• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #173: over buurvrouw Ines, Kaag op de maan en Jetten on tour

Achter de cijfers - Editie #173: over buurvrouw Ines, Kaag op de maan en Jetten on tour

September 24, 2022

Goedemorgen! Ik heb wel eens saaiere Prinsjesdagen meegemaakt. Deze jaargang was best chaotisch. Het kabinet grijpt rechtstreeks in op de energienota maar de belangrijke details zijn nog altijd onduidelijk. Ondertussen is het kabinet zeer impopulair, met hoeveel miljarden er ook wordt gestrooid. In deze nieuwsbrief ga ik in op die impopulariteit. Maar ik kijk ook naar de financiële ruimte die er is om koopkrachtpijn te dempen.

Maar ik begin met Alfredo en Janine, het lieve echtpaar dat onlangs in de krant stond met hun verhaal over stille armoede. Het verhaal bereikte zelfs de Tweede Kamer, en hoe!

Mocht je deze nieuwsbrief de moeite waard vinden, dan hoop ik dat je laat weten aan familie, vrienden en collega's. Hoe meer lezers, hoe meer vreugd. Likes en reacties zijn ook van harte welkom.

Veel leesplezier!

Alfredo en Janine

Vrijdagmorgen ben ik bij Alfredo en Janine Mion langsgeweest. Ik had een bos bloemen bij me en een envelop vol gulle giften van lezers. Lezers die geraakt waren door hun verhaal. Meneer en mevrouw Mion moeten rondkomen van slechts €100 per maand. Met slechts AOW en een stijgende huur en stijgende energierekening als financiële sluipmoordenaars wordt de bestedingsruimte krapper en krapper. Hun verhaal roerde veel lezers, die soms spontaan geld opstuurden. Dat ontroerde Alfredo en Janine op hun beurt weer. Ze kunnen eindelijk hun oude tapijt vervangen, een nieuw kleed over de bank kopen en een paar schoenen.

Het verhaal bereikte de Tweede Kamer ook. Geert Wilders citeerde regelmatig uit dit stuk tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen:

"Voorzitter. Er is ongelofelijk veel leed, omdat het kabinet maandenlang de andere kant opkeek. Neem Janine van 84 jaar en haar man Alfredo van 86 jaar, die elke middag alleen een beker instantsoep eten. Koffie zit er niet meer in. Soms eten ze niet meer dan één banaan op een dag. En wat zegt Janine van 84 dan? "Op den duur went dat wel, om heel weinig te eten." Het gaat je door merg en been."

Maar deze bijdrage kreeg nog een staartje, Want had Wilders goed naar de foto bij het verhaal gekeken? Daar stond nog iemand op. Buurvrouw Ines. Zij helpt het echtpaar om alle financiële ellende inzichtelijk te krijgen, brengt ze naar het ziekenhuis en vraagt toeslagen aan. Buurvrouw Ines draagt een hoofddoek. Was dat misschien de reden dat Wilders haar uit zijn verhaal liet? Alfredo en Janine zijn dol op hun buurvrouw en heel dankbaar dat zij zoveel voor ze doet. Denk-leider Farid Azarkan wees Wilders fijntjes op haar aanwezigheid in dit verhaal:

Collectief armer

CU-leider Gert-Jan Segers vraagt zich af of Sigrid Kaag van de maan komt. In een recent interview in de Volkskrant verbaasde hij zich over de houding van de minister van Financiën die maar bleef herhalen dat we 'collectief armer' worden en dat er dus weinig ruimte is om iets aan de koopkracht te doen. Het hele land gaat erop achteruit, dus jammer dan. Dat moeten we dragen met elkaar, zo luidde de boodschap. Segers:

"Zo’n uitspraak klinkt alsof je vanaf de maan toekijkt naar Nederland. Ze mag dat doen. Maar het is een academische waarheid en dat is niet genoeg in tijden van nood. De onderkant heeft geen marge meer. Dan kun je niet zeggen dat we allemaal een beetje armer worden. Er is ook een sociaal antwoord nodig, namelijk: ‘Wij gaan u helpen. Wij hebben diepe zakken en we zullen doen wat nodig is om u niet te laten vallen."

