Hier ligt weer een nieuwe 'Achter de cijfers' bij je op de digitale mat. Er was deze week meer nieuws dan ik kwijt kon in deze nieuwsbrief. Ik ga opnieuw in op het langetermijnplan van minister Kuipers, de 'man on the moon'-strategie van voorganger Hugo de Jonge en de aanhoudende ellende voor ondernemers. De coronacrisis lijkt voorbij, maar niet voor iedereen.

Zoals altijd vind ik het leuk om reacties te krijgen. Likes worden ook op prijs gesteld. En stuur de nieuwsbrief eens door aan een collega, een vriend of een familielid. We zijn inmiddels met z'n tweeduizenden, maar er kunnen nog best lezers bij.

Fijn weekend en veel leesplezier!

Dry

Met enige verbazing in zijn stem vroeg collega Herman Stam in onze podcast aan mij hoe ik dit weekend nu ging vieren zonder alcohol. Mijn Dry January is namelijk een beetje uitgelopen. Voor mij is het vandaag geen 19 februari maar 50 dry january. 50 dagen zonder alcohol. Al vaker deed ik een maand zonder alcohol en dat voelde altijd wel goed. Maar deze keer wilde ik het experiment aangaan om veel langer bier en wijn te laten staan. En dat bevalt uitstekend. Natuurlijk mis ik mijn speciaalbiertje, zeker in het weekend, maar ik voelde me veel fitter en slaap veel beter. Het moet toch mogelijk om ook zonder alcohol te genieten van leuke avond, van een weekend, van een feestje?

Dit weekend is een feestje waard omdat nu bijna alle coronamaatregelen opgeheven zijn. Zeker voor kroegtijgers is het feest. Maar ook de culturele sector haalt opgelucht adem, nu zalen weer gewoon gevuld kunnen worden. Nog één weekje met coronapas, maar dan gaat die er volgende week ook af. Behalve dan voor zalen met meer dan 500 mensen waar mensen staan in plaats van zitten. Dat voelt een beetje als een domper. Voor mijn eerste concert in Paradiso op 7 maart moet er dus alsnog een stok in mijn neus, na drie prikken. Waar die 1G zo op het laatste moment ineens vandaan kwam, is me een raadsel. Hossen in een stampvolle kroeg mag straks zonder enige check vooraf, stilletjes naar Joan as Policewoman luisteren langs de balustrade van Paradiso mag alleen met een negatieve test.

Vorig weekend ging ik met mijn gezin naar Escher in het Paleis, zoals de naam al zegt een Escher-museum in het winterpaleis van koningin-moeder Emma in het centrum van Den Haag. Het zijn dit soort uitjes die we misten tijdens de lockdown. Na al dat eindeloze wandelen en vele binnenzitten was een klein cultureel uitje wel weer een verademing. Na afloop wilde ik de kinderen Mark Ruttes Torentjes laten zien en het Binnenhof. Helaas stuitten we op een anti-corona-demonstratie. We hebben ons maar niet door het politiecordon of langs de ME'ers gewurmd.

Ik kan bijna niet geloven dat we het ergste nu hebben gehad met corona. Dat er na omicron geen nare pi-variant komt, waardoor alles weer van voren af aan begint. In mijn hoofd hou ik daar stiekem rekening mee. Maar tegelijkertijd heb ik met mezelf afgesproken dat ik weer gewoon plannen ga maken. Dus zijn er al tickets binnen voor Wende in Carré, The Delines in de Tolhuistuin, een uitvoering van Arvo Pärt in het Muziekgebouw aan het IJ, het toneelstuk Girls and boys in Carré en volgend jaar Stromae in de Ziggo Dome. Allemaal avonden waar ik enorm naar uitkijk.

De culturele sector kan wel een nieuwe impuls gebruiken. En ik zelf ook.

