Beste trouwe lezer. Je bent er nog! Wat fijn. Ik was alweer terug van vakantie, maar het was meteen zo ontzettend druk dat het schrijven van deze nieuwsbrief in het gedrang kwam. Een beetje gek eigenlijk dat er zó veel om over te schrijven is, dat ik er domweg niet aan toe kom. Maar hier is alsnog de eerste aflevering van na de zomer. Deze nieuwsbrief gaat met name over energie/koopkracht-crisis en de manier waarop Den Haag daarmee omgaat.

Ik hoop dat je de nieuwsbrief weer net zo informatief vindt als voor de zomer. Aarzel dan niet om er reclame voor te maken bij familie, vrienden en collega's. Likes en reacties zijn ook zeer welkom.

Veel leesplezier!

Tijdens de zomervakantie bleef ik in grote lijnen het nieuws volgen. De nieuwsbrief stopte even en twitter en instagram gingen ook even on hold. Maar mijn vertrouwde krantje digitaal doorbladeren bleef in mijn dagelijkse ritme zitten, ook in de Schotse Hooglanden. Opvallend genoeg veranderde er nauwelijks iets aan dat nieuws. Mijn oog viel op de voortdurende berichten over inflatie en koopkracht. Bij terugkomst voelde het alsof ik niet was weggeweest.

Wel keek ik met verbijstering naar het totale asiel-echec waarin het kabinet zich had gemanoeuvreerd. De laatste dagen is dat helemaal uit de hand gelopen. Niet alleen met de aantallen asielzoekers die noodgedwongen buiten slapen, maar vooral ook met de omstandigheden die dag na dag verslechteren. Om Ter Apel een Nederlands Moria te noemen, gaat me wel erg ver. Maar toch vind ik moeilijk te begrijpen wat hier nu mis ging en gaat.

Natuurlijk is asiel een lastig politiek dossier, dat begrijp ik allemaal best. Dat is het al jaren. De maatschappelijke verdeeldheid vertaalt zich voortdurend in de politieke spanningen rond dit thema. En dat je niet snel tot een structurele oplossing kan komen met de Haagse politiek en de uitvoerende gemeenten, ook daar kan ik nog enig begrip voor opbrengen. Maar is dit nu niet primair een logistiek probleem? Sinds wanneer zijn we niet meer in staat om binnen een etmaal een fatsoenlijke slaapplek te organiseren voor een paar honderd mensen? Daar kan ik met mijn pet niet bij. En dan moeten wij iedere dag maar weer aanhoren hoe beschamend onze bewindslieden dat vinden. Inderdaad, heel beschamend.

Crisis

Staat het kabinet al in de crisisstand? Je zou zeggen van wel. Het ene na het andere probleem moet worden opgelost. Voorlopig lijkt het asieldossier weer iets tot rust te zijn gekomen, al blijft er grote twijfel aan de juridische houdbaarheid van de gekozen instroombeperking. Ook rond koopkracht slaagde de coalitie erin een deal te sluiten, die pas op Prinsjesdag wordt gepresenteerd. Met stikstof is het wachten op Johan Remkes, de wonderboy van Den Haag.

De politiek sleept zich crisis naar crisis, me dunkt dat er in Den Haag een continue crisisgevoel is.

Toch is dat niet wat ik bedoel. Dit zijn de politieke besognes, het Haagse gedoe, de kaasstolp. Mij gaat het over een gevoel van urgentie voor wat zich afspeelt rond economie, energie en koopkracht. Op geen enkele manier heb ik de indruk dat het kabinet deze koopkrachtcrisis met dreigende recessie aanvliegt zoals het de coronacrisis aanpakte (het economische deel dan). De urgente toon ontbreekt, een crisisplan is er niet, er wordt op de normale tijdstippen in het Prinsjesdag-proces aan de geijkte knoppen gedraaid om de ouderwetse koopkrachtpuntenwolken weer een beetje recht te trekken.

Natuurlijk is het koopkrachtpakket van ruim €15 miljard in zijn omvang ongekend. Duitsland doet met €65 miljard relatief overigens nog iets meer. Maar verder blijft het het geijkte patroon. Het kabinet wachtte eerst braaf de ramingen van het Centraal Planbureau af. Die kwamen in de tweede helft van augustus. Toen schrok het kabinet zich gespeeld lam van de koopkracht-min van 6,5% en de inflatievoorspelling van 10% voor dit jaar. Een verrassing kon dat toch niet zijn? En nu wordt gezegd dat er geen tijd meer is om in dit lopende jaar nog iets te doen.

