Goedemorgen. Deze zaterdag richt ik me helemaal op de stand van onze economie. Veel hoor ik de vraag: waar gaat dit heen? Wordt dit een diepe crisis of valt het straks misschien allemaal wel mee? De onzekerheid is ongekend groot. Daar worstelen ook de professionele voorspellers mee. Aan de ene kant heb je bijvoorbeeld het Centraal Planbureau dat zegt dat de inflatie volgend jaar maar 2,6% is, aan de andere kant het IMF dat waarschuwt voor 8% inflatie in Nederland. Wie het weet, mag het zeggen.

In deze nieuwsbrief doe ik een poging die chaos te ordenen. Helaas zonder dat ik kan zeggen hoe het gaat uitpakken. Maar wellicht helpt die ordening een beetje. Komende dinsdag wordt bekend hoe hard de Nederlandse economie groeide, dan weten we hoe dichtbij een recessie is. Ik ben heel benieuwd of onderstaande schets enigszins verhelderend is. Graag hoor ik je reacties erop. Zie ik mogelijkheden over het hoofd? Ben ik te somber, ben ik te positief? Ik hoor het graag. Zoals altijd worden reacties zeer op prijs gesteld.

De afgelopen weken mocht ik veel nieuwe lezers verwelkomen. Hartstikke leuk! Mocht jij deze gratis nieuwsbrief de moeite waard vinden, laat dat dan weten in jouw eigen kring, bij collega's, vrienden en familie.

Veel leesplezier!

Onzekerheid

Dinsdag maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bekend of onze economie in het derde kwartaal wel of niet gegroeid is. Ik weet het, economische groei is ook maar een beperkte maatstaf voor hoe het met ons gaat, maar het is wel een objectieve manier om te meten hoe de economie zich ontwikkelt. Er wordt dus reikhalzend naar dit cijfertje uitgekeken. Is het een plus of een min?

Normaliter kijken we altijd naar de economische ontwikkeling ten opzichte van een jaar eerder. Maar nu zal alle aandacht uitgaan naar de groei van de economie in het derde kwartaal ten opzichte van het tweede kwartaal. Door van periode op periode te kijken kun je namelijk een trendbreuk waarnemen. Zo wordt ook een recessie gemeten. Dat is een krimp van de economie in twee achtereenvolgende kwartalen. En daarbij gaat het steeds om kwartaal-op-kwartaal.

Vorig kwartaal draaide onze economie nog als een tierelier. De groei met 2,6% verbaasde iedereen. Want toen al zaten de consumenten in de recessie-mood. Tenminste als het CBS ze ondervroeg. Het consumentenvertrouwen daalde maand na maand. Door al het nieuws over de inflatie, de kopzorgen in politiek Den Haag en de nieuwe energierekening die steeds meer mensen kregen, zakte dat sentiment heel hard in. Inmiddels zijn Nederlanders somberder over de economie dan tijdens de coronacrisis en de eurocrisis. Zou dat niet een beetje overdreven zijn?

Maar hoe somber de consument ook antwoordde in de CBS-enquête, in de echte economie was daar nog weinig van te merken. Restaurants zaten vol, vakantiereizen werden geboekt, winkels draaiden goed. We zaten nog vol in de post-corona-boost. Dat is inmiddels wel veranderd. De stijgende prijzen laten zich overal voelen. De inflatie in oktober was 14,3%, een fractie lager dan een maand eerder. Maar als je energie en benzine uit dit cijfer haalt, dan blijft er nog altijd een gemiddelde prijsstijging van 6,9% over en dat was weer iets hoger dan in september. Inflatie grijpt breed om zich heen.

En daar reageren consumenten op. Het economisch bureau van ING kondigde een paar weken geleden al aan dat we nu in een milde recessie zitten. Op basis van dagelijkse pintransacties kan de bank zien dat consumenten de hand op de knip houden. Uit CBS-cijfers blijkt ook dat de verkopen in de detailhandel afnemen. Dat effect was niet meteen zichtbaar. Want omzetten namen eerst nog wel toe. Maar dat was een prijseffect. De inflatie hield de omzetten op de been. Omzet is immers prijs x hoeveelheid. En als die prijs stijgt en je blijft hetzelfde kopen dan gaat de omzet omhoog. Maar op een zeker moment kon je in de cijfers zien dat die hoeveelheid (de volumes) begonnen te dalen. Als de prijs maar hard genoeg omhoog gaat, dan stijgt de omzet nog steeds: consumenten kochten minder voor meer. Inmiddels is de volgende fase ingezet: consumenten kopen domweg zoveel minder dat ook de omzetten afnemen. Steeds meer winkeliers merken daarvan de effecten. Stap één op weg naar een recessie.

