Het was voor veel Groningers een emotioneel moment. De presentatie van het eindrapport van de parlementaire enquêtecommissie over de gaswinning leverde geen nieuwe inzichten op, maar de conclusies voelden voor gedupeerden eindelijk als een erkenning. En voor de politiek was het een zeer pijnlijke aangelegenheid. Premier Rutte moest weer zijn meest invoelende gezicht opzetten. Maar verandert er nu iets? In deze nieuwsbrief sta ik stil bij de overeenkomsten met het toeslagenschandaal.

Verder sta ik stil bij de trend in cao-land: nivelleren via de werkgevers. Is het eigenlijk wel logisch en verstandig om zeer nivellerende cao’s af te spreken? Toch stemmen veel werkgevers ermee in. Zoals deze week de gemeenten hebben gedaan. En tot slot laat ik interne cijfers zien van de FNV over hun ledenontwikkeling. Die zien er niet zo best uit.

Iedere week zijn er weer een beetje meer lezers. Hartstikke goed en van harte welkom als jij een nieuwe lezer bent. Vind je deze nieuwsbrief interessant? Laat dat dan weten aan familie, vrienden en collega’s. Stuur ‘m rond. Hoe meer lezers, hoe meer vreugd. Reageren kan ook, onderaan staat een reageer-button.

Zoals elke week wens ik je ook deze keer: veel leesplezier!

Gas

Het gasschandaal en het toeslagenschandaal zijn niet zomaar te vergelijken. Het zijn echt twee verschillende kwesties. Bij het Groningse gas is jarenlang geen aandacht besteed aan de lasten die Groningers hadden van het oppompen van gas. Het ging allemaal om het geld, zo concludeerde de parlementaire enquêtecommissie vrijdag. Bij de toeslagen ging het om een op hol geslagen anti-fraudeaanpak. Mensen die foutjes hadden gemaakt werd keihard aangepakt, alsof ze moedwillige fraudeurs waren. De menselijkheid was uit het systeem verdwenen.

Maar er is ook een grote overeenkomst, een overkoepelend thema. En die is behoorlijk fundamenteel. Namelijk de vraag of de overheid er ook voor jou is als je onrecht wordt aangedaan. Nota bene door diezelfde overheid. Toen in beide gevallen de schandalen gaandeweg aan het licht kwamen, gebeurde er nóg niks. Het duurde ontzettend lang voordat de politiek erkende dat er problemen waren en voordat er enige vorm van verantwoordelijkheid werd genomen. Over de afhandeling maar niet te spreken. Ook daar zijn overeenkomsten. Die afhandeling duurt namelijk onbegrijpelijk lang.

Indrukwekkend vond ik het ‘verhoor’ van Sijbrand Nijhoff, een gedupeerde, die zeer emotioneel zijn beklag deed voor de commissie. Hij riep het echt uit: de overheid is er niet meer voor mij. Aan hem kon je zien hoe diep dat gaat. Als de overheid er niet meer voor je is, maar tegenover je staat, dan tast dat je bestaanszekerheid en je gevoel voor rechtvaardigheid zeer fundamenteel aan. Zoals Groningse gedupeerden zich niet gehoord voelden en nergens hun recht konden halen, zo voelden toeslagenouders zich gemangeld door een almachtige Belastingdienst. (Lees mijn column die ik eerder over Sijbrand Nijhoff schreef.)

Hier komt wat mij betreft Mark Rutte in beeld. Je kunt moeilijk één man verantwoordelijk houden voor alles, dat snap ik best. Maar hij is na al die jaren premierschap het gezicht geworden van díe overheid. Het is onder zijn verantwoordelijkheid gebeurd en kon onder zijn verantwoordelijkheid blijven gebeuren. Ik begrijp daarom best dat er Groningers zijn die vinden dat Rutte weg moet. Je kunt je namelijk afvragen of hij onderdeel kan zijn van de oplossing. Want ook onder zijn bewind duurt de afhandeling van de schade (gas én toeslagen) onverteerbaar lang. Hoe kun je dat als baas van Nederland, als voorman van het kabinet laten gebeuren?

Hoe kun je zoveel mensen zolang in zo grote onzekerheid laten? In beide schandalen. Ik kan daar maar moeilijk met mijn verstand bij. Dan kan nu wel worden gesproken van ‘een ereschuld’ aan de Groningers. Maar zijn dat geen loze woorden als je niet fatsoenlijk de schade kan regelen in een beperkt aantal jaar? Over de toeslagen werd laatst nog gesteld dat dat misschien wel tot 2030 zou kunnen duren.

Dat Rutte persoonlijk een belangrijke rol speelt in de gasaffaire, wordt op pijnlijke wijze beschreven door de parlementaire enquêtecommissie. Waar hij goed in was? In beeldvorming en verwachtingen wekken. Gebeurde er vervolgens iets, bleek ergens uit dat hij echt aan het roer stond, dat hij echt betrokken was en echt een oplossing wilde? Helaas.

