De zon schijnt, er staat een mooi weekend voor de deur. Maar boven de economie pakken de donkere wolken zich samen. Tenminste, als we de somberende bankeconomen moeten geloven. Rabobank voorziet zelfs al een recessie als consumenten vanaf de tweede helft van dit jaar de hand op de knip gaan houden. Inflatie is de grote boosdoener.

In deze nieuwsbrief ga ik uitgebreid in op die dreigende recessie. Wat is de verwachting? Hoe reageert de centrale bank? En verder duik ik in de polder die dolgraag tot een groot koopkrachtakkoord met het kabinet wil komen. Krijgen werkgevers en vakbonden voet aan de grond in Den Haag? Of houdt het kabinet de boot nog af?

Reacties en likes stel ik zeer op prijs. Vind je de nieuwsbrief de moeite waard, maak er dan reclame voor bij je vrienden, familie of collega's.

Veel leesplezier!

Recessie

Ik wil niemand iets aanpraten, en zeker geen onnodig pessimisme, maar een recessie staat voor de deur. In de vorige nieuwsbrief verwees ik al naar dat scenario, nu is duidelijk dat steeds meer economische voorspellers er sterk rekening mee houden dat de economie vanaf einde van dit jaar gaat krimpen.

Raboresearch is de eerste die een recessie (een 'milde recessie' weliswaar) in zijn officiële ramingen opneemt. ABN Amro waarschuwt alleen nog maar voor dit risico. De Rabo-economen gaan er vanuit dat de economie in het vierde kwartaal van dit jaar en het eerste kwartaal van volgend jaar licht krimpt. Het leidt ertoe dat voor 2023 een krimp in de boeken komt te staan:

De Rabo-economen stellen:

Ik kan me voorstellen dat veel lezers nu het gevoel krijgen dat we een recessie ingerommeld zijn. Want diezelfde economen die nu vrezen voor een recessie beweerden enkele maanden geleden nog dat de inflatie een tijdelijk fenomeen zou zijn. Overigens zat de Rabo steeds al wat anders in deze discussie. Van meet af aan rekenden deze economen op een forse gemiddelde prijsstijging dit jaar.

Inmiddels rekent de Rabo op een inflatie van 7,8% in 2022 in Nederland en 4,5% in 2023. Als de energieprijzen over hun piek heen zijn, zakt de inflatie terug. Maar ondertussen stijgen zoveel andere prijzen ook, dat er ook volgend jaar een veel hogere inflatie is dan we jarenlang gewend waren. Langdurig stijgende prijzen leiden er vanzelf toe dat consumenten de hand op de knip houden. En precies dat fenomeen is de opmaat van een economische terugslag.

(Lees Nederland staat op de rand van recessie door energiecrisis. En mijn column Laten we hopen dat die recessie mild blijft.)

Recessie (2)

Is het kabinet klaar voor een recessie? Het lijkt er niet op. Eerst ging alle energie zitten in het sluiten van een regeerakkoord. En toen dat er eindelijk was eind vorig jaar werden de onderhandelingen al snel weer voortgezet, deze keer over de eerste financiële tegenvallers die in de Voorjaarsnota zijn verwerkt. De coalitie leeft van dag tot dag, wie dan leeft wie dan zorgt...

De Raad van State ziet met lede ogen aan dat het kabinet de Europese begrotingsregels aan de laars lapt en op die manier geen manoeuvreerruimte heeft als het economisch slechter gaat:

Gelukkig is de staatsschuld laag, rond de 53% van het bruto binnenlands product. Maar opvallend genoeg schendt het kabinet wel de regels voor het begrotingstekort. Zowel het actuele tekort is te hoog, als het structurele tekort (dat is geschoond voor conjuncturele schommelingen). In het regeerakkoord werd al flink gespendeerd. Daar komt in de Voorjaarsnota nog een schepje bovenop. Dat mag van de eigen, Haagse begrotingsregels door een handigheidje. Normaliter stelt een coalitie namelijk bij het regeerakkoord meteen uitgavenkaders op, een plafond aan de overheidsuitgaven. Nu is ervoor gekozen die maxima pas vast te zetten bij de Voorjaarsnota. Daarmee is alle rek er vanaf nu uit.