En dan moet je ook nog bedenken dat lang niet alle ondernemers hun prijzen genoeg verhogen om zelf uit de kosten te komen. Inflatie is namelijk niet alleen een probleem van de consument, ook ondernemers kampen met gestegen kosten. Vooral van de energierekening, maar ook van grondstoffen. Volgens (opnieuw) enquêtes van het CBS kan 58% van de ondernemers hun gestegen kosten niet of nauwelijks doorberekenen aan de klant. Daardoor komen hun winstmarges onder grote druk te staan.

Veel landen om ons heen hebben hun groei voor het derde kwartaal al bekendgemaakt. Opvallend genoeg zaten daar veel plussen bij. Duitsland, Frankrijk en Spanje bijvoorbeeld lieten nog steeds een groei van de economie zien. België zit wel in de min. Overigens is het goed om te realiseren dat het echt een kwestie van tienden van procenten is. De Belgische economie kromp met 0,1% ten opzichte van het tweede kwartaal. Het verschil tussen groei en krimp en dus tussen recessie of geen recessie is flinterdun. Vooral het Duitse cijfer is opvallend. Want daar leek de economie eerder al tot stilstand te zijn gekomen. Maar nu veerde die toch weer enigszins op. De zuidelijke landen zouden nog profiteren van toerisme dat tijdens corona een enorme dreun had gekregen en nu nog geniet van een post-corona-effect.

Nederland kwam veel eerder (en veel overtuigender) uit de coronacrisis. Zou dat ook betekenen dat Nederland eerder in de volgende fase zit en dus als een van de eerste in een krimp schiet? Het kan. ING denkt dat de Nederlandse economie in het derde en vierde kwartaal krimpt, Rabo verwacht dit pas in het vierde kwartaal en het eerste kwartaal van 2023.

Doet dat er heel erg toe? Nee, niet echt. Of de recessie nu in het derde kwartaal begint of in het vierde is uiteindelijk niet heel belangrijk. Het gaat er vooral om hoe ernstig de situatie is waarin we nu terecht zijn gekomen. En dat is nog veel lastiger in te schatten. De economische onzekerheid is ongekend. Ik sprak deze week met een econoom van de Rabo bijvoorbeeld. En die vertelde dat ze net weer begonnen waren met een nieuwe ramingsronde en tot welke interne discussie dat leidt. Alles in die raming hangt immers af van de veronderstellingen en daar kun je behoorlijk over van mening verschillen.

Om de opties in kaart te brengen heb ik een poging gedaan wat ordening in het denken aan te brengen. Dat leidt niet tot een voorspelling, maar mogelijk geeft het wel iets meer grip. In een presentatie voor ondernemers vertelde ik onlangs dat ik grofweg twee scenario's zie in het denken bij veel economen: óf we krijgen een milde recessie met een langdurige periode van hoge inflatie óf we krijgen een diepe recessie en zijn dan snel van de hoge inflatie af. Twee scenario's dus. Maar voor de zekerheid voegde ik daaraan toe: misschien valt het reuzemee en zijn we te somber. Een milde recessie en geen hoge inflatie dus. In reactie daarop zei een van de toehoorders: maar wat nu als het én een diepe recessie is én hoge inflatie? Je moet er niet aan denken.

