Hallo. Vorige week had ik een weekje vakantie van de nieuwsbrief. Nu pak ik die weer enthousiast op. Met een special rond de nieuwste economische ramingen. Wellicht kom ik volgende week nog terug op het rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) over de zeven klassen die Nederland telt en de hardnekkige klassenongelijkheid die het SCP ziet. Maar deze keer ga ik vooral in op inflatie, groei en kabinetsambities. Een echte macro-nieuwsbrief dus.

De inflatie blijft ons voor verrassingen stellen. In allerlei landen (en ook Nederland) viel de inflatie tegen. Hoe kan dat toch? En wat betekent dat voor de rest van het jaar? Wat moet het kabinet met deze wetenschap dat prijzen voorlopig blijven stijgen? In deze nieuwsbrief ga ik daarop in. Ook kijken we met het Centraal Planbureau naar 2031. Met welke financiële erfenis zadelt Rutte 4 ons land op? Blijft geld gratis en kun je dat ongehinderd blijven uitgeven? (Spoiler: het antwoord is nee.)

Zoals altijd wens ik je veel leesplezier met deze nieuwsbrief. Laat weten wat je ervan vindt. En als je ‘Achter de Cijfers’ met plezier leest, laat dat dan ook weten aan vrienden, familie en collega’s. De nieuwsbrief doorsturen mag uiteraard. Hoe meer lezers hoe meer vreugd.

Hardnekkige inflatie

Viel dat even tegen. Met de snel dalende gasprijzen leek ook de afname van de inflatie ingezet. En die inflatie ging de laatste tijd dan ook hard naar beneden, we hadden duidelijk de piek achter ons gelaten. En toch lieten eurolanden een voor een zien dat de inflatie toch een hardnekkig probleem is.

Eerst liep de inflatie in Frankrijk en Spanje op, toen kwam Duitsland met een stabilisatie van de inflatie en daarna volgde Nederland, waar de inflatie weer opliep van 7,6% in januari naar 8% in februari. Financiële markten reageerden er meteen op: dit betekent dat de centrale bank verder zal moeten gaan met het verhogen van de rente.

Komende week is opnieuw een rentevergadering van de Europese Centrale Bank (ECB). Die zal de rente verhogen van 2,5% naar 3%, zo is de algemene verwachting. Veel analisten hielden er rekening mee dat die 3% mogelijk het hoogte rentetarief zou zijn. Maar met de tegenvallende inflatiecijfers is die marktverwachting bijgesteld naar 4%. Dat heeft wel allerlei gevolgeffecten, zoals hogere kosten voor de overheid om de staatsschuld te financieren, hogere tarieven voor bedrijfskredieten en een hogere hypotheekrente.

Wat in het inflatiecijfer vooral hardnekkig is, is de doorberekening van eerdere energiekosten in de prijs van talloze andere producten en diensten. Dat proces is nog volop gaande. Voedingsmiddelen waren in Nederland in februari 15% duurder dan een jaar eerder. Dat merkt iedereen in de supermarkt.

Het ingewikkelde bij het inflatiecijfer is wel dat het uitmaakt wat er exact een jaar eerder gebeurde. Het gaat immers om de prijzen van de ene maan vergeleken met die van een jaar eerder. De kans is groot dat het inflatiecijfer in maart wel weer hard daalt omdat we in maart 2022 een explosie van de energieprijzen meemaakten. Vergeleken met die specifieke maand móet de inflatie wel lager zijn.

Om van die effecten af te zijn, kun je kijken naar wat het prijsniveau doet. Dus niet de stijging ten opzichte van een jaar geleden. Maar de ontwikkeling van de consumentenprijsindex. Dan zie je of prijzen hoger of lager liggen dan de maand daarvoor. Dat is natuurlijk de manier waarop de gemiddelde consument de inflatie beleeft als die moppert: nu is de bloemkool alweer duurder geworden!

Wat je dan ziet is dat het algehele prijsniveau echt omlaag kwam, doordat energieprijzen enorm afnamen. Maar dat de prijs van voedingsmiddelen van maand tot maand nog altijd stijgen. In dit prijsniveau neem je overigens ook mee dat eenmaal gestegen prijzen niet zo snel weer dalen. De gasprijs gaat echt omlaag, maar de kans is groot dat tal van andere producten en diensten blijvend een stuk duurder zullen worden.

Ramingen

Hoe het nu verder gaat, is ontzettend lastig te beoordelen. Weet je nog dat iedereen zeker wist dat we in een recessie zouden komen of er misschien al in zaten? Nou, die recessie kwam dus niet. Tot ieders verrassing groeide de economie in Nederland in de laatste maanden van 2022. Daarmee waren er geen twee kwartalen van krimp en dus geen recessie.

