Het was een turbulente week. En dan heb ik het niet in eerste instantie over de opmars van sweet Caroline maar over de paniek rondom de banken. In no time kwamen meerdere middelgrote Amerikaanse banken in de problemen en moest de Zwitserse bank Credit Suisse worden gered. De beurzen stonden allemaal in het rood, bankaandelen werden van de hand gedaan.

Is het 2008 all over again? Of valt dat wel mee? Op zijn minst hoor je de echo’s van die grote financiële crisis, zonder meteen de huidige onrust als een nieuwe bankencrisis te zien. Maar opvallend is wel hoe snel het vertrouwen van beleggers en klanten weg kan vallen. Tussendoor moeten centrale banken laveren, dus zowel hoeder van het financiële systeem zijn als bewaker van inflatie. Die twee rollen botsen op dit moment.

In deze nieuwsbrief ga ik er uitgebreid op in. Al snel kom je in techniek terecht. Ik heb mijn best gedaan het begrijpelijk te houden. (Al was het maar omdat ik zelf soms ook alle techniek niet kan overzien.) Ik hoop dat dit verhelderend is. Aarzel niet de nieuwsbrief te delen met vrienden, familie of collega’s als je denkt dat zij die ook de moeite waard vinden. Deze nieuwsbrief begin ik kort met de verkiezingen en dan meteen door naar de bankenpaniek.

Veel leesplezier!

BBB

De winst van BBB is historisch. De nieuwe partij werd in alle provincies de grootste. In veel commentaren wordt gedaan alsof dit volslagen nieuw is, maar dat lijkt me niet helemaal juist. Sinds de monsterzege van de LPF hebben we dit meermaals zien gebeuren. Vier jaar geleden nog was Forum plots de allergrootste. Weet je nog? Van die uil van Minerva.

Nieuws is dat BBB zó groot is geworden. De omvang van de winst is een paar slagen groter dan wat voorgangers als LPF, PVV en FvD voor elkaar kregen. Ik vermoed dat dat mede komt omdat Caroline van der Plas voor veel meer kiezers acceptabel is dan Pim Fortuyn was en dan Geert Wilders en Thierry Baudet zijn. Wat de uiteindelijke koers van BBB zal zijn op tal van controversiële thema’s die de achterban weer zouden kunnen verdelen moet nog gaan blijken. Ik kan me zomaar voorstellen dat menig kiezer net zo redeneerde als René van der Gijp: “Ik heb geen idee waar ze voor staat. Geen flauw idee.” En er dan toch op stemmen.

De coalitie heeft de opmars van BBB aan zichzelf te wijten. Al twee jaar lang - van ‘hier scheiden onze wegen’ tot nu - kijken we naar politiek van het lelijkste soort. Sinds de vorige Tweede Kamer-verkiezingen is het hommeles. Eerst de ‘functie elders’-rel, toen de suggestie vanuit andere partijen dat ze niets meer met Mark Rutte te maken wilden hebben, toen volgde alsnog een ellenlange formatie met diezelfde Rutte en werd de oude coalitie gewoon weer nieuw leven ingeblazen. Ondertussen rommelde Rutte zich onder tal van schandalen uit, geholpen door een slecht geheugen en halfzachte mea culpa’s voor de puinhopen rond toeslagen en gas en uiteindelijk gered door zijn gewiekste optredens bij roddelrubrieken en kletsshows.

Enerzijds is de proteststem goed te begrijpen, anderzijds maakt deze uitslag de bestuurbaarheid van Nederland er niet beter op. Dat kan ertoe leiden dat oplossingen voor alle geconstateerde problemen rond klimaat, natuur, landbouw, wonen, koopkracht, energie en toeslagen nóg verder weg komen te liggen. De politiek wordt er ingewikkelder op, aanpak van die problemen dus ook.

Gaat deze coalitie echt naar de eindstreep strompelen? Rutte en ook CDA-leider Wopke Hoekstra zeiden vrijdag dat ze op de een of andere manier deze uitslag moeten vertalen in een koerswijziging. Maar hoe dan? Gaan ze het regeerakkoord openbreken? Krijgen ze de andere coalitiepartijen dan ook op die nieuwe lijn? Is het juridisch überhaupt haalbaar om alsnog een ander stikstofbeleid in te zetten? Het ziet er niet best uit. Want als dat ei van Columbus rond wonen, stikstof, natuur en landbouw er zou zijn, waarom was dat niet allang gevonden?

Banken

Deze week belde ik met Harald Benink, hoogleraar Banking and Finance aan de Universiteit van Tilburg. We spraken over de soliditeit van de banken en ik waande me weer terug in 2014. In de nasleep van de grote financiële crisis van 2008 is er jarenlang gediscussieerd over de nieuwe eisen die aan banken moesten worden opgelegd. Welke lessen waren er te leren van de crisis? Benink, en veel andere experts, hamerden er steeds op dat de buffers van banken fors omhoog moesten. En dat dat ambitieuzer moest zijn dan wat toezichthouders op dat moment van plan waren.