Einde crisis

Het gaat hartstikke goed met onze economie. Die groeide in 2021 met maar liefst 4,8%. Een historisch groeicijfer. De laatste keer dat de economie zo hard groeide was in de jaren negentig:

Hier volgt meteen een maar. Die extreme groei is een logisch statistisch effect na de diepe dip van 2020. Natuurlijk is het goed nieuws dat de economie weer is opgeveerd, ondanks dat we vorig jaar nog volop last hadden van corona. Maar die groei is wel ten opzichte van een rampjaar. Kijken we hoe het totale bruto binnenlands product (bbp) zich heeft ontwikkeld, dan zie je een genuanceerder beeld:

Dát is het positieve nieuws van deze week. Niet dat extreme groeicijfer, maar het feit dat de economie de draad van 2019 weer heeft opgepakt. Waar de economie na een crisis vaak op een lager groeipad verdergaat, zien we dat dat nu niet het geval is. De lockdowns zijn voorbij, consumenten kunnen weer besteden (en doen dat dus ook) en bedrijven durven weer te investeren.

En toch hoort ook bij dit beeld nog een nuance. Want de economie is inmiddels wel weer groter dan vlak voor de coronacrisis. Dat betekent niet dat de schade is goedgemaakt. Een grove schatting door economen van ING leert dat we in de crisis ongeveer €60 miljard aan economische groei zijn misgelopen. Als de lijn denkbeeldig doortrekt van 2019 naar nu in bovenstaande grafiek is die schade de oppervlakte onder die lijn. Die welvaart zijn we misgelopen.

Die prijs is ergens betaald. En dat zit niet bij de vaste werknemers. Door de loonsteun zijn er relatief weinig reorganisaties geweest. De werkloosheid steeg wel iets, maar daalde ook snel en zit nu alweer op een zeer lage 3,6%. Flexwerkers verloren wel massaal hun werk. Zij vonden vaak weer nieuw werk gedurende de coronacrisis, al dan niet slechter betaald. De zwaarste klappen waren er voor zzp'ers en ondernemers. Met name in de detailhandel, horeca, evenementenbranche en reiswereld.

Niet voor niets maakt MKB-voorman Jacco Vonhof zich enorme zorgen:

Hij is bang dat iedereen nu denkt dat alle sores voorbij is. Maar zijn achterban zit met de rokende puinhopen. Grofweg kregen getroffen ondernemers €8 miljard aan steun voor vaste lasten en inkomen, zo rekent hij voor. (Daarbij laat hij de miljarden voor loonsteun buiten beschouwing, omdat die bedoeld is voor de werknemers.) Daar tegenover staat een toegenomen schuldenlast met €40 miljard en vermogens waarop voor €10 miljard is ingeteerd.

Vonhof probeert al tijdenlang de mythe door te prikken dat ondernemers 100% steun kregen. Uit de macro-economische cijfers blijkt dat de steun een groot succes is. De economische krimp werd erdoor gedempt, het aantal faillissementen is zeer laag en de werkloosheid bleef beperkt. Maar dat is macro. Ondertussen is er micro veel leed.

Zo liepen duizenden ondernemers bij de laatste lockdown steun mis, omdat ze volgens de starre regels onvoldoende omzetverlies hadden. Twee weken winkelsluiting eind december zorgde voor te weinig omzetverlies over het hele kwartaal. En nog eens twee weken winkelsluiting begin januari zorgde opnieuw voor te weinig omzetverlies in het eerste kwartaal. Maar die winkeliers liepen wel een hele maand omzet mis. Het UWV meldde dat 7.300 ondernemers in de detailhandel loonsteun kregen in het vierde kwartaal van 2021. Volgens brancheclub moesten 56.000 winkels hun deuren sluiten. Oftewel: slechts 13% had recht op steun. Niet voor niets klagen veel ondernemers dat de laatste lockdown als de doodsteek voelde.

Vonhof vraagt nu van het kabinet een herstelplan. Hij denkt niet dat die ondernemers alsnog de misgelopen steun gaan krijgen:

In een herstelplan moeten drie dingen geregeld worden:

1. makkelijker kunnen stoppen met je bedrijf

2. langere terugbetaaltermijnen voor (belasting)schulden

3. mogelijkheden voor kapitaalversterking

De oproep komt bekend voor. Toen we een jaar geleden dachten dat de coronacrisis voorbij was, pleitte het mkb hier ook al voor. Er gebeurde bar weinig mee.

