• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #176: over Ruttes schandvlek, Remkes' lijst, te veel steun en doorslaande nivellering

Achter de cijfers - Editie #176: over Ruttes schandvlek, Remkes' lijst, te veel steun en doorslaande nivellering

Aandelenbeurzen hebben het zwaar, rentes lopen op, de Britse regering strompelt voort, Europese regeringen trekken de portemonnee om de inflatiepijn te bestrijden. En ondertussen hebben we in eigen land ook nog een stikstofcrisis op te lossen. Dan heb ik het alleen nog over de louter economische problemen, want de echte zorgen gaan uit naar Oekraïne waar de oorlog van president Poetin escaleert en zijn gedrag steeds enger wordt.

In deze nieuwsbrief hou ik het bij de economie en een vleugje politiek. Hoe premier Rutte, dankzij zijn beperkte taakopvatting, als een aal tussen de vingers van de parlementaire enquêtecommissie naar de gasboringen door probeert te glippen. Hoe stikstofminister Van der Wal worstelt om de ferme woorden van Johan Remkes in praktisch beleid om te zetten. En dan het levensgrote dilemma van de politiek: hoe ver ga je met steunen van de economie in deze nieuwe crisis?

Ik vind het leuk als je reageert of de nieuwsbrief een like geeft. Vind je de nieuwsbrief de moeite waard laat dat dan aan anderen weten. Hoe meer lezers, hoe meer vreugd.

Veel leesplezier!

Rutte

Het is een hardnekkig patroon dat in de loop der jaren steeds meer is gaan irriteren. Als premier Mark Rutte onder vuur ligt, probeert hij de problemen van zich af te schuiven. En als hij helemaal klem komt te zitten, zorgt hij ervoor dat zijn geheugen hem in de steek laat of dat gevraagde memo's zogenaamd verdwenen zijn. Meestal zijn ze vervolgens helemaal niet kwijt - kwestie van beter zoeken.

Precies ditzelfde patroon was weer zichtbaar in zijn urenlange verhoor voor de parlementaire enquêtecommissie die onderzoek doet naar de gasboringen in Groningen en de daaruit ontstane problemen. Ik las een verslag daarvan en merkte dat ik me weer enorm zat te ergeren aan zijn houding.

Wie Rutte ter verantwoording wil roepen loopt steevast stuk op de taakopvatting van onze premier. Hij vult die niet in als regeringsleider, maar als procesmanager. Vakministers moeten de problemen oplossen, hij houdt hooguit de boel bij elkaar. Je ziet het elke keer bij moeilijke dossiers. Pas als het echt niet meer anders kan, wordt het Chefsache. Liever niet, zo merk je bij Rutte aan alles. Want hij is er een meester in naderhand ook de verantwoordelijkheid bij die vakministers te leggen daarmee die verantwoordelijkheid ver weg van zichzelf te houden.

Is dit ook de manier waarop de rest van Nederland naar de rol van premier kijkt? Ik in ieder geval niet. Natuurlijk moet hij delegeren. Het is onmogelijk dat hij als minister-president alles naar zich toe trekt. Dat zou voor de vakministers ook verstikkend zijn. In de woorden van Rutte:

"Voor alles geldt dat de vakminister verantwoordelijk is. Ik duw en stuur wel eens mee, maar ik neem het dossier niet over. Je neemt niet de regie over, dat gaat niet."

Klinkt bij de meeste lopende dossiers volstrekt logisch. Maar wanneer komt het moment dat de baas van het stel, de premier dus, een sluimerende crisis gaat managen? Dat hij wél verantwoordelijkheid naar zich toetrekt om een oplossing te forceren? In zijn opvatting hoeft dat uiteindelijk nooit. Want zelfs bij die twee grote zaken die zo totaal uit de rails zijn gelopen, de toeslagenaffaire en de gasboringen in Groningen, heeft hij dat niet gedaan. Of hij deed het achter de schermen wel, maar neemt voor de schermen weer afstand omdat hij als overlevingskunstenaar ook deze politieke crisis weer wil doorstaan.

