Pensioen vormde vorige week al de hoofdmoot van mijn nieuwsbrief. Ik ga nog even door. Want na al het AOW-geweld is er nu eindelijk ook aandacht voor het pensioen zelf: CNV maakt zich druk om de doorsneepremie. Technisch? Ingewikkeld? Dat zal allemaal best, maar vooral: heel belangrijk. Het gaat om flink veel geld. Nu betaalt jong voor oud, maar wat gebeurt er als die systematiek op de helling wordt gezet? Verder zorgenkind Italië en een basisinkomen-experiment. Veel leesplezier! Likes en reacties zijn welkom. En wie komende week inspiratie heeft voor een song of the week naar aanleiding van het nieuws, kan altijd een suggestie doorgeven via de reacties.

Doorsnee

IK WAS STIEKEM EEN beetje trots. De doorsneesystematiek schopte het tot opening van De Telegraaf en tot een item in EenVandaag. En dat terwijl de doorsneepremie het minst besproken onderdeel is van de pensioenbesprekingen. Want veel te ingewikkeld. Pensioenexperts discussiëren er al jaren over, maar om dit voor het grote publiek te bespreken is toch echt lastig.

Toen de pensioenonderhandelingen klapten draaide alles om de AOW en de zware beroepen. Kabinet en werkgevers deden alsof het pensioenstelsel zelf eigenlijk geen beletsel meer vormde. Maar van vakbonden CNV en VCP wist ik dat dat anders lag. De FNV zat zwaar op de AOW, maar deze kleinere bonden zaten zeer in hun maag met de afschaffing van de doorsneepremie. Dat leek me een goede reden om weer eens te bellen met CNV-voorzitter Arend van Wijngaarden nu er een concreet plan van minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken ligt om dat deel van de pensioenplannen nu alvast door te gaan voeren.

De doorsneesystematiek stamt uit een tijd dat de meeste mensen hun hele leven voor dezelfde baas werkten. Of in ieder geval in loondienst bleven in dezelfde sector. Het is een solidariteit van jong met oud. Iedereen, ongeacht leeftijd, betaalt procentueel dezelfde premie waarmee dezelfde pensioenaanspraak wordt gekregen. Dat is rekentechnisch onlogisch, want de premie van jongeren kan veel langer renderen. En dus zou een jongere voor dezelfde premie meer aanspraak moeten opbouwen of voor minder premie dezelfde aanspraak.

In dit plaatje zie je hoe dit werkt. Voor een normale pensioenopbouw zou die oranje premielijn logisch zijn. Hoe ouder je wordt, hoe hoger de procentuele premie. Maar de doorsneepremie is de blauwe lijn. In je jongere jaren betaal je dus te veel, in de oudere jaren te weinig. Het Centraal Planbureau hierover:

Heel solidair, maar niet meer van deze tijd. De systematiek werkt niet meer als mensen steeds meer van baan wisselen, als ze een aantal jaren niet of minder werken, als ze een tijd gaan zzp'en. Daarom wil het kabinet er vanaf. En ook vakbonden en werkgevers waren het erover eens dat deze systematiek niet past bij de huidige arbeidsmarkt. Tot irritatie van D66-Kamerlid Steven van Weyenberg noemde CNV-voorman Van Wijngaarden dit echter 'een D66-dogma'.

Waarom dit zo gevoelig ligt? Omdat er een enorm overgangsprobleem is. Stel, je bent 45 jaar en minister Koolmees besluit nu om die doorsneepremie te schrappen. Je hebt dan je hele werkzame leven te veel premie betaalt (of te weinig pensioen opgebouwd) in de verwachting dat jongeren straks voor jou gaan betalen. Maar die tijd komt dan niet meer. Je hebt dan een gat. En geen kleintje ook. Dat is geen opruiende vakbondstaal, het CPB heeft dat veel eerder ook al geconstateerd:

Nu is er natuurlijk ook allang nagedacht over de manier waarop dit gat gecompenseerd kan worden. Als er een nieuw stelsel wordt ingevoerd waarbij de pensioengarantie wordt geschrapt, dan kunnen de buffers omlaag. Die buffers kunnen gedeeltelijk worden ingezet voor deze compensatie. Ook zouden er tijdelijk hogere premies kunnen worden betaald. Macro gezien loopt dit plaatje dan glad. Maar ja, wat heeft een 45-jarige werknemer in de metaal aan een macroplaatje?