Nivelleren

Bij de NS doen ze het, bij Prorail doen ze het, bij Tata, bij Ikea, in de kinderopvang en nu ook bij de gemeenten. Nivelleren in de cao. En niet zo’n beetje ook. ‘Centen in plaats van procenten’ is een strijdkreet uit 1973. En vakbond FNV zet al jaren in op een vast bedrag voor iedereen, zodat mensen met een laag inkomen er verhoudingsgewijs meer op vooruitgaan dan mensen met een hoog inkomen. De bond kreeg geen voet tussen de deur. Tot nu.

De cao voor de gemeenten, waarover deze week een akkoord werd gesloten, is een goed voorbeeld. Iedereen gaat er €240 per maand op vooruit plus 2%. Concreet betekent dit voor een van de onderste loonschalen van €2203 per maand, dat daar eerst €240 bijkomt en dan nog eens 2%. Dat resulteert in een maandbedrag van €2492: een loonstijging van 13%. Zit je met €9616 in een van de hoogste schalen, dan ga je naar €10.053, een stijging met 4,5%.

Werkgeversorganisatie AWVN, betrokken bij de totstandkoming van honderden cao’s per jaar, constateert dat deze nivelleringstrend is ingezet. In een evaluatie van cao-jaar 2022 noemt de AWVN die zelfs ‘het jaar van de centen’. Uit een inventarisatie blijkt dat er vorig jaar in 57 cao’s afspraken zijn gemaakt over vaste bedragen (in plaats van of naast procenten). Dat klinkt misschien nog weinig, maar in totaal vallen er 1,5 miljoen werknemers onder deze cao’s. Een serieuze trend dus.

Werkgevers zijn gevoelig geweest voor de koopkrachtnoden van hun personeel, zo luidt de formele reactie. Ook zij zagen dat met name mensen met lagere inkomens moeite hadden om de eindjes aan elkaar te knopen. Daarom waren ze bereid in nieuwe cao’s werknemers in de lagere schalen meer loon te geven dan werknemers in de hoge schalen.

Zelf vermoed ik dat de stijging van het minimumloon hier ook een rol in heeft gespeeld. Veel werkgevers die mensen aan het werk hebben op het minimumloon of vlak daarboven wisten dat ze sowieso al een forse kostenpost zouden krijgen. Dat minimumloon is door het kabinet per 1 januari immers met 10% verhoogd.

En er komt nog meer aan. Nu is het minimumloon wettelijk vastgelegd als maandloon. Wie 36 uur werkt, krijgt dus meer uurloon dan wie 38 of 40 uur werkt. Vanaf 1 januari 2024 verandert dat. Dan komt er een minimumuurloon dat is gebaseerd op wat mensen in 36 uur nu verdienen. Wie 38 uur werkt, gaat er daardoor nog eens 5,6% op vooruit en wie 40 uur werkt 11,1%. Bij die cao-onderhandelingen wordt door de financieel directeur vooraf een berekening gemaakt van de loonruimte. Daarbij is natuurlijk meegenomen dat er in de onderste loonschalen sowieso al een fikse kostenpost aankomt. Die kan ook gemakkelijk worden weggegeven aan de vakbonden, want de wetgever heeft dit al afgedwongen.

Overigens speelt dit niet overal een rol. Je moet als werkgever natuurlijk wel personeel in loonschalen rond het minimumloon hebben zitten. Voor wie dat wél het geval is, dwingt de verhoging van het minimumloon werkgevers ertoe ook iets te doen aan de iets hogere loonschalen. Anders verdwijnen de verschillen in de onderst schalen. De verhoging van het minimumloon zal dus als gevolg hebben dat het hele loongebouw iets wordt opgetild. Maar om de kosten in de hand te houden, kan ik me voorstellen dat werkgevers de lagere schalen iets meer verhogen dan de hogere. In die zin zat er dus al nivellering in de pijplijn. (Bij de gemeenten speelt het minimumloon geen rol, want daar was het uurloon al in 2022 opgetrokken naar €14, ruim boven het wettelijk minimumloon.)

Het klinkt allemaal heel sympathiek. Deze cao’s passen ook helemaal in de maatschappelijke trend waarbij er meer aandacht is voor de ongelijkheid tussen groepen in de samenleving. Daarbij is de ongelijkheid in inkomens in Nederland overigens traditioneel vrij gering. Het is dus de vraag hoe gerechtvaardigd het is om mensen die al een stijging van het minimumloon van 10% krijgen daar bovenop nóg meer loonsverhoging te bieden. En waarom zouden mensen met een hoger inkomen genoegen moeten nemen met 4,5-5%, terwijl de inflatie vorig jaar 10% was?

Daar komt bij dat het kabinet veel koopkrachtzorgen al deels compenseert. En dan ook nog met een ongekend nivellerend pakket. In doorsnee daalde de koopkracht in 2022 met 3,9% en dit jaar met 0,3%. Als je naar vijf inkomensgroepen kijkt, dan is het plaatje heel anders. De klap is bij de 20% minst verdienenden het kleinst en, bij de hoogste inkomens het grootst. En de onderste 40% van de inkomensgroepen in Nederland hebben dit jaar een positieve koopkracht terwijl de bovenste 60% opnieuw in de min zitten. Moet daar dan nóg een nivelleringsslag van de cao’s overheen?