Daar had ik mijn vier scenario's te pakken:

Als je er nu vanuit gaat dat de inflatie of kortstondig hoog is of langdurig en de recessie mild of diep kan zijn, dan kun je deze vier scenario's maken:

I het loopt met een sisser af (mild en kort)

II inflatiespook domineert (mild en lang)

III crisis (diep en kort)

IV stagflatie (diep en lang)

Op basis van wat ik allemaal lees en om me heen hoor aan denkrichtingen, lijken me scenario's II en III het meest waarschijnlijk. Maar misschien zijn ook de twee scenario's die we nu het beste kunnen hanteren. In scenario IIi gaan we ervan uit dat centrale banken erin slagen het inflatiemonster te beteugelen. De rente blijft voorlopig stijgen, maar dat zal de economie schaden. De dip wordt dieper dan we nu voorzien. Dat kan heel vervelend uitpakken, met stijgende faillissementen en werkloosheid. Maar de crisis werkt louterend, naderhand zijn we van die nare inflatie af.

In scenario II gebeurt het tegenovergestelde. Centrale banken zijn te voorzichtig. De politieke druk op de ECB is zo groot dat te snel gestopt wordt met renteverhogingen. Een diepe recessie blijft ons bespaard, maar dat veelkoppige monster van de inflatie blijft ons plagen. Misschien niet met percentages van 10, 12 of 14, maar wel langjarig met 4, 5 of 6%. Hoger dan we lange tijd gewend waren. Inflatie nestelt zich langdurig tussen de oren, vertaalt zich in hogere lonen en wordt vervolgens weer doorberekend aan de klanten. We zijn een nieuwe economische werkelijkheid binnengetreden.

Ik vind het altijd goed om rekening te houden met scenario I. Kijk maar naar de coronacrisis. Ook daarover verschenen doemscenario's. En het was economisch ook een grote klap. Maar uiteindelijk herstelde de economie veel sneller dan we hadden durven hopen. Ook bleek de economie veerkrachtig en ondernemers creatief, waardoor de impact van lockdowns gaandeweg steeds beperkter werd. Misschien geldt dat nu ook? Dat het aanpassingsvermogen groter is dan we nu kunnen zien in alle somberte? Je weet het niet. Een milde recessie met kortdurende hoge inflatie zou een mooie uitkomst zijn.

Maar eerlijk is eerlijk: scenario IV kan ook. Stel dat centrale banken wel ferm genoeg zijn om de rente te blijven verhogen, maar dat ze de inflatie niet weten te beteugelen. Wie zegt dat het instrumentarium van de centrale banken effectief zal blijken te zijn? Er wordt wel op gewezen dat de inflatie al voor de coronacrisis licht aan het stijgen was. Misschien is de energiecrisis slechts de trigger van een sluimerend inflatiegevaar. Jarenlang hebben centrale banken en overheden de economie gestimuleerd. Er is bakken met gratis geld in de economieën gepompt. Daar kwam de energiecrisis overheen. Het is niet per se zo dat inflatie en economische krimp elkaar uitsluiten. Dat óf de economie krimpt óf de prijzen stijgen. Nee, dat kan ook samengaan. Ook nu duwen hoge prijzen ons in een recessie. Op diezelfde manier kunnen aanhoudend hoge prijzen ons in een recessie houden. We belanden dan in een negatieve spiraal van stagflatie. Je wilt er liever niet aan denken, maar voor de volledigheid moet het toch. Welkom in de nieuwe wereld. Dit scenario lijkt nog het meeste op de oliecrises van de jaren zeventig. Ook toen moesten alle zeilen worden bijgezet, met absurd hoge rentes, om de crisis te bezweren. Die rentes waren nodig voor dalende inflatie, maar waren ook funest voor de economie.

(Lees ook mijn artikel over de huidige stand van de Nederlandse economie: Economie op het randje: ’Koopkrachtrecessie op komst’)

Song of the week - Droom cryptomiljardair doorgeprikt

Podcast

Consumenten zijn nog nooit zo somber geweest over de economie en hun persoonlijke, financiële situatie. Ondertussen gaat iedereen nog op vakantie, zitten de restaurants vol en is het dringen in de Ikea. Terwijl multinationals als Facebook, Philips en Tupperware in zwaar weer verkeren vanwege de hoge inflatie, schiet de winst van bedrijven als Ahold Delhaize juist omhoog. Wat zeggen deze wisselende doch onheilspellende geluiden precies over onze economie? In een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen vragen Herman Stam en ik ons af hoe zwaar de recessie wordt en belangrijker nog, hoe lang het gaat duren. Luister de nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel. Rechtstreeks kan ook: [email protected].

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/