Goedemorgen. Deze hele nieuwsbrief gaat uiteraard over de oorlog in Oekraïne. Met verbijstering zat ik de laatste dagen voor de tv. Dat dit gebeurt in Europa, ik kan er met mijn pet niet bij. Ik pretendeer absoluut geen Rusland-kenner te zijn, toch probeer ik een en ander te duiden. Wat zagen we gebeuren in Europa? Zijn de sancties 'maximaal'? En wat zijn de financiële gevolgen voor Nederland van deze oorlog? Ik ga hier niet de buitenlandexpert uithangen, dus doorwrochte Poetin-analyses lees je elders. Lees hier over de Europese politiek en de economie.

Reacties zijn van harte welkom. Ik ben heel benieuwd hoe je tegen de ontwikkelingen aankijkt en of je andere inzichten hebt. Vind je de nieuwsbrief de moeite waard? Laat dat dan weten aan collega's, vrienden en familie. Hoort, zegt het voort. Er kunnen altijd lezers bij :-)

Voor al mijn lezers een heel fijn weekend gewenst.

Oekraïne

De kinderen hebben voorjaarsvakantie. Een uitgelezen moment voor logeerpartijtjes. Daarom kwam donderdag een vriendinnetje van mijn dochter donderdag logeren. Na het eten keken we gezellig met z'n allen een film, Everst, de jonge Yeti. Het voelde meteen als weekend. Maar dat weekendgevoel verdween alweer snel toen we daarna Nieuwsuur gingen kijken. De kinderen lagen op bed, zachtjes fluisterend tegen elkaar - vol verhalen, en wij zaten naar een extra lange uitzending van het actualiteitenprogramma te kijken.

Op een gegeven moment betrapten we onszelf erop dat we al een uur zwijgend op de bank zaten. Met totale verbijstering lieten we het nieuws van die dag aan ons voorbij trekken. Ik was die dag uiteraard op de redactie ook al bezig geweest met de Russische invasie in Oekraïne. Maar op zo'n nieuwsdag doet iedereen zijn eigen deeltaak en dus was ik druk met economen te bellen om te vragen naar de impact voor de Nederlandse economie. Best belangrijk - maar uiteindelijk een zijlijn.

Bij grote internationale gebeurtenissen is Nieuwsuur eigenlijk vast prik. In geen enkel ander programma krijg je zo duidelijk en zo breed een internationale ontwikkeling toegelicht en uitgelegd. Zo ook deze donderdagavond. (Vrijdagavond zaten we overigens weer ademloos die extra lange uitzending uit te kijken.) Wat een verschil met de talkshows die vooral drijven op meningen in plaats van op feiten en beschouwingen.

Die avond daarvoor had Maarten van Rossem nota bene nog lopen oreren ('mag ik eerst even mijn zin afmaken') dat president Poetin op dat moment wel klaar was. Dat hij er weinig belang bij zou hebben het land daadwerkelijk verder in te trekken. Het deed denken aan de sussende woorden van Derk Sauer in de voorgaande tijd bij Beau, maar dan in de volstrekte overdrive.

Je kunt hem verdedigen door te stellen dat Poetin volstrekt onberekenbaar is. Maar zeg dát dan. En doe niet net alsof je een Poetin-versteher bent en zijn gedrag kunt voorspellen. Dat is het nadeel van veel tv-programma's, die drijven op opinies. Gewoon uitleggen hoe iets zit, en dat is het dan, is er niet bij. Ook als economisch journalist word je voortdurend gevraagd te voorspellen hoe iets zal aflopen. Dat was ook mijn les van de eurocrisis - toen Griekenland dus níet uit de eurozone werd gezet - probeer niet te voorspellen. Maar ja, uitleggen en enerzijds, anderzijds is blijkbaar te saai voor tv.

Ik zie overigens ook wel dat wij journalisten de neiging hebben elke dreiging zwaar(der) aan te zetten. Het is pas nieuws als het echt mis kan gaan. De voortdurende dreiging van het uiteenvallen van de euro bijvoorbeeld. Of de situatie in Oekraïne voor de invasie. Ook als journalist moet je er steeds voor op je hoede zijn dat je niet alleen het doemscenario belicht. Veel van de dreigingen die wij beschrijven worden vervolgens vaak niet bewaarheid. Sommigen maken er een soort verdienmodel van. Blijf roepen dat de dollar eens instort. Mocht het een keer gebeuren, dan had jij het bij het rechte eind. En tot die tijd ben en blijf je een interessante spreker met een tot de verbeelding sprekende overtuigende.