Tot slot. Vanuit de vakbonden bezien is dit misschien een logische strategie. De FNV organiseert immers meer mensen in de lagere loonschalen dan in de hogere. Dat de bond opkomt voor de eigen leden is dus niet zo vreemd. Maar deze strategie kan op den duur ook vragen oproepen over de representativiteit. Want de cao geldt voor al het personeel, zowel vakbondsleden als niet-leden. Is het wel fair dat er dan een cao geldt die overduidelijk in het belang is van de leden en veel minder in die van de niet-leden? Gaat dat vroeg of laat niet wringen?

Vakbondsleden

Over representativiteit gesproken, hoe staat het eigenlijk met het ledental van de FNV? De laatste maanden brengt de vakbond regelmatig persberichten naar buiten dat er weer groei in zit. Maar dat is maar het halve verhaal. Uit interne stukken blijkt dat ook 2022 weer een vrij dramatisch jaar was.

Dit is het plaatje waar het FNV-bestuur zich vooral op richt. Dit gaat om het zogenaamde ongedeelde FNV. Dat is de fusieclub van onder meer FNV Bondgenoten, Abvakabo en FNV Bouw. Met die fusie is de FNV geen vakcentrale meer met allemaal losse bonden, maar een grote vakbond die eensgezinder en krachtiger zou moeten zijn.

Dankzij de ledenwinst in de actie- en stakingsmaanden is er een lichte groei van het aantal leden. Daardoor eindigt het ledental (lichtblauw) ruim boven het begrote cijfer (rood). Maar in totaliteit is het nog niet echt best. Waar de FNV het jaar 2021 afsloot met 725.008 leden, staat de teller in december 2022 op 703.695.

Er is ook nog die gele lijn, maar die lijkt echt wishful thinking. Dat is de norm die is vastgesteld in het project FNV Toekomstvast, opgezet in 2020. Dat is de ledenontwikkeling zoals die idealiter zou moeten zijn voor een ‘toekomstvaste’ FNV. Dat lijkt meer droom dan werkelijkheid.

Naast het ongedeelde FNV zijn er ook nog wat (kleinere) losse bonden aangesloten. Bonden die destijds niet meegingen in de grote fusie. Denk aan de politiebond, de onderwijsbond en de journalistenbond. Dat levert de totale FNV op (zie boven). Zelfde verhaal: het ledental eindigt boven de begroting, maar de daling over het hele jaar is onmiskenbaar. Eind 2021 had de FNV 895.002 leden, eind 2022 waren het er nog 870.612.

Logisch, zou je denken. Nederland vergrijst, er gaan mensen met pensioen, die zeggen hun lidmaatschap op. Dat is inderdaad het geval, ook al blijven er best veel mensen na hun pensionering lid. Daardoor verschuift de verhouding werkenden-gepensioneerden in het ledenbestand ook al jaren flink in het voordeel van de ouderen. Maar er zijn ook andere redenen om op te zeggen:

Financiële redenen en ‘maak er geen gebruik van’ staan overduidelijk op nummer 1 en 2 van opzegredenen. Duizenden mensen hebben het geld er gewoon niet meer voor over. Dat komt niet door het duurdere leven, als gevolg van de inflatie. Volgens een woordvoerder van de FNV spelen ‘financiële redenen’ altijd een grote rol bij opzeggingen, niet specifiek nu in tijden van hoge inflatie.

Voor de vakbond is het goed nieuws dat de stakingsacties nieuwe leden aantrekt. Dat is nodig ook. Want dat de representativiteit voortdurend onder druk staat, ondermijnt de positie van de vakbond. Dat maakt deze ontwikkeling ook iets anders dan de ledendaling van andere verenigingen. Het is natuurlijk waar dat Nederlanders zich niet meer zo gemakkelijk laten organiseren. Dat merken politieke partijen ook. Maar bij verkiezingen stemmen alle Nederlanders en niet alleen de leden van een partij. Cao-akkoorden daarentegen worden wel door alleen de leden goedgekeurd. De democratische legitimiteit van een Kamerlid wordt bepaald door de vele stemmen die hij of zij krijgt. De legitimiteit van cao-akkoorden staat echter steeds verder onder druk, omdat de bond namens steeds minder mensen spreekt. Dat is voor ons cao- en overlegmodel niet goed.

Geen commentaar

Song of the week - 1 jaar oorlog in Oekraïne

Podcast - Kwestie van Centen

Tegenstrijdige berichten over de kansen van starters op de huizenmarkt. Ondanks dat de dalende huizenprijzen er nog niet voor hebben gezorgd dat koopwoningen beter betaalbaar zijn geworden voor starters, zien makelaars juist deze groep toeslaan op de woningmarkt. In een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen analyseren Robbert Ophorst en ik de huidige stand van de huizenmarkt en de plannen van Hugo de Jonge. De minister van Volkshuisvesting jaagt iedereen tegen zich in het harnas met zijn nieuwe woonwet. Is de kritiek terecht? Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/