(Lees hier drie interviews terug met ondernemers die dicht moesten maar geen steun kregen: Duizenden middenstanders bij laatste lockdown het schip in: ’Steun? Er is geen steun’. Kijk EenVandaag terug over het ondernemersleed. Interview met MKB-voorman Jacco Vonhof lees je hier.)

Volgende winter

Wat is de les van vorig jaar? Dat we te snel versoepeld hebben? In dat geval zou ik me enorme zorgen maken over de versoepelingen nu. In drie grote stappen wordt bijna alles weer als normaal. Nee, daar zit niet de crux van wat er vorig jaar misging. Toen leefden we in een vaccinatie-euforie en dachten we dat alle achter de rug was als er genoeg mensen waren geprikt. Zo ontstond 'dansen met Janssen'.

De les van vorig jaar was niet primair het tempo van de versoepelingen, maar dat we niet waren voorbereid op nieuw tegenvallers. Beleidsmakers dachten dat we nooit meer een lockdown nodig zouden hebben en dus bereidden ze geen maatregelen voor om zo'n nieuwe lockdown ook echt te voorkomen. In die zin lijkt de huidige situatie voorlopig op die van toen. Met als verschil dat er nu in ieder geval wel over gesproken wordt. Al is het nog erg summier.

Zo werd zorgminister Ernst Kuipers tijdens de persconferentie van afgelopen dinsdag gevraagd of bij een nieuwe variant er alsnog beperkende maatregelen komen:

Daarna werd er nog wat doorgevraagd, maar alle antwoorden waren even algemeen en vaag als bovenstaande. De ogen worden niet gesloten voor zo'n wat-als-scenario, maar een duidelijk beeld krijg je er nog niet van. In eerdere nieuwsbrieven schreef ik al over die veronderstelde nieuwe koers van het kabinet. Er wordt wel gezegd dat de zorgcapaciteit niet meer leidend is, maar het hoe en het wat is nog volstrekt onduidelijk.

Van vorig jaar zomer wist ik dat werkgeversvoorzitter Ingrid Thijssen daar zeer bezorgd over was. En deze keer is dat niet anders. In een voor haar doen vrij scherp interview deelde ze al haar vragen over de langetermijnaanpak. Ondernemers zijn gericht op komende winter. Het kabinet zegt wel dat corona zo langzamerhand een 'gewoon' ondernemersrisico wordt, maar dan moet wel duidelijk zijn hoe het kabinet zich voorbereidt op een nieuw coronaseizoen.

Eerder deze maand stuurde Kuipers 'een doorkijkje' van dat langetermijnplan naar de Kamer. Maar veel meer dan mooie woorden stond daar nog niet in. "In dat doorkijkje stond nog vrij weinig", stelt Thijssen. Natuurlijk kun je als overheid nooit uitsluiten dat er weer ingegrepen moet worden als er een bedreigende coronavariant opduikt. Dat zal iedereen begrijpen. Maar de vraag is wel wat je doet om zo'n lockdown te voorkomen. Hoe kun je maatschappelijke gevolgen dan zwaarder meewegen? Staat alles opgelijnd voor zo'n scenario?

(Lees hier mijn column: Dominantie van 'witte jassen' nog altijd niet doorbroken.)

Man op de maan

Tijdens de eurocrisis hoorde ik voor het eerst van de strategie 'underpromise, overdeliver'. De woorden werden vaak gebezigd door toenmalig minister Jan Kees de Jager van Financiën. De gedachte was dat je niet teveel moest beloven vooraf als het weer hommeles was in de eurozone en dat je dan met een beter dan verwacht resultaat uit een crisistop moest komen. Dan zouden de financiële markten op maandagochtend opgelucht ademhalen.

In de praktijk liep het vaak andersom. Keer op keer vielen eurotoppen tegen, vanuit het perspectief van beleggers. Een land werd schijnbaar gered, maar bij nadere lezing van de uitkomsten van een top lag het vaak toch net even anders. Waarop de paniek prompt weer uitbrak op de beurs. 'Unpromise, overdeliver' leek een goede strategie, maar het lukte bijna nooit. Het werd meestal 'overpromise, underdeliver'.