Als je naar de gebruikelijke knoppen kijkt waaraan een kabinet draait, is dat waar. De belastingtarieven pas je per 1 januari aan, niet midden in een jaar. De btw kan elk kwartaal worden aangepast. Maar nu resteert amper tijd voor 1 oktober. Ga je toeslagen veranderen gedurende het lopende jaar, dan wordt het chaos. Dat klopt allemaal. Maar bijzondere tijden vragen om bijzondere maatregelen. De energietoeslag via de gemeenten is helemaal niet van kalenderjaren afhankelijk bijvoorbeeld. En ingrijpen in de energiemarkt, zoals de rest van Europa wil, is ook een optie.

Een prangende vraag wat mij betreft is: wat doe je met huishoudens die in de komende maanden financieel door het ijs zakken? Hoe zorg je ervoor dat iedereen deze winter doorkomt? Hoe voorkom je een schuldenspiraal bij mensen die gaan wanbetalen op energie en huur? Die vragen gaan verder dan de gebruikelijke fiscale deals de kabinetten normaal gesproken voor Prinsjesdag sluiten. En hier hoor ik het kabinet bijna niet over.

Energiebedrijven schreeuwen al moord en brand. Zij vrezen dat grote delen van hun klanten straks de rekening niet meer kunnen en zullen betalen. Ook andere bedrijven houden hier rekening mee. Voor dit soort scenario's is een gezamenlijke aanpak nodig die verdergaat dan het verlagen van belastingtarief x of y. Bij de coronacrisis was er nog zo'n gevoel en sfeer van: wij fiksen dit samen. Kabinet ging intensief met maatschappelijke partners in overleg. Nu zie je dat niet of nauwelijks. Ministers Rob Jetten van Energie en Carola Schouten van Armoedebeleid praatten vrijdag met de energiesector nadat die de noodklok luidde. Maar een brede aanpak, in samenwerking met alle betrokkenen, ontbreekt geheel. Liever hobbelt premier Mark Rutte van incident naar incident.

(Lees ook mijn interview met Nibud-directeur Arjan Vliegenthart die pleit voor nationaal crisisplan. Kijk Afhameren met collega Wouter de Winther. In Jinek legde ik uit waarom middeninkomens weinig hebben aan het koopkrachtplan en in Op1 ging het over de rekening die nu bij ondernemers wordt gelegd. Of kijk EenVandaag terug: gaat Nederland richting een recessie?)

Gaskraan

Wat doen we als er tekort aan gas is? Als de Russische gaskraan zo ver is dichtgedraaid, we niet voldoende LNG uit andere landen hebben weten te verslepen en we wegens een strenge winter ook niet genoeg hebben aan de gasvoorraden die inmiddels tot de vereiste 80% zijn gevuld. In dat geval haalt minister Rob Jetten van Klimaat en Energie het Bescherm- en Herstelplan Gas tevoorschijn.

Dat plan is er al sinds eind 2019. Maar het was al die tijd nog niet compleet. Naar verluidt was de Europese Commissie er destijds al kritisch op omdat het plan niet concreet genoeg was. Toen het werd opgesteld, was het een theoretische aangelegenheid. Inmiddels is zo'n noodplan hard nodig. Daarom is het ministerie van Economische Zaken en Klimaat er al maanden druk mee om het plan verder uit te werken.

Voor de zomer heeft Jetten al laten weten dat we in crisisstand 1 staan (van de 3). In een vrijdag verzonden Kamerbrief schrijft hij daarover:

Wat gebeurt er precies in die fase 3, als er echte tekorten zijn en de overheid moet gaan herverdelen? Wie gaat er dan als eerste van het gas af? Dat bleek een behoorlijke puzzel te zijn om dat te bepalen. In oude versies van het noodplan waren 60 'aansluitingen' in beeld van de 47 grootste verbruikers. Dat zijn 47 industriële bedrijven, zoals in de staal- en betonindustrie, een lijst namen die om concurrentieoverwegingen totaal geheim wordt gehouden. Volgens betrokkenen weten die bedrijven ook van elkaar niet of ze op deze lijst staan. Al kunnen ze natuurlijk wel ongeveer raden wie tot de grootste verbruikers in Nederland behoren.

Aanvankelijk was het idee om deze 60 aansluitingen simpelweg af te sluiten bij een acuut gastekort. Inmiddels is in kaart gebracht waar daar de consequenties van zouden zijn en is duidelijk dat de economische schade en vooral ook de maatschappelijke gevolgen zo groot zijn, dat je niet zomaar 60 gaskranen kunt dichtdraaien in fase 3. Sommige fabrieken kunnen niet eens van het gas af, of alleen tegen extreme kosten. Verder vormen al die industrieën de basis van talloze andere industriële bedrijven en productieprocessen. Aan de ene knop draaien, brengt een enorme kettingreactie in beweging.

