Deze week zag ik een documentaire en las ik een boek die beide inspirerend waren. Ik zag VPRO Tegenlicht over de armoede in Nederland (hieronder meer). En ik las 'Ons voedsel' van Louise Fresco die ik ook voor de krant interviewde. In de docu komen 'ervaringsdeskundigen' aan het woord die indringend vertellen wat armoede met mensen doet en waarom goedbedoeld beleid soms zo verkeerd uitpakt. In haar boek vertelt voedselexpert Fresco over de verbouwing, verwerking en productie van ons etenswaar. Ze doet dat gedetailleerd met veel gevoel voor nuance. Daarmee raakt ze aan totaal gepolariseerde debatten over landbouw, natuur en klimaat. Het is hoopgevend hoe zij scherpe randjes van die discussies afhaalt en het doemdenken over natuur en klimaat nuanceert. Altijd prettig om naar stemmen te luisteren die nieuwe inzichten geven, die je aan het denken zetten. 

In deze nieuwsbrief ga ik verder in op armoede en ongelijkheid. Verder veel aandacht voor onze huizenmarkt. En vooral de stokkende bouw van nieuwe huizen. Hoe erg wordt de wooncrisis? En wat is er eigenlijk veranderd nu we een officiële 'woonminister' hebben? 

Bedankt voor de vele reacties die ik wekelijks krijg op deze nieuwsbrief. Het zijn er zoveel, en vaak met inhoudelijke opmerkingen en vragen, dat het me niet altijd lukt overal net zo inhoudelijk op te reageren. Het is wel een nuttige inbreng die soms ook tot stukjes in deze nieuwsbrief leidt. Dus blijf vooral reageren. Verder stel ik het op prijs als je de nieuwsbrief onder de aandacht brengt van collega's, familie en vrienden.

Veel leesplezier!

Armoede

Een absolute kijktip is de laatste aflevering van VPRO Tegenlicht. Die heet 'De kloofdichters' en gaat in op de problematiek van armoede en ongelijkheid in Nederland. De reportage is indrukwekkend omdat het probeert veel dichter op de huid van de mensen te komen die het betreft. Dus geen gesprek met experts óver armoede, maar een portret van mensen die in armoede leven of leefden. 

In de uitzending worden we aan de hand genomen door Tim 'S Jongers, een politicoloog en bestuurskundige, die vanuit de praktijk wil duidelijk maken wat de impact van armoede is en hoe gemeentelijke beleid vaak helemaal verkeerd uitpakt. Inmiddels is hij directeur van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA. Maar hij vertelt absoluut geen verkiezingsverhaaltjes. Dit is een ervaringsverhaal waar iedereen in de politiek iets van kan leren, van rechts tot links.

Indrukwekkend zijn de verhalen over kinderen die zonder ontbijt naar school gaan. Als ik heel eerlijk ben, kan ik me er weinig bij voorstellen dat je zo weinig financiële ruimte hebt dat zelfs een eenvoudige bruine boterham met kaas erbij inschiet. En toch gebeurt het. Deze problematiek concentreert zich in specifieke wijken en in diezelfde wijken is het leven er gemiddeld ongezonder en gaan mensen eerder dood. Het is hard. En ook moeilijk te verteren dat dit in Nederland bestaat. 

Deze week presenteerde ook Sander Schimmelpenninck zijn nieuwe boek, 'Sander en de brug'. Daarin geeft hij een vervolg op zijn televisieserie 'Sander en de kloof', waarin hij de problematiek van groeiende (vermogens)ongelijkheid aankaart in Nederland. In het boek zoekt hij naar oplossingen. In talkshow Jinek kreeg hij behoorlijk wat ruimte voor zijn ideeën en dat leverde een heel inhoudelijk gesprek op over armoede en ongelijkheid. Samen met PvdA-wethouder Marjolein Moorman die eerder al opviel in de docuserie 'Klassen'.  