Mijn collega's Inge Lengton en Leon Brandsema spraken deze week met Kaag en in dat interview reageert ze op de aanval van de coalitiegenoot:

"Die woorden laat ik bij Gert-Jan Segers. Ik hoef zijn opmerking niet te recenseren. (...) We zitten in een dusdanig moeilijke situatie dat Nederland er niets aan heeft als we elkaars woorden nog eens een keer gaan fileren, of analyseren. Uiteindelijk denk ik dat het veel belangrijker is dat mensen zien wat we dóen.”

Ze erkent wel dat het kabinet beter had moeten luisteren naar de zorgen in de samenleving. Macro-economisch klopt het misschien wel dat we collectief armer zijn geworden doordat de oorlog in Oekraïne tot een extreme inflatie leidt. Maar hoe komt zo'n kille analyse aan bij mensen die nu al arm zijn? Bij mensen die bang zijn dat ze straks de eindjes niet meer aan elkaar kunnen knopen.

Interessant is dat Kaag lijkt te neigen tot enige mate van zelfreflectie. En toch heb je de indruk dat die zelfreflectie ook weer niet zo heel diep gaat. Want wat is haar oplossing om beter voeling met de maatschappij te houden?

"Misschien is het ook een goed idee als Rob Jetten op een luistertoer gaat. (...) Ja, sommigen hebben vreselijke verhalen. En we horen die kritiek natuurlijk, over waarom we zo laat in actie zijn gekomen. Ons antwoord is: we hebben het nu gedaan omdat het nu kon. Maar ik kan me ook heel goed voorstellen dat het beeld van continu aanhoudende hoge prijzen, dat het te overweldigend is voor mensen in het land. Dat het energiepakket zo lang duurde, was nooit onwil. Het was een overheid die niet alles kan.”

Aha, dus omdat Kaag de zorgen van mensen over het hoofd zag, moet Jetten on tour. Opmerkelijk antwoord.

Collectief armer (2)

En dan nog de vraag of het eigenlijk wel klopt. Worden we collectief armer? De redenering is dat alle inflatie van buiten komt, dat onze prijzen stijgen door externe effecten en dat iedereen er in dit land op achteruit gaat. In dat geval valt er weinig pijn te verdelen, want iedereen lijdt pijn.

Daar heeft onderdirecteur Marcel Timmer van het Centraal Planbureau eerder al een flinke nuancering bij geplaatst. Daarbij kijkt hij naar importprijzen en exportprijzen. Als alleen de importprijzen stijgen, dan halen we inflatie uit het buitenland en kunnen we als land minder kopen voor hetzelfde geld. Maar als ook de exportprijzen stijgen dan transporteren we (een deel van) die inflatie weer naar het buitenland en valt de collectieve verarming mee.

Wat blijkt? In 2021 stegen de importprijzen met 10,1%. Maar de exportprijzen stegen ook, met 8,4%. "Het Nederlandse exportbedrijfsleven is als geheel vooralsnog prima in staat om de stijgende grondstofprijzen door te berekenen en daarnaast te profiteren van de aantrekkende wereldhandel." Het verschil tussen beide is de ruilvoet en die daalde dus met 1,6%, aldus het CPB. Timmer:

"Het is een simpele berekening met voor ons een verrassende uitkomst: ja, we zijn collectief armer door de stijgende prijzen voor energie-importen, maar het effect voor Nederland als geheel valt mee."

Alleen is de vraag hoe die pijn is verdeeld. En dan is de overheid aan zet. Die kan een ongelijke verdeling van deze effecten weer herverdelen.

"Tegelijkertijd is de Nederlandse exportsector als geheel prima in staat geweest om te profiteren van de aantrekkende wereldvraag. Of dit in de nabije toekomst zo gunstig blijft, is onzeker gegeven de ontwikkelingen in de wereldeconomie. Maar tot nu toe is de collectieve verarming beperkt en hoeven we dus ook niet collectief de broekriem aan te halen: de ruimte om lasten en baten te verdelen is groter dan eerder gedacht."

