En ja hoor, die recessie kwam er dus helemaal niet. Vorig jaar waren we er zo zeker van dat de hoge inflatie onze economie in de min zou duwen. En nu blijkt dat dat effect beperkt is gebleven tot een kwartaal. Inmiddels groeit de Nederlandse economie weer als kool. Wat is er aan de hand?

Verder ga ik in deze nieuwsbrief in op de zzp-explosie en de waarschuwing die deze week kwam van de Randstad-topman. Waarom laat het kabinet dit gebeuren? Tot slot blik ik terug op een inspirerend interview met Tim ‘S Jongers. Hij is zeer kritisch op de strenge aanpak van mensen in een achterstandspositie. De genadeloze aanpak van fraude werkt niet én heeft onwenselijke keerzijdes. Inmiddels kondigen ministers een nieuwe manier van werken aan. De menselijke maat moet weer terug in ons sociaal beleid.

Uit de polls blijkt dat jij, beste lezer, wel tevreden bent over deze nieuwsbrief. Dat is goed om te horen. De stukken zijn niet te lang en niet te kort, het aantal onderwerpen is precies. Alleen mag het wel wat vaker over pensioenen gaan. Nou, dat is deze week alvast niet gelukt, waarvoor excuus. Maar dank voor de lezers die de moeite namen mijn polls in te vullen vorige week.

Vind je deze nieuwsbrief de moeite waard, verspreid ‘m dan onder familie, vrienden en collega’s. Hoe meer lezers, hoe meer vreugd! Reageren mag uiteraard ook.

Veel leesplezier!

Zzp-explosie

Het stijgend aantal zzp’ers is al jarenlang een hoofdpijndossier voor opeenvolgende kabinetten. In 2016 verving toenmalig staatssecretaris Eric Wiebes van Financiën de VAR (Verklaring Arbeidsrelaties) door de Wet DBA (Deregulering Beoordeling Arbeidsrelatie) en sindsdien is het foute boel. In die wet werd bepaald wanneer iemand een echte zzp’er is en wanneer niet. Maar al snel bleken de regels onwerkbaar en werd de Wet DBA in de ijskast gezet. Sindsdien is die er niet meer uitgekomen. Dat is inmiddels zeven jaar (!) geleden.

Er is niks mis met echt ondernemerschap. Maar de schoen wringt bij zogenaamde zelfstandigen die eigenlijk verkapte werknemers zijn, maar zich onttrekken aan collectieve regelingen en die zo uithollen. Daar zit ook de aantrekkingskracht. Of voor de opdrachtgevers die zo aan goedkope arbeidskrachten kunnen komen die soms onverzekerd door de stad crossen terwijl ze pakjes of maaltijden bezorgen. Of voor de werkende zelf die betere tarieven vangt, een aftrekpost incasseert en verlost is van knellende cao-afspraken.

Je kunt dit zien als een typisch voorbeeld van onze flexibele arbeidsmarkt, zo klinkt het positief. Maar de flexibilisering van de arbeidsmarkt heeft steeds meer een negatieve bijsmaak gekregen. Tegenwoordig zijn zelfs werkgevers tegen de ‘doorgeslagen flexibilisering’. Ondertussen is het zzp-schap nog altijd nagenoeg ongereguleerd en explodeert het aantal zelfstandigen na een korte stagnatie tijdens de coronacrisis.

Van de 9,7 miljoen werkenden hebben er 5,4 miljoen een vaste baan, 2,7 miljoen een flexibel contract en zijn er 1,6 miljoen zelfstandigen (het merendeel hiervan is zzp’er, een deel is zelfstandige mét personeel). Ik kan me herinneren dat Hans Borstlap, voormalig topambtenaar en Raad van State, in een interview vertelde dat hij zo geschrokken was van de opmars van flexwerk. Borstlap bracht een tijd geleden een invloedrijk advies uit over de arbeidsmarkt en hij voorspelde in 2019 dat er in 2030 meer mensen in een flexbaan (flexcontract + zelfstandigen) zouden werken dan in een vaste baan.

Even leek er een keer te komen in die trend. Wellicht speelde de ingreep van toenmalig minister Lodewijk Asscher een rol. Hij bracht het aantal jaarcontracten dat mag worden aangeboden terug van drie naar twee. Zo lonkte eerder het vaste dienstverband. Inmiddels is dat weer teruggedraaid. De dip is volledig toe te schrijven aan de daling van het aantal flexibele contracten.