Daarom wilden CNV en VCP al die tijd al een doorrekening per pensioenfonds. Heeft elk individueel fonds voldoende ruimte om alle negatieve gevolgen op te lossen? Dat hangt van de financiële kracht van dat fonds af en van de leeftijdsverdeling van de deelnemers. Liefst zouden de bonden aan kabinetsgarantie hebben dat wordt bijgesprongen als er een fonds tussenzit die de gaten niet kan dekken. Daar voelde premier Mark Rutte helemaal niets voor.

Overigens is dit een herverdelingsprobleem. Die kosten van €100 miljard is vooral een verschuiving tussen generaties en in de tijd. Door de doorsnee af te schaffen hebben sommige mensen een gat, maar hebben anderen winst. Over de tijd is er uiteindelijk ook winst te halen. Want de doorsnee kost ook geld. Die herverdeling van jong naar oud is namelijk niet gratis, aldus het CPB:

Hier wordt het wel wat ingewikkeld. Maar stelselmatig premies van jongeren in te zetten voor pensioenopbouw van ouderen kost ook geld. Zonder de doorsnee zouden de pensioenpremies op langere termijn dus wel 8 procentpunt lager kunnen zijn, omdat er niet voortdurend met geld van een kleinere groep jongeren naar een grotere groep ouderen wordt geschoven. In die zin is de afschaffing van de doorsnee ook een herverdeling over de tijd. Maar herverdelen is voor de politiek een van de gevoeligste zaken. Je raakt mensen direct in hun portemonnee.

Wat mij betreft moet die doorsneesystematiek eruit. Die past uitstekend bij de vorige eeuw maar is nu hopeloos uit de tijd. Maar het gemak waarmee over de overgangsproblemen wordt heengestapt, vind ik ook opmerkelijk. Niemand zal kunnen garanderen dat mensen die nu halverwege hun loopbaan zijn er niet toch iets van gaan merken. Als je dit niet goed regelt, zijn deze gaten aanzienlijk groter dan de pensioenkortingen die dreigen bij de grote fondsen en waar wél alle alarmbellen over zijn afgegaan.

Lees hier een glasheldere uitleg van het economisch bureau van de Rabobank over de werking van de doorsneesystematiek. Analyse van het CPB (alweer uit 2013) is hier te lezen. Kijk hier mijn video over de zorgen over de afschaffing van de doorsneepremie: Deze pensioenoorlog wordt heel nasty.

Basisinkomen werkt wel/niet

FINLAND HOUDT EEN GROOT experiment met een basisinkomen. Heel interessant, want dan kan eindelijk duidelijk worden of een basisinkomen werkt of niet. Worden mensen lui als ze een gegarandeerd inkomen krijgen? Of raken mensen juist gemotiveerd als ze niet meer door een bureaucratische molen moeten? En hoe efficiënt is het als je alle mensen, rijk en arm, zo'n basisinkomen geeft?

Finland rapporteert keurig in het Engels zodat iedereen kan meelezen met dit sociaal-economische experiment. Het Finse ministerie van Sociale Zaken noemt het zelf 'een uniek project', omdat er 'beperkt wetenschappelijk bewijs' is over de effecten van een basisinkomen. Van een zweverig idee uit de jaren zeventig is het inmiddels een geaccepteerd gedachtenexperiment geworden.

De NOS meldde bij publicatie van de eerste Finse resultaten meteen dat de proef was mislukt. Dit tot woede van de ongekroonde basisinkomen-koning Rutger Bregman. Waarop de NOS schielijk de kop aanpaste.

Tot zover alle gevoeligheden.

De proef gaat om een 'gedeeltelijk basisinkomen' zoals de Finnen het zelf noemen. 2000 willekeurig gekozen werklozen krijgen maandelijks netto €560 en moeten gedwongen meedoen. Daar staat een controlegroep tegenover. En dan wordt twee jaar lang gekeken naar de activiteiten van beide groepen en hun welbevinden.