Het tegenovergestelde verdienmodel bestaat dus ook, en met name Van Rossum is daar een exponent van. Dan zet je standaard tegenover alle heisa altijd 'het zal zo'n vaart niet lopen'-verhaal. Dan is 9/11 minder wereldschokkend dan de rest van de wereld vindt. En dan vind je alle heisa over Poetin ook een tikkeltje overdreven. Omdat je dan zo ver van de mainstream afwijkt, levert dat ook weer 'mooie televisie' op, wat dat ook moge zijn.

Maar goed, wij zaten voor Nieuwsuur dus. En zagen dat wat de 'het zal zo'n vaart niet lopen'-roepers niet voor mogelijk hadden gehouden dus toch was gebeurd. Het is oorlog in Europa. Ik ben een jongetje van de jaren tachtig, de tijd van de Koude Oorlog. Maar veel concreter oorlog was het nog niet eerder geweest. Rillingen over mijn rug.

(Kijk Nieuwsuur terug: donderdag en vrijdag. Of item: Russische oud-topschaker Kasparov: 'Europa spekt de oorlogskas van Poetin'.)

Gas

Ik pretendeer geen Rusland-kenner te zijn, dus mij past bescheidenheid in deze nieuwsbrief. Maar ik weet wel iets van het functioneren van de Europese Unie. En die functioneerde weer als vanouds. Noem me cynisch, maar de ferme woordenbrij vanuit de Europese regeringsleiders gaven me een déjà vu-gevoel. Zo dacht men de eurocrisis ook te bestrijden, met ronkende teksten. Maar met woorden kun je de financiële markten niet bedwingen, en woorden krijgen Poetin ook niet terug in zijn hok.

De inzet van Mark Rutte waren en zijn 'maximale sancties'. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, stelde dat de sancties 'een maximale impact' hebben op de Russische economie. Er kwam van alles voorbij aan grootspraak. De nieuwsbulletins namen donderdagavond - toen er een EU-deal lag - zelfs de terminologie over. Volgens het late nieuws van RTL was er een 'verwoestend' pakket afgesproken. Let op: op dat moment was nog niet eens bekend wélke sancties er zouden komen. Daar hadden de vakministers nog een hele vrijdag voor nodig.

Ik denk niet dat Poetin schrikt van Europese retoriek. Hard roepen helpt niet, hard terugslaan helpt.

Ik heb me er kapot aan geërgerd, dat rondpompen van woorden. Zoals ook Arjen Lubach liet zien hoe Rutte 'in de allerscherpste bewoordingen' de Russische invasie afkeurde. En vervolgens kwam er niets: geen afkeuring, die 'allerscherpste bewoordingen' was alles (vanaf 4.50):

Sta even stil bij wat de politici letterlijk zeggen als ze spreken van maximale sancties en maximale impact op de economie. Meer dan maximaal bestaat niet, dus suggereren ze dat ze met het heftigste sanctiepakket zijn gekomen dat er bestaat. Dat is je reinste flauwekul. Want het is duidelijk dat Europa twee dagen lang heeft zitten onderhandelen over dat pakket. Veel landen probeerden daarbij hun eigen belangetjes veilig te stellen. Een politiek compromis kán niet tot een maximale sanctie leiden. Of je moet iedereen - in het zeer theoretische geval - na lang praten ervan overtuigd hebben dat werkelijk álles uit de kast moet worden getrokken. Maar zo werken Europese onderhandelingen niet. Dat is geven en nemen.

En dat blijkt ook. Misschien is dit sanctiepakket richting Poetin ongekend groot en hard. Dat zal allemaal best. Maar als zelfs afsluiting van het internationale betalingsverkeer (Swift) niet is afgesproken, dan kun je dit met de beste wil van de wereld geen maximaal pakket noemen. (Volgens Duitsland kunnen we anders geen humanitaire hulp meer betalen en er zijn zorgen of we ons Russisch gas dan nog wel kunnen afrekenen.)

Over de écht maximale sanctie hoor je politici überhaupt niet: een totale olie- en gasboycot. We pakken Rusland niet aan zoals we destijds Iran hebben aangepakt. Hier heeft Europa zichzelf helemaal klemgezet. Onze afhankelijkheid van Russisch gas is zo groot, dat we die gaskraan helemaal niet kúnnen dichtdraaien. Rabo-econoom Hugo Erken vatte het scherp samen:

(Lees 'Nederland kan niet zonder gas van Poetin' van collega's Edwin van der Schoot en Theo Besteman, column 'Oekraïne binnenvallen is voor Tankstation Rusland simpelweg winstgevend, dus open die Groningse gaskraan' van Volkskrant-columnist Frank Kalshoven, analyse 'The West struggles to respond forcefully to Russia’s war in Ukraine' in The Economist, mijn analyse 'Harde sancties tegen Rusland doen ons ook veel pijn'.)