Ik denk dat de krapte op de arbeidsmarkt hier ook een rol speelt. Op twee manieren. De schaarste maakt de positie van werkenden sterker. En dus kunnen ze eerder een vast contract claimen. Én het wordt gemakkelijker om een goede boterham als zzp’er te verdienen. Dat bij krapte het aandeel vast én het aandeel zzp stijgt, lijkt me logisch.

Deels is die groei van het aantal zzp’ers ongewenst. Wil je bijvoorbeeld dat collectieve regelingen worden ondermijnd? Zijn er zo niet teveel mensen die zonder arbeidsongeschiktheidsverzekering en pensioenopbouw rondlopen? En wat blijft er over van de regulering via cao’s? Overigens laat ik hierbij in het midden of je al die zzp’ers in die dwingende structuren moet duwen of dat je die collectieve banden wat minder knellend moet maken. Mensen verkiezen niet voor niets deze vrijheid.

Nu de zzp-markt al zeven jaar nagenoeg ongereguleerd is en minister Karien van Gennip van Sociale Zaken al tijdenlang werkt aan een ‘arbeidsmarktbrief’ nemen de zorgen toe. Randstad-baas Jeroen Tiel waarschuwt dat we onderweg zijn van 1 op de 5 werkenden als zzp’er naar 1 op de 3. (Zijn beschouwing wordt gefileerd op Zipconomy.) De waarschuwing is interessant en relevant. Maar is 1 op de 3 niet wat al te driest?

Het aandeel zelfstandigen was in het laatste kwartaal van 2022 16,5%. In drie jaar tijd is dat aandeel gestegen met 1,4 procentpunt, 0,5 procentpunt per jaar. Om op 33,3% uit te komen, zijn we nog wel ruim 33 jaar onderweg. Ik begrijp de onrust van Van Tiel (al was het maar voor zijn business, hij moet het hebben van flexwerk dat onder druk staat) en ik deel zijn constatering dat de politiek al te lang niks doet, maar het schrikbeeld van 1 op de 3 lijkt voorlopig nog heel ver weg.

Dat laat onverlet dat er in sommige beroepen echt iets aan de hand is. Het aantal zelfstandigen in de gezondheidszorg is in negen jaar tijd bijna verdubbeld van 111.000 naar 198.000. Zzp’ende verpleegkundigen en andere zorgverleners die hun dienstverband inruilen voor ‘ondernemerschap’. Is dat wat we willen? Is dat efficiënt en effectief? Ik waag het te betwijfelen.

Recessie

Marieke Blom zal opgelucht ademhalen. De hoofdeconoom van ING was er in het najaar als eerste bij om in Nederland de recessie uit te roepen. Prompt bleek de economie in het derde kwartaal van vorig jaar inderdaad gekrompen, al was de -0,2% al kantje boord. Maar voor een recessie zijn twee krimpkwartalen nodig. En de afgelopen tijd kantelde het beeld. Dus bracht ING onlangs alvast naar buiten dat de bank op een groei van 0,5% rekende. Die recessie komt er dus niet, was de boodschap.

En inderdaad. Zo zat ING alsnog goed. De economie is in het vierde kwartaal verrassend met 0,6% gegroeid. Dat klinkt heel weinig, maar een kwartaalgroei van 0,6% is heel behoorlijk. De groei over het hele jaar komt hiermee uit op 4,5% en daarmee is 2022 een behoorlijk goed jaar geworden. Macro gezien dan. Want achter dat prachtige groeicijfer zit veel energieleed, hoge inflatie en grote economische onzekerheid bij ondernemers en gezinnen.

Naar aanleiding van dit nieuws van het CBS ging ik mijn rondje economen bellen voor de krant. Ik belde zowel met Blom van ING (die inderdaad blij was) en met Hugo Erken van het economisch bureau van Rabobank. Dat leverde twee tegengestelde analyses op. Niet dat beide analyses elkaar helemaal uitsluiten, maar de toon was wel totaal anders. Kort gezegd: dit is hartstikke goed nieuws, de crisis is macro-economisch gezien reuze meegevallen (ING) versus dit geeft een unheimisch gevoel, want de overheid heeft kunstmatig de economie een boost gegeven (Rabo).