Deze week herhaalde hij dat pleidooi nog maar eens. De aanleiding was de mini-bankencrisis die zich voltrok. In Amerika vielen enkele middelgrote banken om en in Zwitserland raakte Credit Suisse in diskrediet door fouten in de boekhouding. Zie je wel, zei Benink: als een bank in de problemen komt, is het vermogen om die tegenvallers zelf op te vangen te klein. Bankbufferdiscussie all over again, alsof de tijd heeft stilgestaan.

Wat ook een echo uit het verleden was, is de snelheid waarmee Europese beleidsmakers bezweren dat de Amerikaanse en Zwitserse gevallen echt op zichzelf staan en dat dit niets met de Europese situatie te maken heeft. Wij hebben immers onze zaakjes op orde, eisen zijn streng en jaarlijkse stresstesten moeten garanderen dat dit niet in de EU kan gebeuren. Jaja, denk je dan meteen. Wanneer heb ik dat eerder gehoord? Was dat niet voordat de ellende in 2008 vanuit Amerika ook onze kant op kwam?

In Amerika kwamen banken in de problemen door de snel stijgende rente. Banken met grote obligatieportefeuilles moesten ineens forse verliezen nemen. Bij een obligaties beweegt de koers tegengesteld aan de rente. Dus die obligaties waren rap minder waard naarmate de rente steeg. Nu de Federal Reserve en de Europese Centrale Bank heel agressief de inflatie bestrijdt met renteverhogingen worden obligatieportefeuilles steeds minder waard.

De vraag is of dit probleem beperkt blijf tot die paar Amerikaanse banken. De Financial Times en de Economist schrijven over een universitaire paper dat deze week verscheen waarin deze onzichtbare verliezen geïnventariseerd worden. Onzichtbaar, omdat de boekhoudregels voorschrijven dat je die obligaties niet tegen de huidige marktwaarde op je balans hoeft te zetten als je niet van plan bent ze te verkopen. Maar wat als je in de problemen komt en die obligaties alsnog ineens van de hand moet doen? Dan blijken ze ineens veel minder waard. In het paper wordt beschreven hoe bij talloze banken de buffers als sneeuw voor de zon verdwijnen als dat scenario zich zou voltrekken.

Is dit een typisch Amerikaans probleem? Ik vrees van niet. Ook in Europa zijn er banken die behoorlijk veel obligaties in bezit hebben. Zo heeft ABN Amro op een rij gezet wat de blootstelling van banken is aan staatsobligaties. En wat blijkt? Landen als Italië, Malta en Portugal hebben verhoudingsgewijs heel veel (minder waard geworden) staatsobligaties. Geen probleem als alles rustig blijft. Maar als er een vertrouwenscrisis komt - en daar zagen we deze week de eerste tekenen van - dan wordt er door beleggers ineens met argusogen naar dit soort bezittingen gekeken.

In het geval van Italiaanse banken komt daar ook nog bij dat het overgrote deel van die portefeuille staatsobligaties bestaat uit obligaties van de eigen overheid. Italiaanse banken zitten dus vuistdiep in de Italiaanse staatsschuld. Precies dat was recent ook het commentaar van het Centraal Planbureau. Een les van de eurocrisis was dat banken en overheden niet meer op deze manier aan elkaar gelinkt moesten zijn. Komt de een in de problemen, dan sleept die de ander mee. Deze les is ook niet geleerd.

Tot slot: zijn de voortdurende verwijzingen naar 2008 de afgelopen week overdreven en paniekerig? Mij lijkt van niet. Natuurlijk, het gaat nog maar om een paar banken. Binnen de EU is er (voorlopig) niets aan de hand. De middelgrote banken die in de problemen kwamen, vielen dankzij deregulering van Donald Trump niet meer onder strenge regels die nog wel in Europa gelden. Maar het tempo waarmee vertrouwen wegvalt, is zorgelijk. En dat is zichtbaar in de mate waarin de Fed te hulp moest schieten. Banken konden in Amerika terecht bij het loket van de centrale bank voor liquiditeit. Dat gebruiken banken als ze op de markt niet meer kunnen/durven lenen. Uit deze grafiek blijkt dat daarvan gretig gebruik is gemaakt:

(Lees ook mijn column: Déjà-vu bankencrisis door verslaving aan gratis geld.)

ECB

Met de renteproblemen bij Amerikaanse banken kwam ogenblikkelijk de vraag op tafel of centrale banken moeten stoppen met renteverhogingen. Heel actueel, want uitgerekend deze week hield de Europese Centrale Bank (ECB) haar zeswekelijkse rentevergadering. En dat was een gelopen race, want meermaals was aangekondigd dat de rente in maart zou worden verhoogd van 2,5%aar 3%. Zou de ECB daar in dit tumult aan blijven vasthouden?

Hier komen twee doelen van de ECB met elkaar in conflict: streven naar prijsstabiliteit en naar financiële stabiliteit. Voor de strijd tegen inflatie moet de rente verder omhoog, voor de rust op de financiële markten zou een pas op de plaats gemaakt moeten worden.