Precies daar zit de zorg van de Raad van State. Wat gebeurt er als er tegenvallers komen? En die komen er, want in mijn vorige nieuwsbrief beschreef ik al dat de rente toeneemt en daarmee de rentelasten om de staatsschuld te financieren. En dan komen er vanwege een dreigende recessie potentieel nog meer tegenvallers aan.

Wat gaat het kabinet dan doen? Wordt er opnieuw geld uit de fondsen voor klimaat en investeringen gehaald? Gaan de belastingen dan verder omhoog? Of worden belastingen voor bedrijven juist geschrapt omdat die slecht uitpakken in crisistijd? Wordt er bezuinigd? Of laat de coalitie de tekorten juist verder oplopen? Zit er nog meer koopkrachtreparatie in het vat? Of ontbreken daarvoor de financiële middelen?

Ik denk dat Nederland wel een stootje kan hebben. De staatsschuld loopt echt niet zomaar gierend uit de klauw en we krijgen niet meteen massawerkloosheid. Maar de politieke instabiliteit geeft me niet meteen het vertrouwen dat er in crisistijd soepeltjes het juiste beleid zal worden gevoerd.

Recessie (3)

De Europese Centrale Bank voorziet nog geen recessie. Wel zijn alle ramingen voor de eurozone deze week bijgesteld. Die van de inflatie omhoog, naar 6,8% dit jaar terwijl in maart nog op 5,1% werd gerekend. Die van de economische groei omlaag, naar 2,8% dit jaar terwijl eerst nog 3,7% werd verwacht. Volgend jaar geen krimp in de prognose, maar een groei met 2,1%. Zo somber als de Nederlandse banken is de ECB dus niet.

De ECB kwam donderdag eindelijk in actie tegen de hard oplopende inflatie. Eerder deed de centrale bank niet meer dan het opkoopprogramma van (staats)obligaties afbouwen. Dat had ook al impact, met name op de lange rente zoals is te zien in de oplopende hypotheekrente en de stijgende rente op staatsleningen in Nederland, Duitsland en Italië. Maar het wapen tegen inflatie is het formele rentetarief.

In de eurozone is de formele rente 0%, maar het leidende tarief is al een tijdje de depositorente die banken krijgen als ze geld in Frankfurt stallen. Dat tarief is negatief gemaakt en staat al lange tijd op -0,5%. Banken betalen dus geld als ze overtollig spaargeld tijdelijk bij de ECB onderbrengen. Vandaar de negatieve spaarrentes op grote tegoeden en het nul-tarief op gewone spaarrekeningen.

De ECB heeft deze week besloten om dat tarief in juli te verhogen van -0,5% naar -0,25%. Vervolgens zal in september een volgende verhoging, waarbij ECB-president Christine Lagarde nadrukkelijk de mogelijkheid openliet dat dit een grotere rentestap kan zijn. Zoals de Amerikaanse Federal Reserve begin mei de rente ineens met 0,5 procentpunt verhoogde. Wie weet gaat dit in Europa ook gebeuren.

Het is allemaal erg voorzichtig. Eerst werd maandenlang niet onderkend dat de inflatie een groot probleem is. Steeds werd gesust dat het allemaal tijdelijk zou zijn en vast wel zou meevallen. Inmiddels is de toon veranderd én de inflatieramingen. Natuurlijk komt het grootste deel van de inflatie door de dure energie en dát effect loopt op den duur uit de cijfers. En die prijsschok komt ook van buiten en is niet te verlagen door een Europese rente. Maar nu is Lagarde vooral bang dat de hoge inflatie tussen de oren gaat zitten van ondernemers, beleggers en werknemers. Dan raakt een hoge inflatieverwachting verankerd, zoals dat in centralebankenland heet. En daar kan de ECB wel tegen vechten met de inzet van een hogere rente.