Het kan allebei waar zijn. Dankzij de snel dalende gasprijzen is de economische schade van de energiecrisis uiteindelijk kleiner dan gedacht. Dat gaan we merken op onze energierekening, dat merkt de overheid aan het prijskaartje van het prijsplafond, dat merken ondernemers die hun hart vasthielden en aarzelden om te investeren. En wat zie je nu? De consument besteedt, de ondernemer investeert, de export bloeit.

Maar welke rol speelde overheid in het op peil houden van de consumptieve bestedingen? Omdat de oppositie in het najaar eiste dat de regering nog eind 2022 met extra koopkrachtreparatie zou komen, is besloten om alle Nederlandse huishoudens in november en december €190 compensatie op de energierekening te geven. Kosten: meer dan €3 miljard euro. Vind je het gek dat de gemiddelde consument lekker is blijven uitgeven?

Die impuls heeft een keerzijde, zo waarschuwt Erken. Hij onderstreept de analyse van centrale bankier Klaas Knot dat de economie oververhit is en dat de inflatie op die manier aangejaagd blijft worden. Dat betekent dus dat we óf last blijven houden van hoge inflatie óf dat de centrale bank met nog steviger renteverhogingen gaat komen.

De inflatie exclusief energie blijft inderdaad nog altijd hard oplopen. De energiecomponent wordt steeds kleiner, en daardoor is de totale inflatie over zijn piek heen. Daar zit trouwens wel een meetprobleem. Het CBS meet (tot nu toe) de energiekosten alsof iedereen de dagkoersen betaalt. En dat is niet zo. Gemiddeld genomen betalen consumenten nu €207 aan maandelijkse voorschot, berekende ING. Een jaar geleden was dat nog €148. Als de energie-inflatie zo zou meten dan is er nog helemaal geen sprake van een lagere inflatie.

Rond de zomer hoopt het CBS met een andere methodiek te komen, waardoor we de energiekosten van huishoudens beter kunnen volgen. Dan wordt inzichtelijk dat de inflatieklap die nu in 2022 lijkt te vallen voor een groot deel juist dit jaar neerslaat omdat energietarieven maar langzaam worden aangepast. Voorlopig geeft onderstaande grafiek een goed beeld van de ontwikkeling van alle overige prijzen:

Nog een kleine nabrander over de gasprijzen. Het is inderdaad waar dat die spectaculair hard zijn gedaald, net zoals ze spectaculair hard waren gestegen in de zomer van vorig jaar. En het is inderdaad waar dat de gasprijs inmiddels zelfs weer onder het niveau van voor de oorlog in Oekraïne ligt. Maar dat betekent niet dat gas nu weer goedkoop is. De gasprijzen zijn nog altijd beduidend hoger dan in de jaren voor de oorlog. Nu zit gas onder de €50 per megawattuur, waar die vorig jaar ruim door de €300 schoot. Maar langjarig was de prijs ongeveer €20 en soms lager. Dat betekent dat onze hele economie op aanzienlijk duurdere energie moet blijven draaien. Hoe mee je afhankelijk bent van gas (Nederland!) hoe duurder al je productieprocessen zijn.

Minder streng

De tijdgeest verandert. Met dank aan het toeslagenschandaal. Ineens vielen bij iedereen de schellen van de ogen. Als er streng beleid wordt ingevoerd, raakt de menselijke maat zoek. Als we van de overheid vragen om de kans op fraude terug te brengen tot nul, om elke overtreding te bestraffen en om echt te handhaven dan mondt dat uit in beleid van geen genade.

We hebben er een handje van als Nederlanders. Helemaal nieuw is het niet. Eerder schreef ik er al over dat er historische parallellen te trekken zijn. Zo kreeg Trui van Lier na de Tweede Wereldoorlog een fikse belastingclaim aan haar broek. Wat had ze gedaan? Ze had Joodse kinderen weten weg te smokkelen onder dekmantel van een crèche in Utrecht. Prompt kreeg ze de fiscus achter zich aan.

Deze week trof mij het verhaal van diplomaat Jan Zwartendijk, die de Nederlandse Schindler wordt genoemd. Deze held redde vele Joden door ze in Litouwen een Nederlands visum te verstrekken. Met die papieren konden ze naar veilige buitenlanden vluchten. In Nederland kreeg hij geen heldenstatus, maar een een formele berisping.

