Goedemorgen. Hier weer een kersverse nieuwsbrief. In regelmatige optredens die ik heb voor ondernemers constateren we keer op keer hoe ongelofelijk veel er nu tegelijkertijd gebeurt. En hoe onzeker deze tijd is. Het klinkt heel erg cliché, maar het is hartstikke waar. Ik kom bijna tijd tekort om alle politieke en economische ontwikkelingen in Nederland en daarbuiten goed te volgen. En als ik al dat nieuws tot mee neem, is ook steeds de vraag: wat gebeurt hier nu eigenlijk?

Voor mij was het interview met oud-centrale bankier Nout Wellink weer nuttig. Al stemde het mij ook somber. Hij voorziet een langdurige periode van relatief hoge inflatie en hoge rente. Met alle maatschappelijke en economische gevolgen van dien. Misschien is de automatische neiging om steeds te denken dat wat nu gebeurt zó uitzonderlijk is, dat het wel weer snel over zal zijn. Dat we snel weer terugkeren naar normaal. Is de wens de vader van de gedachte? Ook het kabinetsbeleid lijkt daarop gericht. Wat moet het kabinet doen aan koopkracht en inflatie ná 2023? Blijft het kabinet compenseren en steunen?

In deze nieuwsbrief pik ik één aspect uit dat gesprek met Wellink. Namelijk de dreiging van een schuldencrisis in de eurozone. Ook minister Sigrid Kaag van Financiën bereidt zich hier blijkbaar op voor, zo blijkt uit een Kamerbrief. Verder ga ik in op het pensioendebat. Urenlang is minister Carola Schouten van Pensioen al in debat geweest met de Tweede Kamer. Verandert er daardoor iets wezenlijks aan het pensioenplan? En ik ga in op de financiële situatie van pensioenfondsen. Ondanks het rampjaar op de beurs staan de fondsen er beter voor. Hoe kan dat?

Het aantal lezers van deze nieuwsbrief neemt iedere week weer een beetje toe. Maar er kan altijd meer bij. Vind je de nieuwsbrief de moeite waard, laat dat dan weten aan je vrienden of collega's. Reacties en likes zijn van harte welkom.

Veel leesplezier!

(Lees het interview met Nout Wellink hier. Hij werd ook geïnterviewd door Sven Kockelmann op Radio 1, dat is hier te beluisteren. Het commentaar in de Telegraaf ging over zijn waarschuwing, lees dat hier.)

Witte vlekken

Met de wat onsmakelijke kreet 'witte vlekken' doelen politiek en polder op de vele werkenden in Nederland die geen pensioen opbouwen. Het gaat om 9-10% van de werknemers. In het pensioenakkoord is afgesproken dat werkgevers en vakbonden samen bekijken hoe ze ervoor kunnen zorgen dat steeds meer mensen sparen voor hun oude dag.

Zoals de polder dat dan doet, ging men meteen druk aan het vergaderen. In 2020 kwam er een heus 'aanvalsplan' en we zijn inmiddels een dikke twee jaar verder en de vergaderingen over dit onderwerp gaan maar door en door. Inmiddels is dit onderwerp de kern geworden van het politieke debat rond het nieuwe pensioenstelsel, in de Wet Toekomst Pensioenen.

In urenlange wetgevingsoverleggen en debatten draaien minister Carola Schouten (Pensioenen) en oppositiepartijen PvdA en GroenLinks om elkaar heen. De twee partijen hebben zich allang gecommitteerd aan het pensioenakkoord - dus dat wetsvoorstel gaat het wel halen. Maar ze benutten hun positie toch om nog wat gedaan te krijgen bij Schouten. Dat doen ze door semi-dreigende taal uit te slaan, waardoor het lijkt alsof er een zwaar gevecht wordt geleverd. Ondertussen weten Schouten en de twee partijen dat ze er aan het einde van rite samen wel uitkomen.

Rondom de witte vlekken ontstaat nu een vreemd toneelstukje. Collega's Leon Brandsema en Willemijn van Bethem beschreven deze week al welke gestes Schouten heeft gedaan om PvdA en GroenLinks tegemoet te komen. Ze omarmt voorstellen van werkgevers en vakbonden die daarover in de Stichting van de Arbeid (Star) spreken:

Tja, een verjaardagskaart, daar gaan we de oorlog mee winnen. En wacht eens even... Die 'toezeggingen' komen wel heel bekend voor.

