• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #169: "Nee, meneer Rutte, Nederland heeft helemaal niet grootste steunpakket maar bungelt onderaan in Europa"

Achter de cijfers - Editie #169: "Nee, meneer Rutte, Nederland heeft helemaal niet grootste steunpakket maar bungelt onderaan in Europa"

July 16, 2022

Goedemorgen! Een nieuwe nieuwsbrief helemaal gericht op de gevolgen van de oorlog en de energiecrisis. De negatieve economische voorspellingen stapelen snel op. Voor Nederland en ook voor de rest van Europa en voor Amerika. Dat is zorgelijk.

In Nederland staat het kabinet voor de vraag wat te doen aan de dreigende koopkrachtramp? Trekt Den Haag straks opnieuw de portemonnee? Of moeten werkgevers over de brug komen met energiecompensatie? Ik zet het weer op een rij.

Vind je de nieuwsbrief de moeite waard, laat dat dan weten aan collega's, vrienden en familie. Een beetje reclame kan deze nieuwsbrief best gebruiken. Reacties en likes worden ook zeer op prijs gesteld.

Ik wens je veel leesplezier!

Somber

Als zelfs 'mister glas halfvol' Han de Jong, voormalig hoofdeconoom bij ABN Amro, begint te somberen, dan is er echt iets aan de hand. Meestal ziet De Jong, die nog columns en blogs schrijft, de zonnige zijde van de economie wel in. Maar hij somde deze week op welk negatief er allemaal is:

"De macrocijfers van deze week laten zich kort samenvatten. Het gaat bepaald niet geweldig met de mondiale economie. Bij ons blijft de inflatie hoger dan verwacht en een periode van economische krimp lijkt mij onvermijdelijk. Het risico op een recessie in de VS wordt ook steeds groter. Helaas dreigt China een ‘stop-go economie’ te worden door de waarschijnlijke, regelmatige terugkeer van lockdowns. Dat is ook al niet bevorderlijk voor een gunstige economische ontwikkeling bij ons."

Ik worstel als financieel journalist altijd met dit soort nieuws. Als alle media allemaal ach en wee gaan roepen en schrijven dat er een recessie aankomt, dan draag je al snel bij aan dat negatieve sentiment en daarmee aan die recessie. Maar de negatieve bijstellingen vliegen ons om de oren, zoals De Jong ook vertelt. Bank of America kwam deze week met een recessie-voorspelling voor de Verenigde Staten waar je niet vrolijk van werd. In Duitsland is er grote paniek over de dichtgedraaide gaskraan. Wegens tien dagen onderhoud - maar gaat de kraan na die tien dagen weer open?

De Europese Commissie voorspelt inmiddels een inflatie van 9,4% dit jaar voor Nederland. 9,4%! Dat is echt ongekend. Sinds de jaren zeventig hebben we niet meer van dit soort inflatiepercentages gehad:

De vergelijking gaat een klein beetje mank. De lange reeks inflatiecijfers zijn op basis van de Nederlandse definitie (cip) en die raming van Brussel op basis van de Europese definitie (hicp). Een definitieverschil die ik totaal niet boeiend vind, maar waar ik wel steeds weer tegen aanloop omdat die cijfers voortdurend door elkaar heenlopen. Maar goed, dit plaatje geeft wel een indruk.

Niet zo raar dus dat vaak de parallel met de oliecrisis in de jaren zeventig wordt getrokken. Ook toen zorgde internationale spanningen en boycots voor gierend oplopende energieprijzen. Daarbij draaide het primair om olie, nu is ook het gas nadrukkelijk in het spel betrokken. Opvallend is wel dat de inflatie toen jarenlang heel hoog was. De twee oliecrises waren een voorbode van een diepe economische crisis.

Zal dat deze keer ook zo gaan? Ik durf het niet te zeggen. Wel vind ik opvallend dat de economische voorspellingen er steeds zo naast zaten. De ramingen hobbelen steeds achter de realisaties aan. Dat heeft uiteraard alles te maken met de langere duur van de oorlog in Oekraïne dan steeds werd gedacht (of gehoopt?). Je vraagt je af of er niet te veel wensdenken in de ramingen zit. En of niet politieke strategen de ramingen zouden moeten maken in plaats van economen.

Laten we ons vasthouden aan het feit dat onze economie er nu in de basis veel beter voorstaat dan destijds. Dat is gewoon een feit. De winstgevendheid van bedrijven is hoog, de werkloosheid is laag. Oftewel: we kunnen een stootje hebben. Maar toch bekruipt mij steeds het unheimische gevoel: denken we over een jaar, terugkijkend, niet dat we oeverloos naïef zijn geweest over wat de gevolgen zullen zijn?