Veel analisten verklaren dat door de ongekende compensatie van het kabinet. Opgejut door een hijgerige oppositie moest er steeds meer en steeds sneller worden gecompenseerd. Het was voor de oppositie niet genoeg dat het kabinet voor 2023 een enorm koopkrachtpakket had klaargezet. Er moest en zou eind 2022 ook nog iets gebeuren.

Dat er plan moest komen voor kwetsbare huishoudens leek mij ook niet meer dan logisch. Om te voorkomen dat mensen echt financieel door het ijs zouden zakken. Maar íedereen twee keer €190 geven? Echt? Dat bleek dus een enorme bestedingsimpuls voor Nederland. Het kostte de schatkist miljarden en miljoenen Nederlanders hebben dat geld lekker uitgegeven.

Nu schudt het alle groeiramingen door elkaar. Want die meevallende groei in het vierde kwartaal zorgt er alleen al voor dat de ramingen voor dit jaar ook moeten worden bijgesteld. We komen dan in de statistische techniek terecht van het overloopeffect. Om dat te begrijpen moet ik mezelf ook altijd in mijn arm knijpen. Maar ik doe een poging.

Als de totale omvang van de economie in het vierde kwartaal ineens een stuk hoger is dan was verwacht dan tilt dat niet alleen het groeicijfer van heel 2022 op, maar ook dat van 2023. De hele economie ligt immers op een stuk hoger niveau. En als er in ieder kwartaal van 2023 steeds evenveel groei is als steeds was verwacht, dan is dat groei vanaf een hoger vertrekpunt. Reken je vervolgens uit hoe groot de economie gemiddeld in 2023 was en je vergelijkt dat met het gemiddelde van 2022 (waar dat vierde kwartaal maar voor een kwart inzit, het is immers een gemiddelde) dan is dat verschil ook een stuk groter.

Nou ja, als je het niet begrijpt is er geen man overboord. Voor statistici is dit gesneden koek. Een grote verandering aan het einde van het jaar werkt enorm door in het gemiddelde groeicijfer voor het jaar daarop. Dat ‘overloopeffect’ is in het groeicijfer van 2023 wel 1 procentpunt, zo zei ABN Amro-econoom Jan-Paul van de Kerke deze week tegen me. Maar wat zegt dat dan over de economie in 2023? ABN Amro verwacht dat onze economie dit jaar met 1,2% groeit. Als je dat overloopeffect wegdenkt, dan blijft er dus bar weinig over!

De economie groeide in 2021 en 2022 als kool, maar dat wordt vanaf nu dus radicaal anders, zo lijken de nieuwste ramingen te zeggen. Dat ziet er zo uit:

Als je de jaren 2023 en 2024 optelt, dan komt er hooguit 2,5-3% groei uit over twee jaar. Dat is niet veel. Wellicht gaan de echte cijfers onze voorspellers opnieuw verrassen, dat kan. Maar dan moet het kabinet bezig blijven met compenseren en dus de consument bezig blijven met uitgeven. Daar zit wel de grote onzekere factor. De consument blijft tegen de crisis in ‘gewoon’ uitgeven voorlopig. En nu de lonen flink groeien, valt het koopkrachtbeeld ook enigszins mee. Dat was ook de boodschap van het Centraal Planbureau deze week: de koopkracht blijft met -0,2% dit jaar min of meer in evenwicht en dankzij de hard stijgende lonen trekt die volgend jaar (+2%) zelfs aan.

Het grote raadsel blijft de inflatie. Het is niet voor het eerst dat het Planbureau hier optimistischer is dan de banken. Terwijl de banken vrezen dat de verhoudingsgewijs hoge inflatie een hardnekkig probleem is, kabbelen de problemen bij het CPB dit jaar vanzelf weg. Al blijft de inflatie ook volgens het CPB in 2024 met 3,1% wel bovengemiddeld hoog. Cruciaal is wat er dit jaar gebeurt. Als de inflatie hoger blijft dan het CPB nu nog denkt, dan gaat dat koopkrachtbeeld er heel wat beroerder uitzien dan die -0,2% die nu nog wordt verwacht.