Dat afschakelplan moest dus intelligenter worden, zo realiseerde Jetten zich dit voorjaar ook. Sindsdien is er hard aan gewerkt het plan realistischer te maken. Overigens nog steeds vanuit de hoop dat het crisisplan uiteindelijk niet nodig zal blijken te zijn. Ook vanuit de industrie zijn die hoopgevende signalen te horen. Een direct betrokkene meldt:

Maar toch, uitsluiten kun je niks. Daarom stuurde Jetten vrijdag een nadere uitwerking van het plan naar de Kamer. Daarin stelt hij nogmaals dat zomaar afsluiten van 47 grootverbruikers 'grote maatschappelijke gevolgen heeft':

"Het stilleggen van bedrijven heeft grote bedrijfseconomische gevolgen, heeft grote impact op de betrokken werknemers, brengt afhankelijk van het type bedrijf in bepaalde gevallen veiligheid- en milieurisico’s met zich mee en zorgt voor maatschappelijke ontwrichting door de impact op waardeketens."

Daarom heeft hij er een paar stappen voor gezet. Namelijk dat niet-beschermde afnemers verplicht hun gasverbruik met 20% moeten reduceren. Beschermde afnemers zijn mkb-bedrijven, huishoudens en sociale voorzieningen zoals ziekenhuizen. Dan blijven grotere bedrijven over die hier wel onder vallen. Jetten schat dat circa 250.000 bedrijven onder deze 'kaasschaaf' vallen. Daarna kunnen specifieke 'sites' worden stilgelegd, dat raakt 9000 afnemers. In het uiterste geval worden hele sectoren stilgelegd. Pas in stap vier worden 'beschermde afnemers' afgeschakeld. Opvallend genoeg is het blijkbaar het idee losgelaten dat in uiterste nood vooral gekeken moet worden naar die 47 grote industriële bedrijven met 60 aansluitingen. Nu wordt de kaasschaaf en daarna de botte bijl gehanteerd bij veel meer bedrijven.

Veel bedrijven reduceren vrijwillig hun gasgebruik al. Al zou ik vrijwillig beter tussen aanhalingstekens kunnen zetten, want het is uiteraard niet helemaal vrijwillig maar vanwege de extreme prijzen. De energiesector zelf verbruikt circa 30% minder gas. En er zijn steeds meer voorbeelden van fabrieken die tijdelijk hun productie verlagen of stilleggen. Ook bakkers en kwekers verlagen hun productie om energiekosten te besparen.

ABN-econoom Albert Jan Swart vraagt zich dan ook af hoe het zit met de bedrijven en sectoren die dit niet doen. Zou het kunnen dat in sommige bedrijven deze reductie helemaal niet zo gemakkelijk is? En dat een algehele kaasschaaf van -20% ook een heel andere impact heeft in verschillende sectoren?

(Lees ook mijn eerdere nieuwsbrief over het afschakelplan voor 60 grote bedrijven.)

Geen commentaar

Song of the week - Lightyears better

Tim Knol heeft een nieuwe plaat uit, Lightyears better. Die gaat over de metamorfose die de zanger heeft ondergaan. Gezonder leven, stoppen met drinken, veel wandelen, Knol heeft grote veranderingen ondergaan. Daarover vertelt hij in interviews en daarover twitterde hij al geruime tijd als Fitknol. Inspirerend om te volgen. De nieuwe plaat krijgt zeer goede reviews en meermaals is al de vergelijking gemaakt met de Americana-band Wilco en frontman Jeff Tweedy. Daar zal Knol ongetwijfeld heel erg trots op zijn. Luister het interview van Eric Corton terug dat hij bij Radio Kunststof had met Tim Knol.

Podcast

Brussel maakt zich zorgen over de komende winter in Europa. Om de torenhoge energieprijzen te drukken denken EU-ministers aan ingrijpen op de energiemarkt. In een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen vragen Herman Stam en ik ons af wat voor gevolgen dit gaat hebben. Te gast is collega Theo Besteman, die een kijkje achter de schermen geeft van de internationale gasmarkt. Wat zijn de plannen voor een prijsplafond, welke bedrijven lopen binnen en is dit de laatste winter dat Europa in de greep zit van president Poetin? Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Donderdag mocht ik een presentatie verzorgen op de ledendag van het Verbond van Verzekeraars. In vogelvlucht bespraken we de economische actualiteit. Deze tijden zijn zo uitzonderlijk, met zoveel onzekerheden. Dat maakt het voor politiek én voor bedrijven heel lastig om plannen te maken voor de lange termijn. Wat zijn incidentele factoren en wat zijn de trends?

Wil je mij ook boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/

Email: [email protected]