Ik weet het, dergelijke historische parallellen gaan uiteindelijk altijd mank. Maar het is toch treffend waartoe wij Nederlanders in staat zijn. Blijkbaar kunnen wij nietsontziend regels handhaven. Als de wet dat eist, treden we op. Niet naar de geest, maar naar de letter.

En dus rest er in de sociale zekerheid nu ook niets ander meer dan die letter te veranderen. Eerder kondigde minister Carola Schouten van Armoedebeleid al aan dat de menselijke maat terugkomt in de bijstand. Zo komt er meer ruimte voor bijstandsgerechtigden om giften te krijgen of bij te verdienen. In diezelfde lijn moeten we ook de aanpassing van het fraudebeleid zien waar minister Karien van Gennip van Sociale Zaken deze week mee kwam. De strenge aanpak uit de tijd van Rutte 1 met standaardboetes bij bepaalde fouten van uitkeringsgerechtigden gaat op de schop.

Onlangs interviewde ik Tim ‘S Jongers, die zich vanuit een achterstandsmilieu heeft opgewerkt tot academicus. Hij is een inspirerende expert op het terrein van sociale zekerheid en armoede. Hij werkte een tijd bij de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en is sinds kort directeur van de Wiardi Beckman Stichting, de denktank van de PvdA. Hij richt zijn pijlen genadeloos op de strenge aanpak van bijstand en armoede. Daarbij worden mensen die al op achterstand staan van de regen in de drup geholpen. Door een extreme focus op fraude en een instelling van ‘eigen schuld’ worden mensen nauwelijks écht geholpen om de complexe problematiek van schulden, achterstanden, werkloosheid, sociale problematiek, verslaving op te lossen.

Het is opnieuw een teken van die veranderende tijdgeest. Zijn analyse en zijn pleidooi vallen nu in vruchtbare aarde. Er is een verschuiving gaande van ‘ieder voor zich’ en ‘eigen verantwoordelijkheid’ naar menselijke maat en medemenselijkheid. Maar dat betekent ook dat er echt geïnvesteerd moet worden. Als je mensen in achterstandswijken daadwerkelijk wilt helpen, moet je ze kennen en hun problematiek onder ogen zien. Gemeenten en uitkeringsinstanties moeten van ver komen. Want vaak zijn deze mensen nog nummertjes in een kaartenbak. Het advies aan ambtenaren van ‘S Jongers is simpel: vaak is die achterstandswijk hartstikke dichtbij, dus pak de fiets, ga kijken en ga met mensen in gesprek.

(Kijk ook deze indrukwekkende documentaire van Tegenlicht waarin ‘S Jongers analyse centraal staat.)

Geen commentaar

Song of the week - Recessie? Die komt er niet

Podcast - Kwestie van Centen

In een nieuw rapport waarschuwt de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) voor scheefgroei tussen inkomensgroepen door klimaatbeleid. Subsidies voor verduurzaming komen vooral bij hoge inkomens terecht terwijl lagere inkomens niet kunnen profiteren en met hoge energierekeningen zitten. DFT-verslaggever Martin Visser onderstreept de bevindingen uit het rapport in een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen: „Een eerlijke verdeling van de kosten is nog belangrijker dan het klimaatbeleid zelf.” Luister de nieuwste aflevering van ‘Kwestie van Centen’ hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/

Resultaten polls

Vorige week vroeg ik een oordeel over de opzet van ‘Achter de Cijfers’. Geruststellend is dat veruit de meeste lezers de opzet goed vinden. Dat is steeds 2-4 onderwerpen bespreek, wordt gewaardeerd. En de lengte van die stukken vindt men ook prima.

Bij de vraag aan welke thema’s ik meer aandacht zou moeten besteden, sprong ‘pensioen’ eruit. Om eerlijk te zijn, weet ik niet of ik daar heel blij mee ben. Ik heb de afgelopen jaren al zo ontzettend veel over pensioen geschreven, dat het onderwerp me soms de neus uitkomt. Steeds weer diezelfde discussies tussen mensen die elkaar niet (willen) verstaan. Tegelijkertijd realiseer ik me hou belangrijk de ‘oude dag’ voor iedereen is en welke emoties dit ook oproept. Dus ik zal zeker over pensioen (en ook AOW en zware beroepen etc.) blijven schrijven. Gelukkig wordt er ook om meer macro-economie en meer fiscale onderwerpen gevraagd.

Ik ga aan de slag met deze bemoedigende resultaten. Dank aan alle lezers die de moeite namen de polls in te vullen.