• Achter de cijfers
  • Posts
  • Achter de cijfers - Editie #153: staan we op de rand van een recessie?

Achter de cijfers - Editie #153: staan we op de rand van een recessie?

March 05, 2022

Dag na dag kijk ik met verbijstering naar de beelden uit Oekraïne. Het is niet te bevatten wat daar gebeurt. Iedere ochtend kijk ik met angst en beven op Teletekst en de nieuwssites wat er de afgelopen nacht weer is gebeurd. Escalatie op escalatie. Waar stopt dit?

Ondertussen is het mijn vak om naar financiën en economie te kijken. Naast het menselijke leed en de grote (geo)politieke implicaties zijn die economische gevolgen er ook. In deze nieuwsbrief ga ik daar in vogelvlucht doorheen. In een week tijd is het economisch beeld fors verslechterd.

Ik wens je deze week geen leesplezier, dat voelt wel heel wrang. Maar hopelijk vind je de nieuwsbrief wel informatief.

Europa

De Europese sancties lijken steviger uit te pakken dan waar het een week nog naar uitzag. Toen was er veel aandacht voor Swift en alle bezwaren die er waren om Rusland van dit internationale betalingssysteem af te sluiten. Ik moet zeggen dat het haasje-over aan sancties me soms duizelt - wat gebeurt er nu precies? - maar Swift is wel degelijk gericht ingezet. Ook de centrale bank van Rusland is geïsoleerd en dat treft het financiële stelsel van het land in het hart.

Nog altijd spekken we de Russische oorlogskas door olie en gas te blijven afnemen. Daar verandert het vertrek van BP en Shell niet meteen iets aan. Zij kiezen voor desinvesteringen, stoten belangen af. Maar daarmee is onze gasafname nog niet verlaagd. Wel zag je ogenblikkelijk de worsteling met deze gasrelatie ontstaan. Zo roerden waterschappen die klant zijn bij Gazprom zich. Maar het eerlijke verhaal is helaas dat we niet zomaar van dat gas af kunnen komen.

Als je afhankelijkheid van Russisch gas boven de 50% is, dan heb je zomaar alternatieven gevonden. Overigens zijn weer niet alle landen even gasafhankelijk. Zo importeert Nederland weliswaar relatief weinig Russisch gas, maar gas is wel weer een groot bestanddeel in onze energieconsumptie. Maar glimlachend verkondigen dat wij gelukkig niet zo afhankelijk zijn van Rusland, kan volgens Nout Wellink, oud-topman van De Nederlandsche Bank (DNB) niet:

"Ik zie Nederlandse politici soms tevreden op tv zeggen dat wíj minder afhankelijk zijn van Russisch gas dan andere lidstaten. Maar zijn wij bereid die anderen straks te helpen? (...) Als we komende winter onze gasvoorraden op orde willen hebben dan moeten we dat samen doen en de pijn samen verdelen. Uit een studie van denktank Bruegel blijkt hoeveel miljarden het kost en wat de risico’s zijn en welke beperkingen onze netwerken hebben."

Het is de vraag wat er van de ferme en vastberaden toon vanuit de Europese Unie overblijft als gaandeweg duidelijk wordt wat deze oorlog voor óns betekent. Met name Brusselse politici hebben de neiging om de gezamenlijke reactie als historisch voor Europa te duiden. Bij alle retoriek tegen de oorlog zit ook veel borstklopperij. Dat komt omdat de Europese Commissie met name deze crisis als een uitgelezen kans zien voor hun eigen politieke agenda.

Niet voor niets speelt binnen een week na het begin van de oorlog de uitbreidingsdiscussie volop. Oekraïne erbij? Turkije? Georgië? En de beloften over meer geld voor defensie wordt gezien als een mogelijkheid om ook op defensie-gebied verder te integreren. Daarmee wordt misbruik gemaakt van de situatie mijns inziens.

Het zal nog een hele kunst zijn om eensgezind te blíjven. Want deze oorlog zal economische repercussies hebben voor Europese burgers. Deze oorlog daagt ons uit ons energiebeleid snel aan te passen (misschien zelfs later over te stappen naar duurzaam en tijdelijk juist kolen en extra kernenergie toe te staan). Deze oorlog zal voor problemen zorgen in de overheidsfinanciën, want wie gaat die energieplannen betalen en wie gaat de inflatie compenseren?

Clingendael-expert Adriaan Schout ziet de financiële problemen al op ons afkomen en voorziet dat er na het euronoodfonds en het coronafonds dan misschien wel wéér een Europees fonds wordt opgetuigd:

"Pas op, er is geen gratis geld. Als we dit allemaal Europees gaan financieren verhoogt dat uiteindelijk wel de overheidsuitgaven, terwijl in sommige landen de schulden al heel erg hoog zijn.”