Compensatie

Het Nederlandse kabinet heeft geld uitgetrokken voor energiecompensatie voor minima. Daarnaast is de energiebelasting verlaagd en is ook de btw op de energienota (per 1 juli) verlaagd en de benzineaccijns 17 cent lager (per 1 april). Premier Mark Rutte is supertrots op zijn eigen pakket:

"We hebben op dit moment al pakketten die behoren tot de grootste van Europa, als je het vergelijkt met andere landen doen we heel veel al nu."

Dat zei hij twee weken geleden na de ministerraad. Deze vrijdag werd hij door Hart van Nederland-verslaggever Sam Hagens nog eens op deze uitspraak gewezen. De redactie had de pakketten van Europese landen op een rij gezet. En wat bleek? Nederland bungelde onderaan.

De uitvlucht van Rutte is nu dat Nederland de effectiefste maatregelen heeft. Dat wij de mensen het beste bereiken. Dat is altijd een goedkope truc. Want je doet net of onze buurlanden enorme sukkels zijn en wij superieur. Dat voelt natuurlijk goed. Maar slaat het ook ergens op? Wat mij betreft ligt de bewijslast bij de premier.

Na wat Googlen vond ik ook bij denktbank Bruegel een vergelijkend onderzoek. De cijfers zijn iets anders dan die van Hagens. Maar de conclusie is exact hetzelfde. Zoveel doet Nederland niet.

Nederland en Cyprus staan gezellig naast elkaar en bungelen in de onderste regionen. Tussen landen waar je je niet per se voor hoeft te schamen: België, Zweden, Ierland. Maar opvallend is het wel. Want hiermee vervalt dit argument van het kabinet.

De discussie zou ook niet moeten zijn: wie doet het meeste? Maar wie doet wat? Wat kunnen werkgevers doen? Wat moet een overheid doen? En welke pijn zullen mensen zelf moeten pakken? Verschuil je dan niet achter ongefundeerde grootspraak, maar wees gewoon een vent en zeg dat mensen het grootste deel van de koopkrachtramp zelf moeten oplossen.

Compensatie (2)

Er speelde nog iets merkwaardigs tussen Nederland en Europa. Vorige week zaterdag zei staatssecretaris Marnix van Rij van Financiën dat het kabinet in augustus gaat bekijken of de lagere btw, accijns en energiebelasting misschien moet worden verlengd. Die drie maatregelen lopen op 31 december af. Dat zal tot een fikse inflatiestijging per 1 januari leiden. Misschien ontkomt het kabinet er niet aan die maatregelen daarom voor nog een jaar te nemen, opperde Van Rij.

Maandag toog collega Sigrid Kaag, minister van Financiën, naar Brussel voor een vergadering met de andere ministers. Daar kwamen ze met een verklaring over houdbare overheidsfinanciën (eurolanden gaan streven naar houdbare staatsschulden, toe maar!) en in die verklaring werd ook iets gezegd over maatregelen als btw- en accijnsverlaging:

"Broad-based fiscal measures, such as general reductions of taxes and excise duties, were aimed to mitigate the impact of rapidly rising energy prices at the national level, but these should be temporary and increasingly adjusted towards targeting the most vulnerable."

Deze afspraak is gericht op de overheidsbegroting van 2023, zo staat er expliciet boven. Blijkbaar is het niet meer de bedoeling dat btw en accijns wordt ingezet als compensatie voor hoge energie- en benzineprijzen. Maar er moeten vooral pakketten komen voor de 'meest kwetsbaren'. Ging er nu al een streep door de suggesties van Van Rij?

Nee hoor, zo zei Kaag de dag erop. Ben je gek. Die afspraken in Europa zijn toch maar papier?

"Nou elk land maakt uiteindelijk zijn besluiten. Dit is een generieke beleidsuitspraak. We weten allemaal natuurlijk: doorgaan met dit soort eenmalige maatregelen heeft ook gevolgen. Dat is denk ik de richting, Daarom is het belangrijk dat we coördineren, dat we dezelfde soort besluiten nemen en dat we van tevoren weten hoe we de huidige situatie in de gezamenlijkheid kunnen aanpakken. Accijnsverlaging heeft in principe nooit de voorkeur. Dat wil niet zeggen dat het niet gaat gebeuren, maar op dit moment loop ik niet vooruit op de augustus-besluitvorming."

Tja, misschien moet je er dan ook niet gek van staan te kijken als andere landen het niet zo nauw nemen met dergelijke afspraken. Houdbare staatsschulden? Ach ja, elk land maakt uiteindelijk zijn eigen besluiten.

Compensatie (3)

Al weken broeit er iets tussen kabinet en polder. Werkgevers willen heel graag een sociaal akkoord sluiten over inflatie en koopkracht. Vakbonden zien dat ook wel zitten, maar doen iets minder enthousiast uit de vrees dat ze hun onderhandelingspositie te snel weggeven. En het kabinet zegt er af en toe iets plichtmatigs over. Inmiddels ligt er een motie van de vier coalitiepartijen die het kabinet oproepen tot koopkrachtafspraken met de polder te komen.