Het is een cynische keuze. Want zijn het niet de centrale banken zelf die de financiële sector en de rest van de economie afhankelijk hebben gemaakt van jarenlange lage rente? Alsof het normaal was dat de rente nul was, en zelfs negatief, en geld gratis. Dan is het logisch dat een rentestijging pijn gaat doen. Maar dat is wel de terugkeer naar een normale, gezondere situatie.

Daar wees ook Larry Fink op, de baas van de grootste vermogensbeheer van de wereld BlackRock. Dit is de prijs die we betalen voor easy money:

Donderdagochtend leek de rust enigszins weergekeerd, met een redding van Credit Suisse met circa €50 miljard (vrijdag zou de onrust terugkeren door twijfels aan dit pakket). En donderdagmiddag werd de rentestap van de ECB bekend. Die hield gelukkig koers: de rente is ‘gewoon’ met 50 basispunten verhoogd, zoals dat heet. ‘Twee kwartjes’ zeggen analisten populair. Dus van 2,5% naar 3%. ECB-president Christine Lagarde deed net alsof er geen enkele spanning is tussen prijsstabiliteit en financiële stabiliteit.

Flauwekul natuurlijk, die spanning is er wel. Alleen vanwege het signaal dat de ECB wilde afgeven, deed Lagarde alsof haar neus bloedde. Die boodschap luidt: 1 er is niks aan de hand met de Europese banken 2 de strijd tegen inflatie blijft hoofdprioriteit. Als de ECB de rente niet met 50 basispunten zou hebben verhoogd, was daarmee namelijk ook twijfel gezaaid over de banken. Want zou er dan niet toch iets aan de hand zijn?

Hoe het nu verder gaat, is onzeker. Tot nu toe was de ECB zeer ferm en duidelijk in het agressieve rentebeleid. Verhogingen werden vooraf redelijk concreet aangekondigd. Dat is nu voorbij. Vanaf nu kijken de centrale bankiers keer voor keer hoe de inflatie(verwachting) zich ontwikkelt. Dat geeft de ECB ruimte om minder agressief op te treden en eventueel alsnog de onrust rond de banken mee te wegen. Dat betekent dat de rente komende maanden misschien nog verder verhoogd wordt, maar misschien ook niet.

Inflatie

De ECB had donderdag ook nog nieuwe voorspellingen voor de inflatie. Dit jaar zou die in de eurozone uitkomen op 5,9%. En dan stap voor stap gaat de inflatie naar beneden om in 2025 uit te komen op 2,1%, vlak boven het doel van de centrale bank. Mooi toch? De ECB gaat gewoon haar doel bereiken binnen twee jaar?

Daar valt wel iets op af te dingen. Eerder vertelde Nout Wellink, oud-president van De Nederlandsche Bank (DNB), me al eens hoe dat soort modellen werken. Die tenderen altijd naar evenwicht op de middellange termijn. Deze week bevestigde Edin Mujagić, centrale banken-expert, dat ook. In de modellen is de veronderstelling dat de rente uiteindelijk altijd naar het gewenste niveau van 2% toebeweegt. Dat zegt dus niet zoveel.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) kwam begin deze week met gedetailleerde cijfers over de prijsstijgingen in Nederland. De inflatie was in februari 8%, dat betekent dat de gemiddelde prijzen in februari 8% hoger lagen dan in februari 2022. Dat was al bekend. Nu weten we ook wat de verschillende producten hebben gedaan. Ik heb er een top 15 van gemaakt:

Je ziet hoe energieprijzen doorwerken in tal van andere producten en diensten. Al een tijdje staan de vliegtickets bovenaan. Maar in het rijtje staan verder vooral voedingsmiddelen. Waarbij de zuivel eruit springt. Dat heeft met de extreem snel gestegen melkprijs te maken. Die is hard gestegen door een droge zomer, maar ook door duurdere kunstmest (door hoge energieprijzen). Daarnaast is nog altijd olie heel veel duurder, veel zonnebloemolie komt uit Oekraïne.

De verwachting is dat de prijzen van voedingsmiddelen voorlopig nog blijven doorstijgen. Daar zit op dit moment de grootste pijn. Terwijl de gemiddelde prijzen in februari 8% hoger lagen, was dat specifiek voor voeding +15%. Terwijl de energierekening dus tot bedaren komt (mede door het prijsplafond) zullen de boodschappen nog wel een tijdje duurder worden.

(Lees het artikel van mijn collega Eva Segaar: Melk de motor achter inflatie.)

Song of the week - Proteststem dreunt na

Podcast - Kwestie van Centen

Grote onrust in de financiële wereld door de problemen bij onder meer de Amerikaanse Silicon Valley Bank en het Zwitserse Credit Suisse. Is dit het begin van een bankencrisis à la 2008? Dat bespreekt DFT-verslaggever Martin Visser samen met Robbert Ophorst in een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen. Er zijn wel lessen geleerd van de vorige crisis, maar het systeem is nog steeds erg kwetsbaar, zegt Visser. ,,De huidige eisen voor banken gaan niet ver genoeg.” Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/