Zo is er rond ongelijkheid en armoede steeds meer inzicht en informatie in Nederland en neemt het besef toe dat dit ook in ons egalitaire landje een probleem is. Dat kan inkomensongelijkheid zijn, vermogensongelijkheid of kansenongelijkheid. Ingewikkeld vind ik nog wel de onderbouwing van deze ontwikkeling. Zo ging de voiceover er in Tegenlicht voetstoots vanuit dat de armoede toeneemt. En ook Schimmelpennick stelt dat de ongelijkheid. Dat hij door het FD daar kritisch op bevraagd werd, vond hij flauw, vertelde hij bij Jinek. Toch laat het CBS zien dat de vermogensongelijkheid in Nederland afneemt.  Wat overigens niet betekent dat het dus geen probleem is.

Ook de armoede neemt in Nederland af:

De rode lijn laat het aantal mensen zien die meer dan een jaar onder de 'lageinkomensgrens' zitten (891.100 mensen). Die grens is gebaseerd op het oude bijstandsniveau, van voor de bezuinigingen daarop. Ter vergelijk heb ik ook die gele lijn erbij gezet, dat zijn mensen die onder 120% van het sociaal minimum zitten (1.1510.100 mensen). Je ziet dat de aantallen teruglopen. Niet alleen absoluut, maar ook relatief. 5,4% van de Nederlanders zit onder die lageinkomensgrens. In 2013 was dat percentage nog 7,4%.

Uiteraard kun je er dan over twisten of dat alsnog niet veel te veel is. De armoedeproblematiek heb ik hiermee niet weg-gedefinieerd, begrijp me goed. Maar we hoeven elkaar ook niet aan te praten dat het alleen maar erger wordt. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) wijst voortdurend op de (kansen)ongelijkheid in Nederland. Die zorgt niet alleen voor blijvende achterstanden in specifieke buurten en bij specifieke groepen mensen. Maar die heeft ook maatschappelijke en politieke gevolgen omdat - uiteraard - daar de onvrede zich concentreert.

Schimmelpenninck doet vijf voorstellen tegen ongelijkheid. 

Hij speelt leentjebuur bij Thomas Piketty die ook met ideeën kwam voor hogere vermogensbelasting en voor een groot bedrag ineens voor alle jongeren, een soort startkapitaal. Dat laatste is schoorvoetend door GroenLinks overgenomen van Piketty, al maakte Jesse Klaver er €10.000 van en wijzigden de GL-jongeren het plan vervolgens door het geld alleen voor scholing inzetbaar te maken. 

Ik denk dat het zinvol is om vooral naar punt 1 te kijken: hogere belasting op vermogen. Dat ligt in Nederland al heel gevoelig bij sommigen. Maar als je het belastingstelsel gaat hervormen is het logisch om meteen te proberen om inkomens uit arbeid en inkomen uit vermogen gelijk te gaan behandelen. Nu wordt vermogen bevoordeeld. (Dat staat even los van de discussie over het belasten van werkelijk rendement in box 3, daar gaat het over een eerlijke behandeling van spaarvermogen versus belegd vermogen.)

En de andere stap is naar het onderwijs te kijken. Uit tal van onderzoeken blijkt dat kinderen van laag opgeleide ouders vaker worden ondergeadviseerd dan kinderen van hoger opgeleide ouders. Dat schaadt hun kansen op een goede opleiding en het bijbehorende inkomensperspectief. Persoonlijk denk ik dat een driejarige brugklas daarbij niet per se helpt. Blijkbaar gaat er iets mis bij de advisering, daar ligt het probleem. Een totale hervorming van het onderwijs is dus niet nodig, kritisch dat adviseringstraject bekijken zou al heel erg helpen.