Dat 'aanvalsplan' uit 2020 is weer onder het stof vandaan gehaald, het is allemaal iets urgenter opgeschreven en hoppakee... de minister stemt de twee sputterende oppositiefracties tevreden. Twee jaar geleden was al bedacht dat op de loonstrook moet komen te staan of iemand wel of geen pensioen opbouwt. Ook was al bedacht dat er een verjaardagskaart moet komen. Voor kleine werkgevers moet er een basispensioenregeling komen die voor deze ondernemers zo min mogelijk gedoe en rompslomp oplevert. Ook het idee dat bij aanbestedingsprocedures moet meewegen of een onderneming een pensioenregeling heeft, was al in 2020 verzonnen.

De zzp'ers zonder pensioen zijn een lastiger kwestie. Ook hier deed Schouten recent 'toezeggingen'. Via een nieuwe regeling staat ze experimenten toe waarbij zzp'ers pensioen kunnen blijven opbouwen bij de sector waar ze eerst als vaste werknemer aan de slag waren. Vergeten lijkt dat de zzp-experimenten ten tijde van Schoutens voorganger Wouter Koolmees jammerlijk mislukten.

Twee voorspellingen: 1) dat wetsvoorstel redt het wel en 2) over witte vlekken en zzp'ers zal nog oeverloos vergaderd gaan worden.

Indexatie

De vermogens van pensioenfondsen worden steeds kleiner en toch is er ruimte om de pensioenen te indexeren. Deze compensatie voor de gestegen prijzen komt steeds dichterbij. Maar hoe kan dat eigenlijk als het beursjaar zo rampzalig is?

Wat zich nu voltrekt, is het spiegelbeeld van wat de afgelopen jaren gebeurde. Jarenlang boekten fondsen flinke beursrendementen (uitzonderingen daargelaten) maar zij konden die niet uitkeren in de vorm van geïndexeerde pensioenen omdat de dekkingsgraden daalden. Dat had alles te maken met de dalende rente.

Voor de dekkingsgraad kijkt een pensioenfonds naar beide kanten van zijn balans. Links staat het vermogen dat belegd wordt. Rechts staan de toekomstige verplichtingen. Die staan als netto contante waarde op de balans. Pensioenverplichtingen voor de toekomst worden tegen de rekenrente omgerekend tot een huidige waarde. Daalt de rente, dan zijn die verplichtingen steeds hoger.

Het effect van de dalende rente had op de rechterkant van de balans een groter effect dan de beurswinsten aan de linkerkant. En zo gingen de dekkingsgraden steeds verder omlaag.

Nu beleven pensioenfondsen een heel slecht beursjaar en verdampen tientallen miljarden aan belegd pensioenvermogen. Maar omdat de rente stijgt zijn de verplichtingen steeds lager en per saldo zie je de dekkingsgraden daardoor verbeteren. Hier zie je dat gebeuren. De blauwe lijn is de gemiddelde actuele dekkingsgraad van de pensioensector. De paarse lijn is een 12 maands-gemiddelde (de zogeheten beleidsdekkingsgraad):

In aanloop naar het nieuwe pensioenstelsel zijn de indexatieregels versoepeld waardoor fondsen mogen indexeren als hun actuele én hun beleidsdekkingsgraad boven de 105% uitkomen. Daarmee is er voor bijna alle fondsen de mogelijkheid om eindelijk te indexeren. Sommige fondsen hadden dat al aangekondigd met terugwerkende kracht over het vorige jaar. Nu staan die fondsen voor de vraag of ze ook de extreem hoge inflatie van 10% dit jaar gaan compenseren.

Dat wordt een lastige afweging. Conform de regels mag het. Maar het voelt natuurlijk raar om de pensioenen 10% te verhogen als je vermogen verdampt. Anderzijds hebben we de afgelopen jaren het omgekeerde ook gedaan: niet indexeren bij riante beursrendementen.

Complicerend is dat de fondsen op de rand van een nieuw pensioenstelsel staan. Ze weten dat ze ergens tussen medio 2023 en 2027 de overstap gaan maken naar een ander pensioencontract. Bij dat zogeheten invaren, het omzetten van die honderden miljarden aan pensioenaanspraken, worden nog wel problemen verwacht. Om te voorkomen dat sommige pensioendeelnemers erop achteruitgaan is geld nodig. Is het dan logisch om nu flink op je buffer in te teren?