De vraag is of het allemaal niet veel te laat is. De onderliggen inflatie (exclusief energie en voeding) loopt ook al een tijdje op. De prijsstijgingen zijn dus breder en hardnekkiger. Maar de ECB is zo ontzettend voorzichtig geworden. Er is grote angst financiële markten te overvallen en te overreageren. Ongetwijfeld speelt ook een rol dat de centrale bank zich sinds de eurocrisis een veel politiekere rol heeft aangemeten en ook waakt voor de houdbaarheid van de Europese staatsschulden. Drijft de ECB de rente op dan kunnen de financiële lijken in Italië en andere Zuid-Europese landen komen bovendrijven. Maar ja, is dat het probleem van Lagarde of zou dat het probleem van de Europese politiek moeten zijn die al jaren niets meer doet aan financiële discipline?

De ECB was deze week op reis: naar Amsterdam! Om de zoveel tijd vergadert de centrale bank in een van de eurolanden en dit keer was onze eigen 'Klaus Knot' de gastheer:

(Lees ook ECB sleutelt eindelijk aan de rente, toch blijft inflatie voorlopig hoog.)

Polderdeal

Donderdag spraken de voorzitters van werkgevers en vakbonden met ministers Karien van Gennip van Sociale Zaken en Mickey Adriaansens van Economische Zaken. Dit Bestuurlijk Overleg is opgetuigd in de coronacrisis. Toen werd vaak wekelijks met elkaar gesproken omdat de actualiteit rond het virus en de beperkende maatregelen zo snel veranderde. De pakketten voor loonsteun, compensatie voor vaste lasten en belastinguitstel kwamen uit dit soort overleggen voort.

Het nieuwe kabinet heeft het Bestuurlijk Overleg in stand gehouden. Met de energieproblemen en de gierende inflatie valt er genoeg te bespreken. Niet meer wekelijks, maar toch met enige regelmaat. Maar waar leiden die overleggen precies toe? Dat vroegen werkgeversvoorzitter Ingrid Thijssen en vakbondsvoorman Tuur Elzinga zich af. Was er niet meer van te maken dan reguliere bijpraatsessies?

Volgens ingewijden wilden zij tijdens de onderhandelingen over de Voorjaarsnota parallel met het politieke proces proberen tot een akkoord te komen met het kabinet over alle vragen die op tafel liggen rond inflatie, koopkracht, loonontwikkeling en problemen op de arbeidsmarkt. Dat is niet gelukt. De overleggen kregen nooit de status van onderhandelingen. "Het kabinet is veel te veel met zichzelf bezig", wordt gemopperd vanuit werkgeverskring.

Toch zijn er gedeelde belangen, of op zijn minst elkaar overlappende belangen. Werknemers willen koopkrachtreparatie en macro-economisch bezien is het logisch daarnaar te kijken, omdat met stakende consumenten een recessie dreigt. Maar wie gaat compenseren? Het kabinet via btw, accijns of belastingen? Of de werkgevers via de lonen? Het kabinet vond dat het zijn deel wel gedaan had. De energiebelasting is verlaagd, de accijns op benzine is met 17 cent verlaagd op 1 april en de btw op de energierekening gaat op 1 juli omlaag. Daarnaast worden 800.000 huishoudens van minima tegemoetgekomen met €800 steun, via de gemeenten. Dit pakket loopt af op 1 januari 2023.

De lonen stijgen, maar onvoldoende om alle inflatie-ellende op te vangen. Deze week werd bekend dat de gemiddelde cao-loonontwikkeling over de afgelopen zes maanden 2,8% is. Hoewel daar allemaal handtekeningen van FNV-onderhandelaars onder staan, vond ook de FNV dat teleurstellend. Van de stoer geroepen vakbondseis van inflatiecorrectie komt weinig terecht. Met lede ogen ziet de vakbeweging vervolgens aan hoe kabinet en werkgevers naar elkaar wijzen. Reden genoeg om de koppen bij elkaar te steken.