In de Macro Economische Verkenning 2023 die op Prinsjesdag uitkwam, doet het CPB deze berekening nog eens over, maar dan voor 2022 en 2023. Dit keer niet in een column, dus de kwalificaties van Timmer blijven nu achterwege, maar de conclusie is min of meer hetzelfde: de collectieve verarming is er wel, maar is beperkt. In 2022 stegen de importprijzen met maar 22,1%. Daar staat een stijging met 16,6% van de exportprijzen tegenover. De ruilvoet (het verschil) daalde met 4,5% ten opzichte van 2021. Dat is een forser effect dan in het voorgaande jaar. Maar de collectieve verarming viel toch iets mee, omdat we als land meer exporteren dan importeren:

"Het ruilvoetverlies in combinatie met een aanzienlijk verschil tussen uitvoer- en invoergroei leidt voor Nederland tot een collectieve verarming van 3,3% van het bbp in 2022."

Het moet gezegd: die 'collectieve verarming' is fors 'in historisch perspectief'. Maar het is ook weer niet zo dat er alleen maar ellende van buiten komt en dat we al die prijsstijgingen maar moeten ondergaan en dat iedereen alleen maar verarmt. Bedrijven die in staat zijn de kostenstijging door te berekenen hebben ruimte om lonen te laten stijgen bijvoorbeeld.

Daarnaast heeft het kabinet ook aanmerkelijk meer financiële ruimte door de energiecrisis. Belastinginkomsten nemen toe doordat in 2022 de economie harder groeide dan gedacht. Belasting- en premie-inkomsten kwamen- volgens de Miljoenennota in 2022 €27,8 mrd hoger uit dan in 2021, en in 2023 zijn de extra inkomsten €17,3 mrd. Kijk bij 'waarvan endogene groei' om te zien welk deel door de goed draaiende economie komt (€33,2 mrd in 2022 en €12 mrd in 2023):

Als de economie goed draait, komt er meer inkomstenbelasting en winstbelasting binnen. Ook de btw-inkomsten stijgen. Daar komt een inflatie-effect bij: hogere prijzen leiden tot hogere belastingen. Maar het ministerie van Financiën wijst erop dat dit inflatie-effect niet per se tot meer bestedingsruimte leidt, omdat de uitgavenplafonds ook worden verhoogd met de inflatie. De uitgaven aan zorg, sociale zekerheid et cetera kosten de overheid immers ook meer als prijzen en lonen stijgen.

Toch is de overheid spekkoper. De gasbaten zijn enorm gestegen. Uit de financiële dekking voor de koopkrachtcompensatie blijkt dat er gerekend wordt met €2,4 mrd extra gasbaten in 2022 en €2,3 mrd in 2023. Niet voor niets pakt het begrotingssaldo in 2022 veel beter uit dan eerder gedacht. In maart dacht het Centraal Planbureau nog dat we dit jaar een begrotingstekort van 2,5% zouden hebben, dat blijkt uiteindelijk op een tekort van 1,1% uit te komen.

Vertrouwen

Het is dramatisch gesteld met het vertrouwen in het kabinet-Rutte 4. Dat treft ongeveer alle ministers, en ook de premier. Rutte is inmiddels zelfs minder populair dan Jan Peter Balkenende ooit was:

Het gaat samen met het ongekend lage consumentenvertrouwen. Consumenten zijn somberder dan tijdens de coronacrisis en tijdens de eurocrisis. Ook de impopulariteit van minister Kaag is opvallend.

Slechts 16% van de ondervraagden heeft vertrouwen in de minister van Financiën. Dat staat in schril contrast tot haar voorgangers. Wopke Hoekstra was als minister van Financiën heel populair. Dat gold ook voor Jeroen Dijsselbloem, Jan Kees de Jager, Wouter Bos en Gerrit Zalm. Het is een typisch Nederlands verschijnsel dat de bewaarder van de schatkist veel vertrouwen geniet, zelfs als er flink wordt bezuinigd. Nederlanders houden er wel van als iemand streng ons belastinggeld bewaakt.

Dit gebrek aan vertrouwen in deze ministersploeg staat de daadkracht danig in de weg. Je ziet hoe chaotisch de reparatie van de koopkracht verloopt. Een ongekend pakket van €17 mrd is niet genoeg en er moet inderhaast een prijsplafond voor energie in elkaar getimmerd worden. Dat plan is vervolgens onvoldragen en zit nog vol onduidelijkheden. Er gebeuren bijzondere dingen zoals een verhoging van het minimumloon, de bijstand en de AOW met maar liefst 10% en toch is het niet genoeg voor oppositie en vakbonden. Zo loop je het risico dat het kabinet gaat overcompenseren, in een zucht naar erkenning en waardering.

