• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #59: over de week waarin Wopke de markt terug in zijn hok stuurde

Achter de cijfers - Editie #59: over de week waarin Wopke de markt terug in zijn hok stuurde

March 02, 2019

PostNL, KLM en uitspraken van zorgminister Hugo de Jonge maken van deze week een marktwerkingsweek. Deze nieuwsbrief is daarmee bijna een special geworden over de veranderende verhouding tussen overheid en markt. Ik ga een voorzichtige poging doen appels en peren met elkaar te vergelijken. Wat zegt de actie bij KLM over de zorg? Hoe moet het verder met een postmonopolist? Reacties zijn zeer welkom, want dit is een breed en gecompliceerd onderwerp. Verder hebben de podcasts van De Financiële Telegraaf een eigen iTunes-account gekregen. Luisteren naar alle 13 podcast en abonneren is nu nog gemakkelijker. Veel leesplezier met deze nieuwsbrief!

De Franse slag

DOE ZOALS DE FRANSEN doen. Dat is het nieuwe mantra aan het Korte Voorhout, alwaar het ministerie van Financiën is gevestigd. Minister Wopke Hoekstra zal gedacht hebben: ik kan op ze blijven inbeuken, zoals ik met allerlei eurozone-onderwerpen doe, ik kan ze ook met gelijke munt terugbetalen.

De Fransen hebben 14,3% van de aandelen van AirFrance KLM in bezit, Hoekstra kon - bijna-glunderend - deze week bekend maken dat Nederland een belang van 14% heeft opgebouwd. Met de Franse slag heeft de Nederlandse overheid haar karige lijstje staatsdeelnemingen weer een beetje body gegeven.

Het is een opmerkelijke tournure - waarover verderop in deze nieuwsbrief meer - want in de laatste decennia is dit een unieke stap. De laatste keer dat we dit zagen was toen ministers banken moesten redden. Dit gaat nog een stap verder. KLM moet niet zozeer worden gered, Hoekstra wil invloed kopen op de koers. Van een internationaal beursbedrijf!

Dat het de minister echt om het bedrijfsbeleid gaat, wordt duidelijk uit de brief die hij naar de Tweede Kamer stuurde. In Den Haag leeft er angst dat Parijs vluchten gaat overhevelen van Schiphol naar Charles de Gaulle. En dat wil Hoekstra voorkomen. Via KLM beschermt hij vooral de functie van Schiphol:

"Het intercontinentale bestemmingennetwerk op Schiphol is van groot belang voor de Nederlandse economie en werkgelegenheid. Veel bedrijven kiezen voor Nederland als vestigingsplaats vanwege de goede bereikbaarheid. De bereikbaarheid van Schiphol behoort qua connectiviteit tot de top van Europa. Voor een zeer open economie als die van Nederland is dit van groot belang."

De Fransen waren natuurlijk boos over deze overval. Nou ja, zo natuurlijk is dat eigenlijk niet. Want hoe kun je boos zijn als je zelf ook een groot belang hebt? NRC-columnist en EU-kenner Luuk van Middelaar trekt de zaak dan ook breder. Volgens hem voeren Fransen al veel langer een ander industriebeleid en zien zij dit meer als machtspolitiek dan sec als economisch beleid. Daarin willen de Fransen niet zozeer meer andere Europese landen aftroeven, maar moet het Europese blok als geheel sterker worden:

"Het besef daagt dat de naoorlogse multilaterale orde van regels en verdragen, vanwege Amerika’s terugtrekking en China’s opkomst, kantelt in een multipolaire orde van macht tegen macht. Vertrouwde thema’s in het land van De Gaulle. Het is niet dat wij ‘Franser’ worden; het is eerder zo dat de Fransen al decennia hebben nagedacht – en aan het institutionele mechaniek gesleuteld – om Europa voor te bereiden op de goede of kwade dag dat we strategisch op eigen benen moeten staan."

Zelfs premier Mark Rutte is die draai aan het maken. Ook hij ziet de EU niet langer meer als louter economisch project, zei hij onlangs in een Europa-speech: "De EU moet de realiteit onder ogen zien, en macht is geen vies woord."

Luister hier de DFT-podcast over AirFrance KLM met collega Yteke de Jong. Lees het profiel van Wopke Hoekstra, de "potentiële minister-president", van collega Inge Lengton en mij.