Verder lijkt het nuttig om naar de ervaringsdeskundigen te luisteren, zoals Tegenlicht laat zien. Hoe pakken maatregelen uit, hoe pakt beleid uit? Hoe kunnen schulden zo snel opstapelen, hoe werkt streng beleid in de bijstand of andere uitkeringen uit? Voor de krant spreek ik Tim 'S Jongers binnenkort. Ben benieuwd welke (nieuwe) inzichten dat oplevert.

(Lees hier het interview dat Wouter van Bergen en ik in 2020 hadden met Thomas Piketty over het startkapitaal voor jongeren. Lees ook het interview met schooldirecteur Janneke Oosterman in het FD over de problematiek van basisscholen in een kwetsbare wijk. Janneke deelde ook meermaals haar ervaringen in de Volkskrant, lees die hier, hier en hier.)

Huizendip... of erger

Twee geleden schreef ik nog over de dalende huizenprijzen. En dat die huizendip vermoedelijk dieper zal zijn dan wat De Nederlandsche Bank en de commerciële banken op dat moment inschatten. Zij hebben er namelijk weinig belang bij om paniek te zaaien en zullen dus geneigd zijn aan de voorzichtige kant te gaan zitten. Dat kwam sneller uit dan gedacht.

Banken zien zich nu alweer gedwongen om hun raming bij te stellen omdat de praktijk hun inschattingen alweer achterhaald hebben gemaakt. Waar er eerst gedacht werd dat de stijging van de huizenprijzen ten einde zou zijn, kwamen later de voorspellingen voor een voorzichtige daling van enkele procenten. Inmiddels rekenen ABN Amro en ING op een prijsdaling met circa 10%. Daarmee zijn ze DNB inmiddels vooruit gesneld die nog op -6,5% in twee jaar zit.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) meldde deze week dat de gemiddelde verkoopprijs van een huis in december €401.436 was. Ten opzichte van een jaar geleden was dat nog een kleine stijging. Maar als je de ontwikkeling van maand op maand bekijkt, zie je hoe hard de prijzen nu omlaag gaan. Vier maanden op rij daalt de gemiddelde verkoopprijs nu al. En het gaat best hard. Logisch dus dat banken hun voorspellingen bij moeten stellen. 

Waarom de prijzen nu wel dalen en in de coronacrisis niet? Een belangrijke oorzaak is de stijgende hypotheekrente, in korte tijd van circa 1,5% naar 4,5%. In de coronacrisis was er wel veel economische onzekerheid, maar het tekort aan woningen hield de prijzen op peil. Ook was die economische neergang vooral bij heel specifieke groepen ondernemers en zzp'ers voelbaar. Voor de meeste mensen veranderde er niet zoveel - behalve dan die nare lockdowns.

Dat is nu echt anders. De energiecrisis raakt iedereen. Al komt niet iedereen meteen in betalingsproblemen, toch hebben de hoge prijzen voor bijna elke huishoudportemonnee een effect. En om die inflatie te bestrijden heeft de centrale bank in korte tijd de rente flink verhoogd. Komende week vergadert de Europese Centrale Bank hier opnieuw over en dan wordt er alweer een renteverhoging verwacht. Die hogere beleidsrente van de ECB vertaalde zich heel snel in een hogere hypotheekrente. Met een hogere rente nemen de financieringsmogelijkheden voor een nieuw huis af en kunnen mensen minder hoog bieden.

Het vervelende is dat de lagere huizenprijzen weinig helpen voor starters op de woningmarkt. Je zou hopen dat zij nu eindelijk een huis kunnen kopen, maar de combinatie van lagere prijzen plus hogere rente pakt vaak zodanig uit dat een huis per saldo onbetaalbaar blijft voor veel starters. Daarvoor zal toch echt de huizenbouw veel meer op gang moeten komen om de prijsdruk nog verder van de markt af te krijgen.