Economie

Bankeconomen worstelen met het ramen van de economische gevolgen van de oorlog. Aarzelend verlagen ze de groeiramingen voor de Nederlandse economie. Zowel Rabobank als ABN Amro denkt dat deze oorlog ons twee procentpunt economische groei kan kosten. Dan moet de economische escalatie eerst groter zijn dan die nu is. Het zou betekenen dat we in plaats van een groei van 5% in 2022 en 2023 opgeteld uitkomen op circa 3%.

Het gaat hierbij om 'het negatieve scenario', zo stelt ABN Amro:

"Het negatieve scenario waarin verdere escalatie van het Oekraïneconflict leidt tot het stopzetten van gasleveringen aan Europa zullen de negatieve economische gevolgen groter maken."

Ik heb niet de rekenmodellen tot mijn beschikking die deze banken hebben. Maar ik kan me eerlijk gezegd niet voorstellen dat onze economie vrolijk blijft doorgroeien als Poetin de gaskraan dichtdraait. Mijn indruk is dat hiermee te geïsoleerd naar Nederland wordt gekeken. In de vele economische analyses over de Europese economie wordt inmiddels gevreesd voor stagflatie (de combinatie van hoge inflatie en een stagnerende economie) en voor een recessie.

De Europa-watchers van de Rabo:

"Significantly higher inflation this year is all but a given, but a steeper economic slowdown is also the most logical consequence in the light of recent developments - although the extent of this impact also hinges on the further sanctions the West may impose. Forecasting a recession --with all its side-effects-- is always fraught with risks, but we feel that we have just gotten a lot closer to that scenario."

Terwijl de beurzen vorige week nog redelijk voorzichtig reageerden en na een aanvankelijke daling snel herstelden, was dat vrijdag duidelijk anders:

Ondertussen zien we ook de rentes dalen. Dat betekent dat beleggers hun toevlucht zoeken tot veilige staatsleningen. Wellink:

 „De financiële markten beginnen nerveus te worden. (...) Je ziet de rentes in bijvoorbeeld Duitsland dalen. Beleggers zoeken veilige havens op. De psychologische effecten gaan nu ook een rol spelen.”

ECB

Aanstaande donderdag komt het bestuur van de Europese Centrale Bank (ECB) bij elkaar. De bedoeling was om eindelijk de voet van het gaspedaal te halen en het stimuleringsprogramma uit de coronacrisis af te bouwen. Overigens bestaat het stimuleringsprogramma uit de eurocrisis nog steeds, die wordt zelfs licht opgevoerd.

Maar nu? De inflatie loopt gierend op. Dat komt niet alleen door dure olie en gas, ook voedingsmiddelen worden steeds duurder. In Nederland was de inflatie in januari en februari ruim 7%, in de eurozone gaat de inflatie richting de 6%. In normale tijden is dat reden voor een centrale bank om de rente te verhogen. Maar dit zijn geen normale tijden, want nog altijd lopen er die stimuleringsprogramma's.

Het dilemma voor de ECB is levensgroot. De bank presenteert donderdag nieuwe ramingen en daaruit zal onvermijdelijk blijken dat de inflatie langer (veel) hoger zal zijn. Maar durft de ECB het vervolgens aan om op de rem te trappen? Een renteverhoging zit er nog niet in, eerst moet dat opkopen van staatsobligaties helemaal worden beëindigd. Maar wellicht dat sommige ECB-bestuursleden bij een dreigende recessie zelfs dat niet meer aandurven.

Wat zich wreekt - opnieuw - is dat de ECB van de ene crisis in de andere wordt gezogen. De centrale bank heeft zo absurd veel stimuleringsmiddelen ingezet dat er geen tijd is om die af te bouwen en de volgende crisis dient zich alweer aan. Tijdens de coronacrisis zat de ECB de eurocrisis nog te bestrijden. Nu zitten we nog opgezadeld met de pakketten uit de coronacrisis én de eurocrisis.

Ondertussen staan de overheidsfinanciën van veel zuidelijke eurolanden er belabberd voor. Die kunnen niet of nauwelijks economische klappen opvangen. Alles wat de ECB doet dat tot verhoging van rentes op staatsleningen leidt, maakt deze situatie alleen maar erger. Het vergt ongekend stuurmanskunst van ECB-baas Christine Lagarde donderdag.

Song of the week

Podcast

Gasprijzen die met 60 procent per dag stijgen en de benzineprijs die op een ‘all-time high’ staat. De inval van Rusland in Oekraïne begint steeds meer financiële en economische gevolgen te krijgen voor Europese landen. Maar wat gebeurt er als Rusland de gaskraan volledig dichtdraait? Staat het Nederlandse kabinet dan klaar om burgers te helpen met de oplopende energienota? Ook als dat betekent dat de groene coalitieplannen voorlopig uitgesteld moeten worden? Dat bespreken ik met presentator Herman Stam in een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

Reply

or to participate.