Trots als hij is op zijn record van langstzittende premier stapelt hij zo schandvlek op schandvlek. En hij ondermijnt zijn eigen geloofwaardigheid en zijn eigen politieke resultaten. In plaats van hem herinneren als premier die het land stabiel wist te houden en door crises kon managen, gaat hij straks (ook) de geschiedenis in als man die de boel liet ontsporen en het fatsoen niet kon opbrengen om daar ruiterlijk verantwoordelijkheid voor te nemen.

Dat hij zolang wist te overleven en met iedereen kon samenwerken en zorgde dat Nederland bestuurd bleef worden in electoraal woelige tijden, was lange tijd zijn grote verdienste. Het zorgde voor relatieve rust in onrustige tijden. Dat was een verdienste. Maar als je steeds, ondanks alles wat misging, er toch weer tussendoor glipt met gladde praatjes en duikgedrag dan wordt het moeilijk om dat nog altijd als verdienste te blijven zien. Gaandeweg is het niet alleen irritant geworden, maar getuigt het van een gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel en wordt het immoreel. Dan word je een sta-in-de-weg en draag je alleen maar verder bij aan het groeiende wantrouwen van de samenleving richting de politiek.

Remkes

Het kabinet doet precies wat je zou verwachten: het neemt 'Remkes' over. Vrijdag maakte het kabinet dat bekend. Het persbericht kopte dat ook letterlijk zo: Kabinet neemt aanbevelingen Remkes over. Want dat is nu de logische strategie. Johan Remkes, de wonderdokter en redder van het kabinet, bracht enigszins rust tussen boeren en politiek. Alles wat hij zegt, moet je nu overnemen om die rust niet te verstoren. En zelfs als je zijn aanbevelingen niet overneemt, zeg je toch dat je ze overneemt. 'Het moet van Remkes', zullen we de komende tijd vaak horen in Den Haag.

Ondertussen is het doorgemodder weer in volle gang. Want 'Remkes' wordt wel degelijk afgezwakt, amper anderhalve week na de persconferentie van de 'gespreksbegeleider' worden de scherpe kantjes alweer van zijn advies afgevijld.

Het grote pijnpunt is het ingrijpen bij 500-600 piekbelasters. Dat zijn de paar honderd grootste vervuilers in de buurt van Natura 2000-gebieden. Remkes stelde voor daar binnen een jaar keihard in te grijpen. De emissie van deze 500-600 moet binnen dat jaar naar nul. Dat kan door: aanpassen van het bedrijf, verhuizen, vrijwillig uitkopen of desnoods onvrijwillig uitkopen. De pijn zit bij dat onvrijwillige en bij dat ambitieuze jaar. Dat gaan we dus niet doen, zegt stikstofminister Christianne van der Wal in de Volkskrant:

"Het gaat om emissiereductie, die kun je op heel veel manieren bewerkstelligen. We gaan eerst kijken of boeren willen omschakelen, bijvoorbeeld van veeteelt naar akkerbouw. Dan komt de optie van verplaatsen of innoveren. Pas daarna begint het gesprek over stoppen. Dat is de volgorde, op basis van vrijwilligheid."

En binnen een jaar?

"Ik ga me niet committeren aan deadlines. Ik kan nu heel erg gaan nadenken: wat is realistisch, een jaar of anderhalf jaar? Maar waar het om gaat, is dat je aangeeft dat het snel moet. En dan gaan we over een jaar kijken waar we staan en of we nog sneller moeten. Maar ik zie deze deadline niet als ‘het mot en het zal’. Het moet ook haalbaar zijn."

Hoezo zijn deadlines ineens niet meer belangrijk, geen reden om je aan een tijdstip te committeren? Halvering van stikstof per 2030 was toch ook een deadline, die wel degelijk belangrijk was?

Je zag het al aankomen. Vorige week schreef ik al dat de rol van Remkes relatief gemakkelijk was. Hij kan ferme dingen roepen en goede sier maken met zijn invoelende toon. Maar zodra je dit lastige beleid als minister moet uitvoeren, komen de problemen en het verzet alsnog naar boven. Daarom is het wel begrijpelijk dat je zegt dat je die aardige Remkes volgt, maar ondertussen een pragmatischer route kiest.