En wat blijkt? De werklozen die een basisinkomen krijgen, werken gemiddeld genomen evenveel als degene met een normale uitkering. Het basisinkomen zet niet aan tot werken, maar ontmoedigt het ook niet. Je zou het dan ook geslaagd kunnen noemen.

Ware het niet dat deze proef echt maar een 'gedeeltelijk basisinkomen' betreft. Om te beginnen krijgen alleen werklozen zo'n basisinkomen. Terwijl het zuivere idee van een basisinkomen nu juist is dat iedereen dat krijgt, ongeacht je status op de arbeidsmarkt, je vermogen, je inkomen. Want in ruil hierover schaf je de rondpompmachine af. Geen toeslagen meer, geen aanvullende uitkeringen meer, geen subsidies. Dat is het idee.

Ook bij punt twee gaat dit experiment mis. In Finland krijg je een hogere uitkering als je kinderen hebt. Die aanvullende uitkering moest de testgroep met het basisinkomen nog steeds aanvragen. Hetzelfde geldt voor aanvullende financiële bijstand en voor huurtoeslag.

Ze moesten alsnog de molen in. Tja, zo heb je weinig aan het experiment. Het welzijn van de testgroep lag hoger dan van de controlegroep. Hartstikke mooi. Maar je wilt weten wat er gebeurt als ook werkenden een basisinkomen krijgen. En wat er gebeurt als er geen enkele bureaucratie meer is. Dat laatste betekent dat alle vormen van toeslagen en extra bijstand verdwijnen. Juist dat maakt het idee van het basisinkomen zo ingewikkeld. Want we hebben nu juist heel bewust wél een rondpompsysteem, omdat we specifieke groepen graag specifiek willen helpen.

Misschien had NOS toch wel gelijk. Niet de uitkomsten toonden de mislukking aan, het experiment zelf is misschien op voorhand wel een mislukking.

Lees het persbericht van het Finse ministerie en hier het rapport.

La dolce vita

HET GOEDE LEVEN IN Italië, hoe goed is dat nog? De bevolking verkoos twee populistische partijen aan de uitersten van het politieke spectrum en samen wilden Lega en Vijfsterrenbeweging het roer omgooien. Dat hebben we geweten. Het roer is om, maar economisch brengt het vooralsnog weinig goeds.

De nieuwe ramingen van de Europese Commissie deze week logen er niet om. De economische groei komt dit jaar niet uit op 1,2% maar op 0,2%. Technisch is het land al in recessie, dit jaar mag Italië blij zijn als de groei boven de nul blijft. De economie ligt totaal op z'n gat. Nu raak je ook gemakkelijk in recessie als de groei al jarenlang tussen de 0% en 1% blijft zweven.

Lukas Daalder, beleggingsstrateeg bij vermogensbeheerder Blackrock, somde de problemen op:

Deze week kwam het jaarlijkse landenrapport van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) over Italië uit. Somberte troef. En opnieuw de grijsgedraaide plaat van aanbevolen hervormingen. Daalder:

 Het brengt de Italiaanse regering in de problemen. Die kreeg het in Brussel voor elkaar het begrotingstekort fors te laten oplopen op voorwaarde dat de economie voldoende zou blijven groeien. Als eurocommissaris Pierre Moscovici van Economische en Financiële Zaken een beetje consequent is, roept hij Rome op het matje. Maar daar lijkt hij vooralsnog geen zin in te hebben. Hij zei 'de ontwikkelingen in Italië op de voet te volgen'. Dat schiet lekker op.

Ondertussen liet het IMF ook nog zien dat de risico's voor Nederland groter zijn dan eerder gedacht. Onze banken hebben niet of nauwelijks Italiaans staatspapier. Maar er is wel degelijk blootstelling:

Een procent of 4 van ons bruto binnenlands product, dat is pak 'm beet €28 miljard. Zijn dat onze pensioenfondsen? Niet volgens De Nederlandsche Bank. Die meldt dat Nederlandse pensioenfondsen eind derde kwartaal €5,4 miljard aan Italiaanse staatsobligaties hebben. Wie heeft de rest?

Quote de la semaine

Voorzitter Donald Tusk van de Europese Raad.

Song of the week

"Why don't you ask him if he's going to stay?

Why don't you ask him if he's going away?

(...)

Don't say that you love me

Just tell me that you want me

Tusk"