De ministers zijn terughoudend. Want ze zien een fikse rekening op het kabinet afkomen. Er liggen wensen op tafel voor verdere reductie van de energierekening en voor verlaging van belasting op arbeid. De vakbonden houden ook vast aan hun pleidooi voor een minimumloon van €14, een stijging met meer dan 30%. Andere koek dan de stijging met 7,5% die in het vat zit. De koppeling met de AOW alleen zal dan vele miljarden extra kosten.

Toch lijkt er wel wat beweging. Donderdag is er tussen de ministers en de poldervoorzitters gesproken over de publiciteit. In de Telegraaf had ik dit verhaal namelijk opgeschreven. Niet dat er een akkoord op handen was, maar dat werkgevers en vakbonden zinnen op zo'n akkoord. Elzinga zag zelfs de potentie van een 'historisch akkoord', als de andere partijen voldoende zouden bewegen. Afgesproken is dat er vanaf nu een mediastilte in acht zou worden genomen. Dat is vaker de beloning voor een primeur: dan gaan de luiken dicht.

Maar naar verluidt hebben de ministers aan de polder beloofd binnenkort een uitnodiging te sturen voor een uitgebreider gesprek over de wens om tot een soort sociaal akkoord te komen. Het is alleen nog maar procesmatig, maar toch een voorzichtige beweging.

Voor het kabinet is het de vraag wat zo'n polderakkoord precies toevoegt. In vroeger jaren was dat de manier om 'draagvlak' te krijgen in de samenleving, voor zover dat overigens feitelijk echt zo was. Is de polder de samenleving? Nou ja, dat is een ander onderwerp. Maar nu moet de coalitie überhaupt nog politieke meerderheden vinden voor de plannen. Dat is al ingewikkeld genoeg en dus gaat daar alle energie en aandacht naar uit.

Toch moet het kabinet iets. De compensatie loopt op 1 januari af, dan zal de inflatie weer omhoog schieten. De problemen zijn deels dus vooruitgeschoven. Ondertussen zijn er problemen met een krappe arbeidsmarkt en liggen er sowieso grote arbeidsmarktplannen op tafel rond flexwerk en zzp. Het kabinet wil ook forsere loonsverhogingen forceren bij de werkgevers. Ook bij het kabinet is er dus wel enig belang.

Tot slot kun je zo langzamerhand wel spreken van een energiecrisis in Europa. Er zijn zowel de spanningen rond leveringszekerheid als de problemen rond de prijzen. Het is oorlog aan de rand van Europa, er dreigt een recessie. Heel gek is het niet om zo'n uitzonderlijke situatie te kijken hoe je met sociale partners tot een crisispakket kan komen. Maar ja, zodra je zo'n deal gaat sluiten geef je ook toe dat het crisis is. En misschien wil het kabinet dat moment ook nog wel even voor zich uitschuiven.

(Lees Knokken om koopkracht, inzet 'historisch akkoord' en Vakbonden: ’Hogere lonen, prijsmatiging en herverdeling welvaart nodig’. Of deze analyse in de Volkskrant: Aanhoudende inflatie zet het kabinet vroeg of laat met de rug tegen de muur.)

Geen commentaar

Song of the week - Ziekteverzuim naar recordhoogte

Podcast

Wat gaat het voorlopige EU-akkoord over een stijging van het minimumloon opleveren? Zijn mensen die het minimumloon verdienen in een klap van al hun zorgen af? Of is het slechts een doekje voor het bloeden? In een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen bespreken Herman Stam en ik wat deze nieuwe Europese deal inhoudt voor de lonen en de arbeidsmarkt in Nederland. Ook bespreken we hoe de gesprekken tussen de werkgevers, vakbonden en kabinetsleden over cao-verbeteringen verlopen en wat het kabinet nog kan doen om de economische klappen in de maatschappij op te vangen.  Luister de podcast hier. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/

Email: [email protected]