Andersom is indexatie een lonkend perspectief voor dat nieuwe stelsel. De belofte was dat dankzij dat nieuwe pensioen er meer en eerder geïndexeerd kon worden. Het is slechte reclame voor dit nieuwe pensioen als dat nu als reden wordt gebruikt om de inflatie níet te compenseren. Een ingewikkeld dilemma waar pensioenfondsbestuurders de komende maanden over moeten besluiten.

Eurocrisis

Het ministerie van Financiën bereidt zich voor op een nieuwe eurocrisis. Dat kun je tenminste opmaken uit een toezegging van minister Sigrid Kaag aan de Tweede Kamer. In een brief schrijft de minister woensdag ze de Kamer zal informeren over de scenario's die intern klaarliggen:

Dat is best opmerkelijk. Want daarmee laat Kaag blijken dat er met dit soort scenario's serieus rekening wordt gehouden. Ook al staat er als disclaimer onderaan de Kamerbrief:

Jaja, het gaat om 'voorbereidingen' op 'een eurocrisis'. Dus hoe hypothetisch is het nou precies? Natuurlijk weet niemand met zekerheid óf er weer een eurocrisis aankomt en hoe die dan gaat verlopen, maar het is blijkbaar niet hypothetisch dat Nederland zich hierop voorbereidt. En gelukkig maar.

Tijdens de vorige eurocrisis was het noodplan simpel samengevat: doe wat de Duitsers doen. Dat heb ik me destijds wel eens laten vertellen vanuit het ministerie. In geval van nood zouden we ons dan altijd vastklampen aan onze grote broer. Zou Duitsland samen met Frankrijk verder gaan, dan wij ook. Zou Duitsland opteren voor een neuro, een noordelijke euromunt, dan wij ook. Onder geen beding zouden wij als Nederland voor een euro-exit kiezen. Vermoedelijk is dit denken nog niet veranderd.

Twee weken geleden haalde ik al een column aan van directeur Pieter Hasekamp van het Centraal Planbureau waarin hij waarschuwde voor de situatie in de eurozone. Daar zijn nu de sombere woorden van Nout Wellink, oud-president van De Nederlandsche Bank (DNB), bijgekomen. Ik sprak hem onlangs en bracht dit interview maandag in de krant. Hij verwees naar de paniekerige situatie in het Verenigd Koninkrijk waar de centrale bank in actie moest komen om de markten tot bedaren te brengen:

Het is niet voor het eerst dat hij wijst op een sluimerende crisis. Vooral over Italië is Wellink zeer kritisch. In al die jaren dat dit zwakke Zuid-Europese land lid is van de eurozone heeft het nog nooit een staatsschuld gehad die ook maar in de buurt kwam van de afgesproken 60% van het bruto binnenlands product:

Het gevaar dreigt dat de stijgende rente schuldenproblemen aan het licht brengen, zo redeneert de oud-DNB-president. Dat is een begrijpelijke analyse. Jarenlang stimuleerde de Europese Centrale Bank de economie via lage rentes. De formele beleidsrente was laag vastgesteld en de rentes op staatsleningen was laag doordat de centrale bank massaal van die staatsleningen opkocht. Bij extreem lage rentes lijken de schulden niet problematisch. Totdat de tijd van gratis geld voorbij is. En dat is nu.

Geen commentaar

Song of the week - Herfst

Podcast

Veel ondernemers hebben kritiek op de steunmaatregelen die het kabinet vrijdag presenteert voor energie-intensieve mkb’ers. Bakkers, slagers en andere ondernemers in de detailhandel klagen dat ze de steun gaan mislopen door strenge criteria. „Je moet ergens een grens trekken”, zegt Martin Visser. „Maar of deze grens logisch is? Het is verschrikkelijk ingewikkeld.” Hoe voorkomen we dat de overheid niet verandert in een all inclusive verzekeringsbedrijf? Ook bespreek ik met collega Herman Stam de heftige respons van de financiële markten in het Verenigd Koninkrijk en het interview met oud-CPB-directeur Coen Teulings die stelt dat de grens aan nivellering is bereikt in Nederland. Luister de nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Bij de gemeente Utrecht wil men zich blijkbaar meer inzetten voor ondernemers. Maandagavond sprak ik op de bijeenkomst 'Boost je bedrijf'. En de leus was daar: 'ondernemer centraal'. Dat klinkt al heel anders dan politiek Den Haag de afgelopen tijd over het bedrijfsleven spreekt. Met de mkb'ers besprak ik de problematiek van stijgende kosten en de krapte op de arbeidsmarkt.

Wil je mij ook boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel. Rechtstreeks kan ook: [email protected].

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/