Andere wind

HET BESLUIT OM VOOR honderden miljoenen in AirFrance KLM te stappen markeert een kanteling in het denken over overheid en markt. Het zijn misschien appels en peren, maar toch is er wel enige lijn te ontdekken in een reeks gebeurtenissen:

  • in de bankencrisis zijn ABN Amro en SNS genationaliseerd

  • bij de dreigende overname van KPN door de Mexicaan Carlos Slim realiseerde de politiek zich dat ook het telefonienetwerk dan in buitenlandse handen zou komen

  • bij de overnamebesprekingen tussen PostNL en BPost botsen het Nederlandse en Belgische model op elkaar, PostNL was al lange tijd 100% beursgenoteerd, BPost nog steeds voor een groot deel in staatshanden

  • de overnamegevechten rond Unilever en AkzoNobel hebben het kabinet op het idee gebracht met nieuwe vormen van bescherming te komen

  • staatssecretaris Mona Keijzer van Economische Zaken wil dat het kabinet zeggenschap krijgt in overname van 'vitale infrastructuur', eerst voor telecom en daarna voor "de chemiesector, defensie, de financiële sector, Schiphol... "

  • Tweede Kamerleden staan deze week te juichen nu bekend is dat PostNL en Sandd samen een postmonopolist gaan vormen

  • Een dag later is er veel enthousiasme voor de staatsdeelneming in AirFranceKLM

  • minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid sluit de nieuwsweek af: "Minder markt, meer samenwerking. Terug naar de menselijke maat."

Zoals gezegd: appels en peren. Met als gemene deler dat de markt niet meer altijd heilig is. Het decennialang beleden geloof in marktwerking, de lang volgehouden liberale lijn wordt op z'n minst gedeeltelijk vaarwel gezegd. Dat ziet ook Roel Kuiper, de CU-senator die voorzitter was van een parlementaire onderzoekcommissie naar privatisering:

"Ik denk dat we daar anders over zijn gaan denken. We hebben een fase gehad van circa 1990 tot 2002 waarin we sterk laissez faire gericht waren als het ging om grote ondernemingen. Daarmee is veel zeggenschap anders komen te liggen, weggevloeid soms. Nu is er een herwaardering voor de rol van overheden en eigenaarschap in bedrijven om mee te sturen in grote strategische keuzes."

Ook andere marktwerkingsdeskundigen die ik belde, onderkenden dat er sprake is van een nieuwe trend. Daar werd niet iedereen even enthousiast van. Barbara Baarsma, naast Rabo-bankier nog altijd hoogleraar Marktwerking vreest voor een nieuwe modegril:

"Lange tijd was marktwerking bij politici in de mode, nu is het uit de mode. Ik ben benieuwd of dit betekent dat de pendule inderdaad de andere kant opslaat. Ik hoop dat uiteindelijk de economische ratio leidend is: marktwerking als het kan en regulering als de markt faalt; geen modefratsen graag."

Ook FD-columnist Mathijs Bouman kan zijn weerzin niet onderdrukken:

"We leven in nostalgische tijden van economisch nationalisme. China wil terug naar de top, Trump roept 'America first', de Britten dromen over hun oude empire. En Nederland? Wij verlangen terug naar ons knusse kartelparadijs van begin jaren tachtig. Toen Vadertje Staat en het grootbedrijf vervlochten waren en de Nederlandse economie stikte onder een muffe deken van subsidies, prijsafspraken en vriendjespolitiek. Ik kan daar niet blij van worden."

Ik denk dat we vooral goed moeten onderscheiden waar markt of overheid welke rol kan spelen. Een staatsdeelneming in AirFrance KLM is wel een heel vergaande stap. Hopelijk is die tijdelijk bedoeld om de Fransen weer in hun hok te krijgen. Maar opnieuw goed nadenken hoe we omgaan met publieke belangen zoals energie, postbezorging en allerlei netwerken lijkt me juist goed. Je kunt altijd je visie hierover bijstellen.

Als het riekt naar 'economisch nationalisme', zoals Bouman dat noemt, dan ben ik ook een stuk minder enthousiast. Want grote bedrijven beschermen omdat het ónze grote bedrijven zijn, en om geen enkele andere reden, dat lijkt me heel onverstandig. Dan beschermen we alles wat bestaand is, blokkeren we nieuwkomers en dat is uiteindelijk slecht voor innovatie en slecht voor de consument.