Huizenbouw

Nu is het vervelende dat die huizenbouw ook stagneert. Onderzoek van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) laat zien dat de vergunningverlening voor nieuwe woningen (koop én huur) daalt. Daarmee komt de ambitie van woonminister Hugo de Jonge om jaarlijks 100.000 nieuwe huizen te bouwen in gevaar. Over die ambities was al veel scepsis, maar inmiddels wordt het steeds duidelijker dat die wensen voor de komende jaren alvast niet haalbaar zijn.

De EIB wijt de terugloop van de vergunningverlening aan een reeks factoren: "De belangrijkste factoren achter de terugvallende vergunningverlening zijn de oplopende rentestanden, gebrek aan geschikte plancapaciteit, stijgende bouwkosten en aanhoudende problemen rond stikstof." Na corona was er een korte opleving (terug te zien in de cijfers over 2021) en toen zakte het weer in. Ook de bouw heeft last van stijgende rente en hogere kosten. Daarbij helpt de krapte op de arbeidsmarkt ook niet.

Nieuwbouw is de belangrijkste bijdrage aan de toename van het aantal woningen in Nederland. Maar het omkatten van winkels en kantoren in woningen helpt ook een beetje. Dus het aantal nieuwbouwhuizen is niet allesbepalend. Bovenstaand zie je wat er per saldo jaarlijks aan woningen bij komt. Daar is ook de sloop van woningen van afgetrokken. En soms krijgen woningen een andere functie of ze worden samengevoegd. Dan daalt het saldo juist weer. 

Uit de cijfers lijk je te kunnen opmaken dat de mogelijkheden om andere panden om te bouwen tot woningen een beetje zijn grenzen heeft bereikt. Tenminste, de bijdrage hiervan was een jaar of tien geleden veel groter dan nu. In onderstaand plaatje zie je dat. Hier is dus de sloop van woningen buiten beschouwing gelaten. Je ziet alleen waar extra huizen vandaan komen: nieuwbouw of ombouw van bestaande panden:

Private investeerders zijn terughoudender geworden in deze onzekere economische tijden met oplopende kosten en stijgende rente. Overheidsingrijpen in de vrije huurmarkt schrikt private partijen ook af. Maar dan nog lag het aantal vergeven bouwvergunningen veel te laag. Daarvoor kun je wijzen naar langlopende procedures en conflicterende belangen tussen gemeenten, provincies, rijksoverheid, vastgoedbeleggers en woningcorporaties. 

Het was vooraf al duidelijk dat de herintroductie van een heuse woonminister echt niet ineens alles zou veranderen. De Jonge continueert de aanpak van voorganger Kajsa Ollongren die in de tweede helft van haar ministerschap ook al afspraken met provincies had gemaakt over het aantal te bouwen huizen. Beide ministers hebben evenveel doorzettingsmacht waarmee ze beslissingen kunnen forceren. Alleen is de taakstelling van de woonminister helderder en zit de Tweede Kamer er meer bovenop.

(Lees het artikel dat collega Yteke de Jong over de bouwproblemen schreef: Betaalbaar huis steeds schaarser: bouwplannen lopen vast.)

Song of the week - 'Liberale' VVD bestaat 75 jaar

Podcast

Eén op de vijf werkenden wisselt van baan, zo blijkt uit onderzoek. Nu werkgevers schreeuwen om personeel kunnen werknemers eisen stellen. Dat kan extra loon zijn, zoals blijkt bij cao-onderhandelingen. Maar ook komen er wensen op tafel om vaker thuis te werken of op andere manier werk en privé beter te kunnen combineren. Dit bespreken Martin Visser en Robbert Ophorst in een nieuwe aflevering van de podcast 'Kwestie van Centen'. De hoge looneisen leiden her en der al tot stakingen. Maar die zijn zo versnipperd dat Visser geen massale stakingsgolf verwacht. De nieuwe podcast is hier te beluisteren. Ook op Spotify en iTunes. 

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail. of lees mijn profiel bij Sprekershuys of mail. Rechtstreeks kan ook: mail mij.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/