De koning van die omgekeerde strategie, de 'overpromise, underdeliver', was tijdens de coronacrisis minister Hugo de Jonge. Dat zeg ík niet, dat zegt de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), onder leiding van voorzitter Jeroen Dijsselbloem. We hebben het allemaal zien gebeuren en Dijsselbloem wijst er fijntjes op in de evaluatie van de eerste maanden van de coronacrisis.

Minister De Jonge had ziekenhuizen, verpleeghuizen en GGD's bepaald niet aan een touwtje. De zorg is gedecentraliseerd en hij had de grootste moeite van bovenaf te sturen. De OVV constateert dat de mogelijkheden die er wél waren om centraal in te grijpen niet zijn benut. Daardoor was De Jonge helemaal overgeleverd aan (al dan niet) goedwillende decentrale organisaties. De manier waarop de minister de boel onder druk zette als het uitrollen van testen, bron- en contactonderzoek, vaccins, boosters, nieuwe apps enz. enz. te traag ging, was grootste beloftes doen.

Dat deed De Jonge dus niet. Maar ook achter die omgekeerde aanpak zit dus een gedachte:

Precies dat laatste gebeurde. Wellicht heeft de minister dingen geforceerd die anders nóg trager tot stand waren gekomen. Maar uiteindelijk werd zijn aanpak lachwekkend en op den duur geloofde niemand meer dat er zou gebeuren wat hij beloofde.

Gas

Al maanden bezorgt de hard oplopende inflatie mensen kopzorgen. De boodschappen worden duurder, maar de grootste boosdoener is nog altijd energie. Je merkt het aan de pomp, maar vooral aan de energierekening. Het maakt nogal uit of je een variabel contract hebt of dat je de prijs voor langere tijd hebt vastgezet.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek rekende door wat de duurdere gas voor gevolgen heeft voor de totale energierekening. In januari van dit jaar is de gemiddelde consument 86% duurder uit. De totale gasrekening bedraagt voor een gemiddeld huishouden €2298 per jaar (een stijging met €1125). De elektriciteitrekening komt op €1327 per jaar (een stijging met €462). Het kabinet besloot in het najaar de energiebelasting te verlagen. Dat verzacht de pijn enigszins. De korting op de energiebelasting is met €266 verhoogd tot €825. Onderaan de streep resteert een gemiddelde nota van €2800 per jaar (een toename met €1321).

Dat zijn heftige bedragen. Logisch dus dat de koopkracht onder druk staat. Zeker voor mensen met een smalle beurs zijn dit zeer pittige prijsstijgingen. De geste van het kabinet is een druppel op een gloeiende plaat. Waarvan ook consument profiteren die de hoge lasten prima kunnen betalen of die zelfs (voorlopig) nog geen last hebben omdat hun contract nog langer liep en er nog geen prijsverhogingen zijn doorberekend. Maar goed, dan komt de klap later.

Hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS tegenover mijn collega's Marlou Visser en Remzi Sen:

Komt het kabinet nog in actie? Dat valt nog te bezien. Minister Mickey Adriaansens van Economische Zaken noemt de prijsstijging 'echt gigantisch' en zegt de boel goed in de gaten te houden. Waarvan akte.

Song of the week - Strategie van Hugo de Jonge

Podcast

De krapte op de arbeidsmarkt is ook in het vierde kwartaal van 2021 gegroeid. Het aantal vacatures neemt toe en de werkloosheid is laag. Is dit het ideale moment om van baan te wisselen of moet je nu juist honkvast zijn en om salarisverhoging vragen? Dat bespreken Herman Stam en ik in een nieuwe aflevering van de podcast Kwestie van Centen. Welke sectoren schreeuwen om nieuwe arbeidskrachten en wat kan de overheid doen om dit groeiende probleem te stoppen? Luister de laatste aflevering. Ook op Spotify en iTunes.

Wil je mij als spreker?

Wil je mij boeken als spreker, panellid of columnist? Bekijk mijn profiel bij Speakers Academy of mail naar [email protected]. Of zoek contact met Sprekershuys, lees hier mijn profiel.

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/vissermartin/

Website: https://martinvisser.info/