In de polder was er dit voorjaar al de hoop dat een dergelijke deal gelijk op zou kunnen lopen met de onderhandelingen over de Voorjaarsnota. Daar kwam niets van terecht. Het kabinet is te zeer opgeslokt met interne politieke processen. Het is voor de coalitie op dit moment veel relevanter steun te krijgen voor hun plannen in de Tweede en Eerste Kamer dan dat er steun is bij werkgevers en vakbonden. In het verleden (onder Balkenende bijvoorbeeld) was draagvlak in de samenleving een belangrijke reden om tot polderakkoorden te willen komen. Nu is alle aandacht nodig voor de vierkante kilometer van de Haagse kaasstolp.

Het vizier werd verlegd door de polder van de Voorjaarsnota naar de inleidende beschietingen onderweg naar een nieuwe overheidsbegroting voor 2023. Prinsjesdag dus. Op 9 juni zeiden werkgeversvoorzitter Ingrid Thijssen en vakbondsman Tuur Elzinga openlijk in de krant wat voor akkoord ze voor zich zien.

Op diezelfde dag was er een bestuurlijk overleg met de ministers Karien van Gennip (Sociale Zaken) en Mickey Adriaansens (Economische Zaken). Naar verluidt is de publiciteit in dat overleg besproken. En is door Van Gennip toegezegd dat er een uitnodiging zou komen voor een groter en breder koopkrachtoverleg. Die uitnodiging is er nog altijd niet. Die wordt nu pas na de zomervakantie van de ministers verwacht.

"Voorlopig dansen de egeltjes nog om elkaar heen", zei een betrokkene me deze week. Natuurlijk spreken de hoofdrolspelers elkaar regelmatig. Zo wordt afgetast wat er in zo'n groot akkoord zou kunnen staan. Hoe concreet zijn de toezeggingen van werkgevers bijvoorbeeld rond extra loon? Zegt het kabinet extra lastenverlichting toe? Houdt de FNV vast aan de eis om het minimumloon meer te verhogen dan nu al in de planning zit? Een blokkade schijnt ook te zijn dat het kabinet de deal heel sec wil houden rond koopkracht. terwijl de polder er meteen een breder arbeidsmarktakkoord van wil maken.

Vanmorgen deed MKB-voorzitter Jacco Vonhof een zinvolle openingszet. Hij stelt dat de meeste inflatie wel gedekt wordt door de extra loonsverhogingen die nu in cao's afgesproken worden. Die loopt inmiddels richting de 4%. Maar dan blijf je zitten met de extreme energieprijzen. Die zouden ondernemers eenmalig willen compenseren, maar dan wel belastingvrij. Bruto is netto. Naar Duits voorbeeld:

"Tegen de overheid zeggen we steeds: zorg nou dat mensen netto meer overhouden van hun bruto loon. Van elke extra verdiende euro vliegt 70 cent rechtstreeks de staatskas in. Dus als een werkgever bruto iets extra’s wil doen, heeft dat netto nul impact voor de werknemer. Daarom heb ik intern al meermaals gezegd dat we de mogelijkheid moeten krijgen om tijdelijk een onbelaste vergoeding te geven voor werknemers die geconfronteerd worden met een hoge energierekening. In Duitsland denken ze daar ook al aan.”

Ongetwijfeld is dit voor de vakbonden niet genoeg en het kabinet moet dan slikken dat er over die eenmalige uitkeringen belasting wordt misgelopen, maar je hebt tenminste een begin van een gesprek. Wordt nu de zomerweken vervolgd.

Overigens zit er nog wel een addertje onder het gras. Allicht nemen de energieprijzen op den duur weer af, we weten alleen niet wanneer dat zal zijn. Maar een deflatie, een daling van de prijzen, wordt vooralsnog niet verwacht. Dus je moet goed opletten dat de eenmalige uitkering geen trucje wordt om de kosten voor werkgevers en kabinet te beteugelen terwijl mensen straks met structureel hogere prijzen zitten. Iets om goed op te blijven letten!

Song of the week - Kabinet gaat met vakantie

Podcast

Pas op met het blind zwaarder belasten van vermogen, zeg ik in de podcast naar aanleiding van een recent verschenen onderzoek waaruit blijkt dat de welvaart in ons land niet eerlijk verdeeld is. De tien procent rijkste Nederlanders heeft maar liefst 61 procent van het totale vermogen in handen. Moet de eigen woning belast worden om deze verschillen te verkleinen, zoals de onderzoekscommissie adviseert? En hoe ongewenst is die kloof tussen arm en rijk eigenlijk? Dat bespreken Herman Stam en ik in een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Uit deze nieuwsbrief kun je wel ongeveer opmaken wat de thema’s zijn waarover ik iets kan vertellen. Wil je mij ook boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

Reply

or to participate.