Alleen is dan de vraag of je je dit kunt permitteren. Ik kan dat niet overzien. Maar Remkes zal dit toch niet voor niets hebben geadviseerd? Niet pas anderhalve week geleden, maar al drie jaar terug. Ook toen ging het over de piekbelasters en een snelle ingreep. Alleen zat de aimabele Groningen toen in een heuse commissie en werd het wat wolliger opgeschreven:

"Voor de veehouderij adviseert het Adviescollege een selectieve, gebiedsspecifieke en doelgerichte reductie van de ammoniakemissies, door gerichte verwerving of sanering van agrarische bedrijven met relatief hoge emissies of verouderde stalsystemen in en nabij kwetsbare Natura 2000-gebieden. De gebiedsgerichte benadering houdt in dat naarmate een specifieke sector een substantiële bijdrage levert aan stikstofproblemen in gebieden die kwetsbaar zijn voor deposities, doelgerichte maatregelen worden getroffen."

De grote makke van Remkes' advies toen en nu is dat onbekend is wie die piekbelasters zijn. Hij was wel kritisch op het 'kaartje' van het kabinet waarmee veel onrust werd gezaaid omdat je op dat kaartje zou kunnen zien of jij als boer het veld moet ruimen. Maar met zijn 'lijst' zaait Remkes net zoveel onrust. En die lijst blijkt niet eens te bestaan. Eerst suggereerde hij van wel in Buitenhof. Toen Van der Wal in een reactie zei dat er niet zo'n lijst is, moest Remkes door het stof en dat ook toegeven.

Het is een schimmig spel. Want hoe je het ook wendt of keert, je zult op een zeker moment moeten identificeren wie die grootste belasters zijn en in welke gebieden. Dus heb je een lijst en een kaartje nodig. Zo gek is dat toch niet? Maar Van der Wal speelt dit schimmenspel nu graag nog even mee:

Weet u al wie die piekbelasters zijn?

‘Nee, we hebben nog geen definitie van een piekbelaster. Ik wil de komende weken gebruiken om daarover het gesprek te voeren met provincies en de agrarische sector. Ik vind zorgvuldigheid belangrijk, want ik weet hoe het gaat. Iedereen gaat op zoek naar lijstjes en adressen van piekbelasters. En dat wil ik niet. Dat geeft weer onrust en dat moeten we voorkomen.’

Dus u heeft nog geen idee wie u gaat opbellen?

‘Dat klopt, en gelukkig maar.’

Steun

De teller loopt behoorlijk op. Het kabinet trok dit jaar miljarden uit voor koopkrachtsteun, doet dat in 2023 weer, komt daar bovenop nog met een prijsplafond en nu ook met steun voor energie-intensief mkb. Voormalig econoom van het Centraal Planbureau Wim Suijker houdt het allemaal keurig bij:

Vrijdag werd bekend hoe de steun aan energie-intensief mkb eruit ziet. Ondernemers die meer dan 12,5% van hun omzet kwijt zijn aan energie krijgen de helft van de kostenstijging gecompenseerd, tot een maximum van €160.000. Direct begonnen brancheclubs te rekenen. Vallen de bakkers hieronder, de slagers, de sauna's?

Om de steun niet ongebreideld te laten zijn, trekt het kabinet een paar grenzen. Niet elk bedrijf heeft recht op steun, dus is de grens getrokken bij maximaal 250 werknemers. Niet elk bedrijf is energie-intensief, vandaar de grens bij een percentage aan energiekosten. Vervolgens compenseert het kabinet niet de kosten an sich, maar de stíjging van die kosten. En dan ook nog de helft, tot een maximum.

Aan aller merk je dat het kabinet een herhaling van de coronasteun wil voorkomen. Hoe oneerlijk dit ook voor sommige bedrijven gaat uitpakken, de gedachte is op zich logisch. Je wilt steunen én het in omvang beperkt houden. Anders zet je voor een tweede keer de markt volledig buiten werking. En de politiek wil ook voorkomen dat ze in een groef terechtkomt waarbij de overheid altijd de redder is in economische nood. Of specifiek deze begrenzingen logisch zijn, zal aan de hand van praktijkvoorbeelden moeten blijken. Nu al schreeuwen tal van ondernemers moord en brand dat ze naast de steun grijpen, terwijl hun problemen wel heel groot zijn.