Tegelijkertijd staat dit kabinet voor grote uitdagingen rond klimaat, energie, arbeidsmarkt, onderwijs, asiel, woningmarkt. Die grote kwesties kunnen alleen aangepakt worden als vergaande maatregelen ook maatschappelijk gedragen worden. Die steun is nu ver te zoeken. Dat leidt onherroepelijk tot problemen. Want hoe kun je als kabinet dan beleid verkopen dat misschien minder populair is, maar dat wel noodzakelijk is om die grote transities tot stand te brengen?

In de Troonrede werd onze tijd met onze uitdagingen in historisch perspectief geplaatst:

"Vaak beseffen we pas achteraf hoe ingrijpend ontwikkelingen zijn geweest. Denk bijvoorbeeld aan de periode van de industriële revolutie of, dichterbij, de introductie van het internet. Denk aan de grote ruilverkavelingen en de bouw van grote nieuwe woonwijken in de tweede helft van de vorige eeuw. Of denk aan de moeilijke periode van de naoorlogse wederopbouw."

Vervolgens citeerde koning Willem-Alexander zijn oma koningin Juliana die in 1948 de politici opriep koers te houden: "Nederland moet niet alleen drijvende blijven op de wilde golven van het wereldgebeuren. Het moet zelf zijn koers bepalen, en bovendien trachten met de andere volken samen de koers uit te zetten van de ganse wereldvloot."

Prachtige woorden, maar weten we wat die koers is? Hebben we de indruk dat kabinet-Rutte 4 namens ons bezig is met een grote verandering te begeleiden, onder een duidelijke koers, met een heldere visie voor ogen? Ahum... Visie? Dat vindt onze premier alleen maar een vies woord. En dus gaan we die veranderingen in zonder dat hij eerst met enig hartstocht het land klaar heeft gemaakt voor die noodzakelijke veranderingen. Zonder duidelijk verhaal.

Al meer dan tien jaar hebben we een premier die vooral pragmatisch en opportunistisch is. Daarmee wist hij de boel bij elkaar te houden, ook in tijden van wisselende meerderheden en politieke instabiliteit. Als prettige bijvangst voor hemzelf, zorgt zijn aanpak dat hij steeds in het zadel blijft. Maar dit is geen aanpak die een samenleving warm laat lopen voor de grote kwesties waar we voor staan.

Om mijn eigen column te citeren:

"Als je geen plan hebt, geen toekomstbeeld, als je visie een vies woord vindt, dan wordt alles pragmatisch en opportunistisch. En stuurloos. Dan kun je nog zulke grote woorden gebruiken, maar geen Nederlander zal zich door je laten inspireren. Zonder bevlogen doel voor ogen, neem je niemand mee. Blijkbaar kan dat heel lang goed gaan, maar op den duur breekt je dat op. En dat zien we nu gebeuren."

Song of the week - Kabinet loopt weg vanwege Baudet

Podcast

Het kabinet presenteerde afgelopen dinsdag een ongekend groot koopkrachtpakket, een halfbakken energieprijsplafond en een vage belofte voor compensatie voor mkb’ers. Herman Stam en ik bespreken in de nieuwste aflevering van de podcast Kwestie van Centen deze bijzondere Prinsjesdag. Visser is kritisch op het pakket: „Het is allerminst zeker of er genoeg wordt gedaan voor de middeninkomens.” Ook bespreken we welke impact een Telegraaf-interview met twee AOW’ers had in de Tweede Kamer. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Woensdag organiseerde de Bedrijvenkring Veenendaal een Prinsjesdaglunch. Bram Faber van Schuiteman Accoutants & Adviseurs nam minutieus de fiscale maatregelen door. Daarna mocht ik het brede plaatje schetsen van de politiek-economische actualiteit. Een van de vragen is: zijn ondernemers in staat hun forse kostenstijgingen door te berekenen aan de consument? Zo niet, dan leveren ondernemers fors in. Zo ja, dan krijgen consumenten nog flinke klappen want de kostentoename in het bedrijfsleven is enorm.

Wil je mij ook boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel. Rechtstreeks kan ook: [email protected].

Reply

or to participate.