roepen die niet helemaal conform de waarheid zijn.

Maar is het nou wel zo? Dat de vakbonden straks in die stuurgroep zomaar alles ter discussie kunnen stellen? Klopt het dat het advies van Dijsselbloem irrelevant is geworden bij het nieuwe pensioencontract?

Nee. Dat suggereren de vakbonden wel. Maar ze hebben zich in hun SER-advies allang aan iets anders gecommitteerd.

Het gaat om het rekenen met de marktrente. Toekomstige pensioenverplichtingen moet je contant maken en dat doe je met een rentevoet. Omdat het zeer langlopende verplichtingen zijn, moet je bezien met welke rente je dat precies doet. Nu is er voor de eerste twintig jaar de zogeheten rentetermijnstructuur (rts) en voor langere looptijden de ultimate forward rate (ufr), een poging van toezichthouder DNB om de marktrentes voor deze zeer lange termijn te benaderen.

Dijsselbloem houdt vast aan die rts en ufr, al legt hij de scheidslijn nu niet bij twintig jaar maar bij dertig jaar. Dat heeft alles te maken met de vraag of je voor heel lange looptijden een betrouwbare marktrente kunt vaststellen of dat er te weinig. Dijsselbloem schrijft dat dat kan tot 30 jaar, "omdat de liquiditeit in de markt tot looptijden van 30 jaar voldoende groot is om volledig op marktinformatie te vertrouwen".

Maar goed, het gaat dus om die afkortingen ufr en rts. Dat vat kort gezegd de huidige systematiek samen en Dijsselbloem houdt daar aan vast. En wat schrijven vakbonden en werkgevers daar nu eigenlijk over in hun pensioenadvies? Staat daar inderdaad dat bij een nieuw pensioencontract er mogelijk andere regels gaan gelden? Nee hoor:

Maar wisten de polderonderhandelaars dat er een nieuw advies van de commissie Parameters op stapel stond en hielden ze daar rekening mee? Ja hoor:

Staat het de vakbonden nu vrij om in die op te richten stuurgroep de hele rekenrentediscussie van voren af aan te beginnen? Dat mag natuurlijk altijd. Maar het kabinet zal ze dan fijntjes wijzen op deze passages op pagina 12 van het SER-advies waar ze zelf voor getekend hebben.

FNV kan door

De steun van de achterban van de FNV voor het pensioenakkoord is van cruciaal belang voor AOW en pensioen, maar vooral ook voor de FNV zelf. Die is hiermee weer helemaal terug in de polder.

In 2011 en 2012 ging het helemaal mis bij de FNV. Voorzitter Agnes Jongerius sloot een pensioenakkoord (dat inhoudelijk sterk lijkt op het huidige akkoord) en stuitte daarbij op intern verzet. De twee grootste vakbonden FNV Bondgenoten en Abvakabo gingen de strijd aan met hun voorzitter. Het kostte Jongerius de kop en de FNV lag in puin.

Opvolger Ton Heerts had jaren nodig om de boel weer te herstellen. FNV-bonden fuseerden tot een ongedeelde FNV, op enkele kleinere bonden na. Niet langer was de Federatieraad, met al die eigenwijze vakbondsvoorzitter daarin, het hoogste orgaan. Dat werd een 105-koppig Ledenparlement. 105 rechtstreeks door sectoren verkozen 'parlementariërs'.

Het was dan ook dit Ledenparlement dat zaterdagmiddag de laatste stem had over het pensioenakkoord. Inmiddels vindt menig bestuurder bij de FNV nu alweer dat ook deze structuur niet werkt. Dat Ledenparlement is een black box waarbij bestuurders vooraf nauwelijks kunnen inschatten tot welke besluiten de emoties in dit parlement zullen leiden. Dat maakt het professioneel besturen van zo'n grote organisatie wel heel erg lastig. Maar dat is voor later zorgt. Nu viert de vakbond een feestje. Want de bond doet er weer toe. Zoals deze bestuurder van FNV Spoor twitterde:

Het omgekeerde was ook waar geweest. Bij een nee-stem had de FNV zichzelf volledig buitenspel gezet. Opnieuw zou er een grote bestuurscrisis uitbreken. En werkgevers en politiek zouden zich gaan afvragen of er met deze ouderwetse en vergrijsde club nog wel zaken te doen zouden zijn.

Dat balletje is voor de FNV de goede kant op gerold. Een arbeidsmarktdeal zat er twee jaar geleden niet in, maar een pensioendeal bleek wel mogelijk. Ook SER-voorzitter Mariëtte Hamer zal opgelucht ademhalen. Ook zij doet er nog toe. De polder werkt nog steeds, hoe traag ook.

Ook in die zin wordt de stuurgroep rond pensioenen die er nu gaat komen de lakmoesproef. Zijn de vakbonden ook bij al die technische discussies straks in staat knopen door te hakken, samen met werkgevers en kabinet? En zit er misschien meer in het vat? Kan FNV-voorzitter Han Busker de pijn bij tegenstanders wegnemen en zijn vakbond klaarstomen voor een modernere lijn dan tot nu toe is ingezet? Zou misschien zelfs een grote deal rond flexwerk, zzp, platformeconomie, ontslagrecht, sociale zekerheid te maken zijn?

Deze week riep de SP al op tot een nieuw Akkoord van Wassenaar. Lilian Marijnissen zou in zo'n akkoord een loongolf willen afspreken. Mij lijkt dat te eenzijdig. Als al die actuele thema's op de arbeidsmarkt ook meegenomen worden, dan moet een loondeal daar zeker bij passen. Maar misschien loop ik na deze geslaagde pensioendeal nu misschien een beetje te hard van stapel.