Inflatie

Wat is de impact op de Nederlandse economie? Is dat een oppervlakkige vraag omdat we ondanks die gevolgen zullen moeten reageren? Ook als je die vraag met ja beantwoordt, zul je willen weten wat dan de consequenties zijn. Voor premier Rutte is dat ook relevant. Als hij via sancties iets van de Nederlanders vraagt, is het goed te weten wát hij dan vraagt en Nederlanders daarop voorbereid.

Vooralsnog denken economen van ABN Amro en Rabobank niet dat Nederland in een recessie komt door de oorlog en het sanctiepakket. Rabobank heeft een uitgebreide analyse gemaakt en daarin zijn er wel degelijk scenario's denkbaar waarin de Nederlandse economie (in 2023) een flinke klap krijgt.

In dat 'Scenario B' valt de economie volgend jaar bijna stil. Dan groeit onze economie niet meer met 1,6%, zoals de bank nu denkt, maar slechts met 0,4%. Geen recessie dus, maar wel een forse klap. Volgens de bank zitten we (nog) in dat scenario. Daarvoor moet de oorlog langdurig zijn en de prijzen op de wereldmarkt (van voedsel, olie en gas) dramatischer stijgen:

Zo ver is het dus nog niet. De beursreactie is daarvan een reflectie (cynisch, maar waar). De AEX herstelde vrijdag alweer:

Overigens: zelfs de beurs van Moskou veerde vrijdag alweer iets op:

Maar toch zijn er ook in Nederland wel degelijk directe (economische) gevolgen. De prijzen van gas, olie en graan schoten donderdag omhoog. En de verwachting is dat die prijzen nu langer hoog zullen blijven. Dat heeft impact op de consumentenprijzen in Nederland. Waar veel bankeconomen dachten dat de extreme inflatie in de loop van dit jaar wel wat getemperd zou worden, door minder extreme energieprijzen, is nu de verwachting dat die inflatie hóger en lánger hoog zal blijven.

Op mijn verzoek rekende Rabo-econoom Hugo Erken donderdag een nieuw inflatiecijfer uit op basis van de marktbewegingen. Hij kwam voor 2022 uit op een inflatie van 5,5% (waar de bank eerder op 3,8% rekende). Nu denk je misschien: 5,5% valt mee vergeleken met de inflatiecijfers van meer dan 6 à 7% waar we de afgelopen maanden mee om de oren geslagen zijn. Maar dat waren steeds maandcijfers waarin extreme energie-uitschieters zaten. Tot nu tekende het Centraal Planbureau voor het hele jaar 2022 op een procent of 3 en verhoogde Klaas Knot van De Nederlandsche Bank dat onlangs naar 4%. Als de gemiddelde prijsstijging dit jaar op 5,5% uit zou komen, is dat een forse verhoging.

Zo'n inflatie zal nooit goedgemaakt worden in de lonen. En dus betekent dit een nog grotere klap voor de koopkracht. Nogmaals, dit staat los van de vraag of dit de Nederlandse inzet met betrekking tot de sancties moet beïnvloeden. Maar het is politiek wel relevant. Een cynicus zou zeggen dat het het kabinet wel goed uitkomt dat het nu de Russen de schuld kan geven van de koopkrachtdip. Want de hoge inflatie was al een probleem sinds de coalitie zijn regeerakkoord in december presenteerde. Rutte voorspelde vrijdag al 'een enorme dreun' voor de koopkracht:

De last voor bedrijven is via de energieprijzen en graanprijzen heel breed. Een verbod op tech-export naar Rusland treft heel specifieke bedrijven. Maar sterk stijgende prijzen op de wereldmarkt raken nagenoeg iedereen. Alle grootverbruikers van energie (zoals de kassen in het Westland) en alle grootverbruikers van graan (zoals bakkers) gaan de gevolgen merken. Een duidelijk inzicht in de impact is er nog niet, aldus Ingrid Thijssen, voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW:

(Lees 'Oorlog drijft prijzen op: inflatie naar 5,5%', analyse 'Oekraïne-oorlog ook levensgevaarlijk voor coalitie' van collega Wouter de Winther, en interview met Ingrid Thijssen: Werkgevers steunen sancties: ’Ongeloofwaardig als je geen pijn wil lijden’)

Song of the week

Podcast

De krapte op de arbeidsmarkt is ook in het vierde kwartaal van 2021 gegroeid. Het aantal vacatures neemt toe en de werkloosheid is laag. Is dit het ideale moment om van baan te wisselen of moet je nu juist honkvast zijn en om salarisverhoging vragen? Dat bespreken Herman Stam en ik in de laatste aflevering van de podcast Kwestie van Centen. Welke sectoren schreeuwen om nieuwe arbeidskrachten en wat kan de overheid doen om dit groeiende probleem te stoppen? Luister de laatste aflevering. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/