Wopke Hoekstra en de rest van het kabinet hebben zichzelf nu wel verplicht om met een gedegen verhaal te komen. Ik hoop dat dit geen losse acties zijn, maar dat ze worden (of al zijn?) ingebed in een heldere visie over de verhouding tussen markt en overheid. Zijn voorganger Jeroen Dijsselbloem deed alvast een voorzet wat dit voor de post betekent:

"De beste oplossing is van PostNL weer een bedrijf in staatshanden te maken, net zoals andere onvermijdelijke monopolies zoals Schiphol, Tennet, de NS of Gasunie. Stuk voor stuk topbedrijven in volledig publiek eigendom. Als het publieke belang in één hand dreigt te komen, dan moet dat in publieke handen zijn."

Dat zijn vergaande stappen. Ik betwijfel of iedereen daar zo enthousiast van wordt. Maar het is tenminste wel consequent. Beste Wopke Hoekstra, Mona Keijzer en de rest, komt er binnenkort een nieuwe visie van het kabinet?

Over dit thema maakte ik deze week een video, een column en achtergrondverhaal.

Weg keuzevrijheid

AAN HET EINDE VAN de KLM-week deed Hugo de Jonge ook nog zijn zegje. Het lijkt niet heel toevallig dat die andere troonpretendent van het CDA ook de schijnwerpers zocht. In het AD zei hij dat de marktwerking in de zorg is doorgeschoten, een uitspraak die bij grote groepen in Nederland populair is. Dit zei de minister van Volksgezondheid:

"Doorgeschoten marktwerking levert een ongezonde cocktail op voor de zorg. Concurrentie in de zorg is belangrijker geworden dan samenwerking. Keuzevrijheid is zo belangrijk, zo absoluut gemaakt, dat we niet meer zien welke prijs we daarvoor betalen. Het aanbod van zorg is daardoor versnipperd, en dat zorgt ook voor een verlies aan kwaliteit. Er zullen best een aantal nieuwe toetreders hun bijdrage hebben geleverd, maar dat kun je lang niet van allemaal zeggen. We kunnen ons deze verspilling van menskracht niet veroorloven."

Ook hier lijkt het me helemaal niet verkeerd om de rol van de markt opnieuw te doordenken. Ik schreef er al eerder over in vorige nieuwsbrieven en kreeg daar ook veel reacties op en support voor. Maar weet dan wel wat je overhoop haalt, breng scherp in beeld wát er dan precies misgaat. Of minister De Jonge dat doet in dit interview? Mwah.

Hij komt vooral met voorbeelden uit de wijkverpleging, blijft weg bij de relatie tussen ziekenhuizen en zorgverzekeraars, zegt niks over farmacie, over huisartsen, over ggz. Het is dus op zijn best een deelanalyse. Ook zegt hij geen stelselwijziging te willen.

"Een volledig herontwerp kost heel veel tijd en geld. Ik maak die miljarden liever op aan zorg. als ik naar stelsels over de grens kijk, waar iedereen in de zorg op de payroll van de overheid staat, dan zijn dat geen stelsels om jaloers op te zijn."

De vraag is echter of hij overziet wat hij voorstelt. Zo zegt hij onder meer:

,,Ik wil dat we toewerken naar regionalisering binnen het huidige stelsel."

En:

"Bij al die discussies over zelfredzaamheid en eigen regie is veel te veel uitgegaan van de zelfbewuste, hoogopgeleide Nederlander. Ik zie schaduwkanten aan de verabsolutering van keuzevrijheid."

Hugo de Jonge vindt het voornaamste bezwaar tegen marktwerking in de zorg dat er ongebreideld nieuwe toetreders kunnen komen. Hij refereert steeds aan wijkverpleegkundigen. Bij de seniorenflats in Rotterdam, waar hij iedere ochtend langsrijd, staan allerlei verschillende auto's van verschillende zorgaanbieders elkaar te verdringen en weg te concurreren. Zonde, zo vindt de minister.

Dat klinkt nog niet echt als een brede visie op de zorg. Én hij stelt hiermee de vrije keuze ter discussie. Als die vrije keuze niet meer geldt voor wijkverpleging, geldt die dan ook niet meer voor de (huis)arts? Wil hij serieus de marktwerking terugdringen door mensen keuzevrijheid af te nemen? Wil hij van de zorgverzekeraar een regionale monopolist maken die mensen zorgkeuzes door de strot duwt?

Dit interview werd dan ook niet door iedereen enthousiast ontvangen:

Toch nog maar eerst een paar nachtjes extra over slapen? En ook collega-minister Bruno Bruins erbij betrekken?

Wat zegt Laura?