Pijnlijk is vooral ook dat de operatie heel traag op gang zal komen. Vrolijk meldt het kabinet dat de steun ingaat in november. Maar ondernemers zullen op dat moment nog geen cent krijgen. Want het loket gaat pas in april open:

"Om een uitvoerbare regeling te kunnen maken, vanwege Europese staatssteunregels en de benodigde goedkeuring door de Europese Commissie, kan openstelling van de TEK duren tot het tweede kwartaal van 2023."

O pardon, niet april, maar 2e kwartaal . Dat kan dus ook mei of juni zijn. De regeling zal worden uitgevoerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, de club die bij de coronacrisis de handen vol had aan de TVL, de tegemoetkoming in vaste lasten van getroffen ondernemers.

Ondertussen waarschuwen economen als Arnoud Boot dat je niet moet doorslaan in overheidssteun. Al vanaf het begin van de coronacrisis wijst hij hierop. Hij muntte het begrip 'zonnebloemkapitalisme' waarbij bedrijven hun kopjes als zonnebloemen draaien naar de overheid. Voor de krant sprak ik hem deze week. En ook nu vreest hij dat overheidssteun als een klamme deken over Nederland wordt gelegd:

"Je ontneemt de private sector zijn verantwoordelijkheden, overheid haalt alle verantwoordelijkheden naar zich toe. De consequentie is dat kennis, vernieuwingskracht en innovatie niet gebruikt wordt. Zo wordt de ambitie van de samenleving ondermijnd. Dat heeft een negatief effect op de arbeidsproductiviteitsgroei en innovatie. Terwijl we juist productiviteitsgroei nodig hebben."

Begin je eenmaal steun te verlenen dan zullen steeds meer partijen zich tot de overheid wenden voor steun. En dat zag je precies gebeuren bij corona en nu weer. Het is een levensgroot dilemma. Want als je de coronacrisis en de energiecrisis als een soort ramp ziet, dan is overheidshulp logisch. Dit kun je toch geen normaal ondernemingsrisico meer noemen? Anderzijds wil je innovatie niet smoren, dat begrijp ik wel in de redenering van Boot. De lobby voor meer geld komt altijd vanuit gevestigde belangen. Zoals Boot zegt:

"Het bestaande is altijd zielig, het nieuwe zit nooit aan tafel."

(Deze week had ik ook een interview met Coen Teulings, de oud-directeur van het Centraal Planbureau. Hij kritiseert de enorme nivelleringsslag die het kabinet maakt met de koopkrachtpakketten. Hoe meer je nivelleert, hoe meer je de inkomensverdeling in elkaar drukt, hoe minder lonend het wordt om meer te werken en promotie te maken. Werken loont op den duur niet meer. Volgens hem zit er een grens aan nivellering en is die grens in Nederland bereikt. Lees dit interview hier terug.)

Geen commentaar

Song of the week - Rutte had zorg Groningen laat door

Podcast

Veel ondernemers hebben kritiek op de steunmaatregelen die het kabinet vrijdag presenteert voor energie-intensieve mkb’ers. Bakkers, slagers en andere ondernemers in de detailhandel klagen dat ze de steun gaan mislopen door strenge criteria. „Je moet ergens een grens trekken”, zegt Martin Visser. „Maar of deze grens logisch is? Het is verschrikkelijk ingewikkeld.” Hoe voorkomen we dat de overheid niet verandert in een all inclusive verzekeringsbedrijf? Ook bespreek ik met collega Herman Stam de heftige respons van de financiële markten in het Verenigd Koninkrijk en het interview met oud-CPB-directeur Coen Teulings die stelt dat de grens aan nivellering is bereikt in Nederland. Luister de nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Voor beloningsexperts van werkgeversorganisatie AWVN hield ik deze week een presentatie over de economische actualiteit. Uiteraard stonden we uitgebreid stil bij de hoge inflatie en de druk die dat op cao-onderhandelingen legt. Hoe gaan werkgevers daarmee om? En wat betekent stijging van het minimumloon met 10% voor bedrijven die daarmee hun hele loongebouw moeten optillen? Het was een levendige en interactieve sessie.

Wil je mij ook boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel. Rechtstreeks kan ook: [email protected].

Reply

or to participate.