Voor het volgende jaar wacht het kabinet alweer een nieuwe uitdaging. Uit de cijfers van het CPB blijkt de armoede volgend jaar hard toe te nemen, terwijl het kabinetsstreven is om die te halveren. Daarom zal het kabinet vermoedelijk dit voorjaar al met nieuwe koopkrachtmaatregelen komen. Alleen moet dat deze keer wél gerichte compensatie zijn. Dus het kabinet wil zich niet opnieuw helemaal gek laten maken door een pusherige oppositie. Wellicht wordt een speciale energietoeslag opgetuigd, waarbij alleen mensen met de laagste inkomens en hoge energierekeningen steun krijgen. Dan hebben we naast de zorgtoeslag, de huurtoeslag, de kinderopvangtoeslag en het kindgebonden budget dus nog een vijfde loot aan de toeslagenstam. Veel succes ermee.

Gratis?

Is al deze spendeerdrift gratis? Lijkt me niet. Het kabinet staat in de uitgeef-stand en dat werkt door in de overheidsfinanciën. Nu is de staatsschuld laag, dus we kunnen wat hebben. Maar hoelang ga je hiermee door? Zeker bij een stijgende rente? Lange tijd waren we gewend aan een rente van ongeveer 0%. Daarmee was geld lenen voor een minister van Financiën gratis. Met een rente van bijna 3% ziet dat financiële plaatje erin heel anders uit.

Maar de politiek lijkt soms nog te leven in die geld-is-gratis-tijd. Dit kabinet heeft in het regeerakkoord alle moeilijke keuzes dan ook omzeild en gooit overal bakken geld tegenaan. Daar is de compensatie in de energiecrisis nog eens bijgekomen. Dat oeverloos uitgeven uiteindelijk een prijs heeft, blijkt wel uit het doorkijkje tot 2031 dat het Centraal Planbureau deze week gaf in het de nieuwste raming in het Centraal Economisch Plan.

Je zou kunnen zeggen dat we voorlopig met onze staatsschuld keurig onder de 60% blijven (rechts). Daarmee lijken we nog altijd een van de braafste jongetjes in de klas in Europa. Maar kijk eens naar dat begrotingstekort (links). Dat is hoog en dat wordt alleen maar hoger. In de komende jaren zitten we stelselmatig boven de 3%, die grens die Europa stelt voor het tekort. Die grens mag je bereiken in crisistijd, in gewone tijden moet je weer terug naar evenwicht.

Maar in dit Nederlandse plaatje blijft de begroting in de crisisstand staan. Jaar na jaar flirten we met die Europese grens en dat gaat ongetwijfeld discussie opleveren met Brussel. Nu kun je denken: ze zeuren maar raak in Brussel, andere landen trekken zich ook niks aan van de begrotingsregels. Politiek gezien is dat een begrijpelijke reactie. Maar die begrotingsdiscipline is er niet in eerste instantie om een paar dorknopers in Brussel tevreden te houden, maar die discipline is er voor onszelf.

Stel dat onze economie ergens tussen nu en 2031 een tijdje een stuk minder draait (na al die crises niet zo’n heel raar scenario) dan verslechtert dat plaatje nog veel sneller dan je nu al ziet. En al je tot die tijd gewacht hebt dan moet je dan alsnog hard ingrijpen. Beter is het dus om nu met een plan te komen. Maar ja, dat betekent óf bezuinigen óf belastingen verhogingen. En die nare boodschap wil Rutte 4 nu juist niet brengen. Geld was de oplossing voor elk politiek probleem.

Maar als zo’n plan er niet komt, dan laat Rutte 4 ons een vervelende erfenis na. Dan moeten we die vervelende conclusies bij een volgende regeerperiode alsnog trekken. Daar komen de partijen dan achter bij het opstellen van hun verkiezingsprogramma’s. Dan zullen ze zien dat er niet veel financiële ruimte meer is voor al hun mooie plannen.

(Lees hier de nieuwste raming van het Centraal Planbureau: Centraal Economisch Plan 2023. Andere ramingen vind je hier: ABN Amro, Rabobank, ING.)

Geen commentaar

Song of the week - Inflatie stijgt weer

Podcast - Kwestie van Centen

Waarom is het zo moeilijk om de toeslagen af te schaffen? Het kabinet wil een radicaal ander systeem, maar de eerste aanpassingen aan huurtoeslag en kinderopvangtoeslag lijken al te mislukken. Robbert Ophorst en ik duiken in de podcast ’Kwestie van Centen’ in de historie van de toeslagen en leggen uit waarom dit rondpompcircus van geld ooit een goed idee leek. „Als je de toeslagen aanpast raak je bijna elke Nederlander in zijn portemonnee.” Inmiddels gaat er 19 miljard euro in om, daarom is dit toeslagensysteem niet zomaar te veranderen. Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/