DINSDAG ZIJN ALLE OGEN gericht op de publicatie van één tabel. Later in de maand komt het jaarlijkse Centraal Economisch Plan 2019 uit. (Wat een heerlijke titel is dat toch, het klinkt bijna Chinees :-) Om lekkages van de nieuwste prognoses voor te zijn, maakt het Centraal Planbureau die alvast komende week bekend.

Wat gaat Laura van Geest, directeur van het CPB, voorspellen over de Nederlandse economie? Het kan niet anders dan dat ze de raming voor 2019 omlaag bijstelt. Maar met hoeveel? De bankeconomen van de drie grootbanken en van De Nederlandsche Bank zijn haar al voorgegaan met een groeiraming onder de 2%.

ABN Amro verraste deze week met een nóg somberder beeld. De bank stelde voor een tweede keer de voorspelling over 2019 bij, naar 1,4%. Dat vond ABN-econoom Nico Klene zelf ook een forse correctie:

"Dit jaar vertraagt de groei fors verder. Die terugval - vorig en dit jaar - heeft vooral te maken met de tragere expansie van de wereldhandel, die leidt tot (nog) minder stijging van de Nederlandse uitvoer. Omdat het internationale beeld zwakker is dan we tot voor kort dachten, hebben we onze taxaties voor het bruto binnenlands product (bbp) van de eurozone en Nederland verder verlaagd. We verwachten nu dat het Nederlandse bbp dit jaar met nog geen 1,5% zal toenemen. Eerder gingen wij nog uit van 2%."

Het komt allemaal door het buitenland, zo is steeds het verhaal van de bankeconomen. Maar de krapte op de arbeidsmarkt, toch echt een binnenlands probleem, speelt onze bedrijvigheid ook parten. In sommige sectoren kunnen ze zo moeilijk aan personeel komen, dat dat een rem op verdere groei aan het worden is.

Een beetje minder groei hoeft op zichzelf helemaal niet erg te zijn. In een vergrijzende economie is een economische groei van circa 1,5% niet raar, de jaren met een groei van 2,5-3% zijn eerder de uitzondering. Maar de vraag is of we hiermee teruggaan naar het nieuwe normaal of dat dit de voorbode is van een reeks mindere jaren.

Daarover lopen de meningen uiteen. Niemand voorspelt een recessie. Maar dan kan ook bijna niet zo ver vooruit. ABN Amro denkt dat de groei in 2020 weer bijtrekt, Rabo denkt van niet en DNB rekent op continuering van de groei van 2019. ING is zo wijs om te erkennen dat er zoveel (politieke) onzekerheden zijn, dat een raming maken voor 2020 ver vooruit (hun laatste raming was van eind vorig jaar) eigenlijk niet kan. Ik ben benieuwd wat het CPB ons voorschotelt. En wat een lagere groei betekent voor werkloosheid en de overheidsbegroting.

Dinsdag zal er veel aandacht zijn voor de koopkrachtvoorspelling van het CPB voor dit jaar. De effecten van btw en energie zullen niet tot een verandering leiden in de gemiddelde koopkrachtplus van 1,6%, zo verwacht ik. Maar ik ga dinsdag in het bijzonder letten op de loonraming van het CPB. Als de lonen opnieuw achterblijven bij wat je bij deze arbeidsmarkt eigenlijk zou verwachten, dan kan die koopkracht alsnog een beetje tegenvallen.

Quote de la semaine - Tweede referendum

"Als mijn plan van tafel gaat, dan steunt mijn partij een voorstel voor een tweede referendum."

Het hoge woord is er eindelijk uit bij Labour-leider Jeremy Corbyn.

Song of the week - Wopke schiet blauwe zwaan te hulp

DFT-podcast

COLLEGA HERMAN STAM EN ik maken nu al een paar maanden wekelijks een DFT-podcast. Deze week maakten we de dertiende, met onze luchtvaartverslaggever Yteke de Jong. Inmiddels staat de DFT-podcast als aparte podcast op iTunes en kun je je abonneren. Hier vind je het overzicht van alle podcasts op iTunes.

Vorige week gingen we in gesprek met minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken over de stand in pensioenland. De week ervoor was Nibud-directeur Arjan Vliegenthart te gast om over de koopkracht te praten.

Steeds bespreken we in circa 30 minuten een actueel onderwerp, waarbij we vooral ingaan op de achtergronden, de journalistieke afwegingen en de duiding. In de meeste gevallen is het nieuws van die week hooguit de aanleiding om een thema verder uit te diepen. Ik ben heel benieuwd wat je van de podcasts vindt!

Reply

or to participate.